|
== Nederlandse literatuur ==
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse literatuur| Vlaamse literatuur}}
Het alleroudsteoudste in het Nederlands geschreven boek dat momenteel bekend is, is het handschrift van de ''[[Wachtendonckse Psalmen]]'', zo genoemd naar de [[Luik (stad)|Luikse]] [[seculiere kanunnik|kanunnik]] [[Arnold Wachtendonck]]., Toendie dithet manuscriptin de 16e eeuw in [[bezit had. In 1591]] doordateerde [[Justus Lipsius]] inhet Luikop werdomstreeks gevonden,900. dateerdeHet hijboek hetis momentovergeleverd in de vorm van vervaardigeneen opgedeeltelijke omstreekskopie; [[900]]na Lipsius is het nooit meer teruggezien. Het bleekis geschrevenwaarschijnlijk ontstaan in de streek waar het zich 700 jaar later, toen Lipsius het terugvond, nog steeds bevond: nabijin Luik,het wellichtNederlandstalig indeel van het klooster [[Munsterbilzenprinsbisdom Luik]], dat daarwellicht in de 10e[[Abdij eeuwvan Munsterbilzen]], een voornameadellijk [[abdijSeculier kapittel|stift]], waswaaraan vanWachtendonck adellijkeals [[zusterrector (religie)|non]]nenverbonden was. De ''Wachtendonkse psalmen'' zijn echter geen autonome Nederlandse tekst, maar vertaalde [[Glos (tekst)|glossen]] van een in het Latijn gestelde psalmberijming. DitHet boekwerk is overigenstevens de oudste vindplaats van de eerste keer dat het Nederlandse woord '[[boek (document)|boek]]' voorkomt, daar gespeld als 'buok'. Het boek is ons overgeleverd in de vorm van een gedeeltelijke kopie: na Lipsius is het boek nooit meer teruggezien.
Het als de [[Egmondse Williram]] bekendstaande literaire werk is afkomstig uit de [[Benedictijnen|Benedictijnse]] abdij te [[Egmond]]. Dit oeuvre is vermoedelijk geschreven rond [[1100]], en wordt sinds circa [[1600]] in de [[Universiteitsbibliotheek Leiden|Leidse universiteitsbibliotheek]] bewaard.
[[Bestand:Vogala.png|thumb|360px|left|Facsimile-weergave van het ''[[Hebban olla vogala]]'' fragment.]] ▼Een van de oudste [[literatuur|literaire]] zinnen in het Nederlands is het [[Hebban olla vogala]] (het is echter allang niet meer de oudste zin), terwijl de oudste formele oorkonde die ooit in het Nederlands werd opgesteld, de [[schepenbrief]] van [[Boechaute]] (gelegen in [[Oost-Vlaanderen]], een [[meierij]] van [[Gavere]]) is. Deze bezegelde een grondtransactie tussen de herenboer Boudewijn Molenijzer uit Dallem en de [[Gent]]se patriciër Hendrik van den Putte.
▲[[Bestand:Vogala.png|thumb|360px|left|Facsimile-weergave van het ''[[Hebban olla vogala]]'' fragment .]]
Men laat de Nederlandse literatuurgeschiedenis in grote lijnen in de [[12e eeuw]] beginnen (met het werk van [[Hendrik van Veldeke]]). Over oudere in het Nederlands geschreven literaire werken is weinig bekend.
Een van de oudste en bekendste [[literatuur|literaire]] zinnen in het Nederlands is: ''[[Hebban olla vogala]]'' (ca. 1100). Het als de ''[[Egmondse Williram]]'' bekendstaande literaire werk is een bewerkte vertaling uit het [[Hoogduits]], eveneens rond 1100 ontstaan in de [[Benedictijnen|benedictijnse]] [[Sint-Adelbertabdij]] te [[Egmond]] (sinds ca. 1600 in de [[Universiteitsbibliotheek Leiden|Leidse universiteitsbibliotheek]]). De oudste oorkonde in het Nederlands is de [[schepenbrief van Bochoute]] ([[Oost-Vlaanderen]]) uit 1249.
