Versie van 21 aug 2018 11:10 bewerken Jvhertum (overleg \| bijdragen) uitgebreid bevestigde gebruikers 139.057 bewerkingen cat ← Oudere bewerking		Versie van 30 apr 2019 15:34 bewerken ongedaan maken Hansmuller (overleg \| bijdragen) 33.780 bewerkingen aanvulling Nieuwere bewerking →
Regel 1: Een '''wijnroeier''' is ~~een persoon~~iemand die met een speciale [[peilstok]] met schaalverdeling (de ''wijnroede'' of ''vergierroede'') de hoeveelheid [[wijn]] of andere vloeibare en droge waar in een [[Vat (verpakking)\|vat]] kon meten. Dit was van belang om de waarde van het vat en de belasting vast te stellen. Het beroep van wijnroeier kwam in Europa voor tot in de negentiende eeuw. Het bijbehorende [[werkwoord]] is ''wijnroeien'' of ''pegelen'' (peilen, in het buitenland ''wine gauging'' (Engels), ''jaugeage'' en ''verger'' (Frans) en ''visieren'' (Duits)).<ref>Folkerts, M. ''Die Entwicklung und Bedeutung der Visierkunst als Beispiel der praktischen Mathematik der frühen Neuzeit.'', Humanismus und Technik 18 (1974), 1-41</ref> ==Taak== Regel 9: Vele [[rekenboek]]en uit de late [[middeleeuwen]], de [[Renaissance]] en later beschrijven onder meer de methodes en rekenregels van de wijnroeiers. In Nederland bijvoorbeeld de rekenboeken van [[Thomas van der Noot]] (1513), [[Adriaan Metius]] (1634), [[R. de la Rose]] (1639), [[C.F. Eversdijck]] (1655) tot aan die van [[Rehuel Lobatto]] (1839) en H. van Blanken (1857). Zij onderscheiden verschillende vormen vaten en geven [[algoritme]]s voor de inhoudsbepaling van volle en deels lege vaten. ~~Voor~~Toen [[Johannes Kepler]] in 1613 hertrouwde en als goede echtgenoot een vat wijn insloeg, was een bezoek van een wijnroeier voor de afrekening de aanleiding voor zijn ''Nova stereometria doliorum'' ([[1615]]) en ''Messekunst Archimedis'' ([[1616]]). In de ''Doliometria'' leidde hij de inhoud van allerlei [[omwentelingslichaam\|omwentelingslichamen]] op [[meetkunde\|meetkundige]] wijze af, waarmee hij vooruitliep op de [[integraalrekening]]. In de Duitstalige ''Messekunst'' populariseerde hij zijn bevindingen voor praktisch gebruik door wijnroeiers. ==Bekende wijnroeiers== Regel 17: Vele historische musea hebben ''wijnroedes'' (de peilstokken van de wijnroeier) in hun verzameling. De schaalverdelingen kunnen [[lineair]], [[kwadraat\|kwadratisch]] of [[Derdegraadsvergelijking\|kubisch]] zijn of geschikt voor ''wanmeting'', de inhoudsbepaling van deels lege vaten. Bijvoorbeeld het [[Universiteitsmuseum (Utrecht)\|Universiteitsmuseum Utrecht]] bezit een aantal wijnroedes. ==Historische literatuur chronologisch, onvolledig== * ''Tractaetken vander Vergierroede'', begin 16e eeuw, Brugge<ref>D. Verlé, ''Compte rendu d'un traité de jaugeage du XVI siècle, Janus 49(1960), 20-47</ref> * Vanden Hoecke, Gielis, ''Een Insonderlinghe ~~Aritmetica~~boeck ~~een~~in ~~sonbderlinge~~dye ~~excellent~~edel ~~boeck~~conste Aritmetica.., Antwerpen [[~~1545~~1537]]▼ * Vanden Hoecke, Gielis, '' In Aritmetica een sonderlinge excellent boeck.., Antwerpen [[1545]] * Anonymus, ''Die waerachtige const der Geometrien...Hoemen maken sal die wijnroede, om daer mede te roeden alderhande tonnen vaten cuypen backen ende dier ghelijcke, [[Brussel (stad)\|Brussel]] [[1513]] en [[Antwerpen (stad)\|Antwerpen]] [[1547]] * ~~Readts~~Raedts, Willem, ''Pracktijcke om lichtelijc te leeren visieren alle Vaten metter Wisselroede'', Antwerpen, [[1566]], herzien door Michiel Coignet, Antwerpen 1580▼ ▲* Vanden Hoecke, Gielis, '' In Aritmetica een sonbderlinge excellent boeck.., Antwerpen [[1545]] ▲* Readts, Willem, ''Pracktijcke om lichtelijc te leeren visieren alle Vaten metter Wisselroede'', Antwerpen, [[1566]] * [[Johannes Kepler\|Kepler]], J. ''Nova stereometria doliorum'', [[1615]] * Kepler, J., ''Messekunst [[Archimedes\|Archimedis]]'', [[1616]] * [[Sybrandt Hansz. Cardinael\|Cardinael, S.H.]], ''Over het wijnroeien'', z.j. * [[Adriaan Metius\|Metius, A.]], ''Manuale Arithmeticae et Geometricae Practicae'', [[1634]] * de la Rose, R., ''Meet- en Pegel-Const'', 1639 * Eversdijck, C. F. ''Tafelen van de Wanne-mate'', 1655 * Anhaltin, C. M. ''Oprecht, grondich en rechtsinnigh Schoolboeck van de Wijn-Royerijen'', 1663 * de Graad, K. P., ''De nieuwe vermeerder Roykunst'', 1679 * de Graaf, A. ''De Geheel Mathesis of Wiskonst, herstelt in zijn natuurlijke gedaante'', 1694 * Anemaet, D. B., ''Om de wortel te trecken...'', rond 1690 * Lulofs, J. ''Grondbeginselen der wijnroei- en peilkunde, ten dienste der Landgenoten'', 1764 * Muller, M. ''Proeve van Wijnroeykunde'', 1780 * De Hartog, H., ''Nieuwe Theorie der Wijnroei- en Peilkunde'', Amsterdam, P.E. Briet, [[1815]] * [[Rehuel Lobatto\|Lobatto, R.]], ''Proeve eener nieuwe handelwijze ter bepaling van den inhoud der vaten, [[1839]] * Van Blanken, H., ''Beginselen van Roei- en Peilkunde'', Deventer, A. Tjaden, [[1857]] ~~==Verder lezen==~~ * Folkerts, M. ''Die Entwicklung und Bedeutung der Visierkunst als Beispiel der praktischen Mathematik der frühen Neuzeit.''. Humanismus und Technik 18 (1974), 1-41 == Zie ook == * [[Korenmeter]] ==Externe link== * {{en}} [http://www.sliderules.info/a-to-z/gauging.htm Sliderules.info Gauging] {{Appendix}} [[Categorie:Wijn]] [[Categorie:Historisch beroep]]

Wijnroeier: verschil tussen versies