Biologische klok: verschil tussen versies

DeEen '''biologische klok''' is een aangeboren mechanisme bij [[organisme]]n waarbij allerlei lichamelijke functies met een bepaalde [[periodiciteit]] plaatsvinden. Er zijn onder andere:

*[[Circadiaan ritme|circadiane ritmes]] die ongeveer 24 uur in beslag nemen, zoals het [[slaap-waakritme;]]

*maandelijkse ritmes die ongeveer een (maan)maand duren, zoals de menselijke [[menstruatiecyclus]], en

*jaarlijksejaarritmes ritmesen seizoensritmes, zoals de [[vogeltrek]] of het voortplantingsgedrag van veel dieren; bij sommige vlinders, zoals de [[monarchvlinder]] ontwikkelen zich drie tot vier generaties in een jaar, elk met een andere levensduur en een verschillende functie in de [[vlindertrek]].

Een dergelijke inwendig meetikkende klok wordt meestal gelijk gezet door invloeden van buitenaf, vooral [[daglicht]]. Bij organismen die steeds in het donker, of steeds in het licht worden gehouden ontspoort het eigen ritme meestal iets,; enhet blijkt dan vaak een iets afwijkende periode te hebben dandie iets deafwijkt duurvan van het normale ritme; zo duurt bijvoorbeeld het menselijke slaap-waakritme 24,5 uur zonder externe tijdsaanduiders. Hierover zijn vele experimenten gedaan, bij mensen, muizen, insecten en vele andere dieren.

De inwendige klok kan ontregeld raken, bijvoorbeeld door systematisch laat naar bed te gaan ([[ploegendienst]]), door een lange reis in oost-west richting of andersom (meestal met het vliegtuig) -– de zogenaamde [[jetlag]] -,– of de overgang vantussen [[zomertijd|zomer-]] naaren [[zomertijd|wintertijd]] of andersom. Het duurt dan enige dagen voor men zich weer lekker voelt. Wat langer opblijven geeft minder verstoring dan wat vroeger opstaan. Bij opvolgende ploegendiensten is het dan ook van belang zo veel mogelijk volgens het schema ochtend-avond-nacht te rouleren, niet andersom.