DeMen bekendstelaat de Nederlandse literatuurgeschiedenis in grote lijnen meestal in de 12e eeuw beginnen met het werk van de [[Maasland (Limburg-Luik)|Maaslandse]] dichter [[Hendrik van Veldeke]] (onder andere ''[[Leven van Sint-Servaas]]'', ca. 1170). De Nederlandse literatuur uit de [[Middeleeuwen]] en de [[Renaissance]] is hoofdzakelijk in [[poëzie]]vorm geschreven. De bekendste romans uit die tijd zijn de [[ridderroman]]s, terwijl ook [[Hagiografie|heiligenlevens]] en [[dierdicht]]en populair waren. Voorbeelden zijn: ''[[Karel ende Elegast]]'', ''[[Lanseloet van Denemerken]]'', ''[[Beatrijs]]'', ''[[Mariken van Nieumeghen]]'' en ''[[Van den vos Reynaerde]]''. In de 16e eeuw kwamen nieuwe genres in zwang, zoals de [[tragedie (toneel)|tragedie]]. Veel schrijvers kwamen uit de Zuidelijke Nederlanden: [[Anna Bijns]], [[Jan van der Noot]] en [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde]]. Bekende schrijvers uit de 'Hollandse' 17e eeuw zijn [[Joost van den Vondel|Vondel]], [[Gerbrand Adriaensz. Bredero|Bredero]], [[Pieter Corneliszoon Hooft|P.C. Hooft]] en [[Jacob Cats]]. Na 1750 werden veel [[literair genootschap|literaire genootschappen]] opgericht, en daar begon voor de meeste schrijvers ook een carrière in zwangde letteren.
Al in de 18e eeuw was de Franse invloed op het Nederlands als cultuurtaal groot. Doordat de [[Franse tijd in België|Zuidelijke Nederlanden]] in 1794 onderdeel werden van de [[Eerste Franse Republiek]], gevolgd door de [[Franse tijd in Nederland|inlijving van de Noordelijke Nederlanden]] door het [[Eerste Franse Keizerrijk]] in 1810, werd het Nederlands verboden.{{Bron?|Wettelijk verboden?|2019|04|02}} Het onderwijs werd bijna helemaal [[Verfransing|verfranst]].
Een Nederlands literair werk uit de [[18e eeuw]] is het gedicht ''Friso'' van [[Willem van Haren (1710-1768)|Willem van Haren]] uit [[1741]]. Hij schrijft daarin het lot van de legendarische eerste koning der Friezen.
De invloed van de [[romantiek (stroming)|romantiek]] was in de [[Nederlanden]] veel minder uitgesproken dan bijvoorbeeld in [[Engeland]]. Nederlandstalige auteurs werden vooral beïnvloed door Engelse romantici als [[Walter Scott (dichter)|Walter Scott]] en [[Lord Byron (schrijver)|Lord Byron]]. Een nieuw genre dat opgang maakte waren de zogenaamde fysiologieën, waarbij individuen werden beschreven die model stonden voor een bepaalde groep. Dat was rond [[1840 ]]. ▼Na [[1750]] werden veel [[literair genootschap|literaire genootschappen]] opgericht, en daar begon voor de meeste schrijvers ook een carrière in de letteren.
DoorAls gevolg van de [[ Nederland in de Tweede Wereldoorlog|Tweede Wereldoorlog ]] in [[Nederland]] kwamwas er in de jaren 50 een grote omslag in de Nederlandse literatuur. Het [[idealisme|idealistische]] lijkt welleek te zijn verdwenen uiten de literatuur. Daarvoordaarvoor in de plaats komt de beschrijving vankwam de rauwe werkelijkheid, de onmenselijkheid, en veel aandacht voor lichamelijkheid en [[seksualiteit]]. ▼Onder [[Napoleon Bonaparte]] werd de Franse invloed op het Nederlands als literatuur- en cultuurtaal sterker. Doordat [[Franse tijd in Nederland|Nederland]] en [[Franse tijd in België|België]] onder het bewind van Napoleon ten slotte onderdeel van het Franse Keizerrijk werden werd het Nederlands verboden. Het onderwijs werd bijna helemaal verfranst.
In Nederland en België wordt sinds [[1956 ]] de [[Prijs der Nederlandse Letteren]] uitgereikt. Deze prijs wordt uitgereikt door de [[Nederlandse Taalunie]]. ▼▲De invloed van de [[romantiek (stroming)|romantiek]] was in de [[Nederlanden]] veel minder uitgesproken dan bijvoorbeeld in [[Engeland]]. Nederlandstalige auteurs werden vooral beïnvloed door Engelse romantici als [[Walter Scott (dichter)|Walter Scott]] en [[Lord Byron (schrijver)|Lord Byron]]. Een nieuw genre dat opgang maakte waren de zogenaamde fysiologieën, waarbij individuen werden beschreven die model stonden voor een bepaalde groep. Dat was rond [[1840]].
▲Door de [[Tweede Wereldoorlog]] in [[Nederland]] kwam er een grote omslag in de Nederlandse literatuur. Het [[idealisme|idealistische]] lijkt wel te zijn verdwenen uit de literatuur. Daarvoor in de plaats komt de beschrijving van de rauwe werkelijkheid, de onmenselijkheid, en veel aandacht voor lichamelijkheid en [[seksualiteit]].
▲In Nederland en België wordt sinds [[1956]] de [[Prijs der Nederlandse Letteren]] uitgereikt. Deze prijs wordt uitgereikt door de [[Nederlandse Taalunie]].
== Erkenning ==
| 