Heerweg (Romeinse Rijk): verschil tussen versies

[[Bestand:Via Belgica-kaart.png|{{Largethumb}}|Het netvermoede netwerk van heirbanen en (vermoede) niet-verharde Romeinse wegen in België, met centraal de ''Via Belgica'']]

"Heir" of "heer" stamt van het [[Germanen|Germaanse]] ''harja''. In het [[Middelnederlands]] betekende "heer" naasthet heir"voornaam persoon" ook "groep soldaten". Een heirbaan was dus een weg aangelegd voor het leger. "Heir" kan men nog ontdekken in andere Nederlandse woorden, zoals [[herberg]] (plaats waar soldaten geborgen worden), [[hertog]] (degene die het "heir" [[wikt:Special:Search/tijgen|getogen]] heeft) of in eveneens verouderde woorden zoals [[wikt:Special:Search/heirschare|heirschare]] (legergroep) en heirtocht (veldtocht). In het [[Duits]] is ''Heer'' nog steeds een gebruikelijk woord voor "landleger"; dehet naambestaat "Hermann" (alsook de afgeleide vormen "Armin" en "Arminius") betekent "soldaat". Het woord istevens verder verwantin aan de woorden ''guerre'' (Franshet [[leenwoordFrans]]), (''armaguerre'' (Latijn), ''armée'') en het ([[FransEngels]]) en (''army''). (Er is ook een voornaam van afgeleid: "[[EngelsHerman (voornaam)|Herman/Armin]])" oftewel "soldaat".

De heirbanen waren de eerste verharde wegen. Ze werden meestal aangelegd door de Romeinse soldaten, op systematische wijze: aan weerszijden werd een greppel (''[[talud]]'') gegraven waarmeeen met de beddingvrijgekomen vooraarde dewerd weghet wegoppervlak (de ''[[Aggeragger (bouwwerk)|agger]]'') werd opgehoogd. Daarop kwam de [[fundering]] van grote stenen en enkele lagen van grind en zand. Het wegdek bestond uit platte kasseien. In moerassige gebieden werd de ''agger'' omsloten door boomstammen en takken, zodat de weg niet zou verzakken. Hier werden grind en stenen niet gebruikt, omdat ze moeilijk aan te voeren waren en ze de druk op het hout vergrootten.

De belangrijkste bewijzen voor het bestaan van Romeinse wegen zijn vondsten van de weg zelf, dan wel van [[milliarium|Romeinse mijlpalen]] en ''itineraria'' (Romeinse [[wegwijzer]]s). Minder nauwkeurig en betrouwbaar zijn kaartendocumenten die ons werden overgeleverd uit de Romeinse tijd, met name de ''[[Itinerarium Antonini]]'' (3^e-eeuwse eeuwwegbeschrijving) en de [[Peutingerkaart]] (kopie van een 4^e-eeuwse kaart).

Na de [[val van het West-Romeinse Rijk]] werden veel doorgaande heirbanen verwaarloosd en in dunbevolkte gebieden, zonder sterk centraal gezag dat op onderhoud toezag, vervielen deze na verloop van tijd tot modderwegen. BijDit grotereis stedenniet werdverwonderlijk, meestalwant welzelfs enigin onderhoudde gepleegdsteden omwas heter handelsverkeergeen tecentraal vergemakkelijken.gezag Ondanksdat toezag op het vervalonderhoud van de Romeinse wegen,. somsHoewel wasde erheirbanen navaak verloopdegradeerden vantot tijdkarrensporen nieten meer over dan een bospad of karrespoor,boswegen bleven ze de voornaamstevoorname doorgaande wegen in de [[Nederlanden]] en in andere delen van [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Dit hadden ze te danken aan hun voor die tijd superieure eigenschappen: vrij recht en wegens hun goed gekozen ligging beschermd tegen overstromingen. Hun functie als belangrijke verbindingswegen werd laterin de 18e en 19e eeuw overgenomen door de moderne staatsbanen (18^e en 19^e eeuw), die vaaksoms op het tracé van de oude Romeinse wegen werden aangelegd.

Hoewel wegen in de middeleeuwen allesbehalve vast warenlagen, bleven de heirbanen vanwege hun frequente gebruik behouden. Soms herinneren straatnamen aan een Romeinse oorsprong, al kunnen de onderstaande namen ook in de middeleeuwen aan belangrijke wegen gegeven zijn:

== Historische Romeinse heirbanen en wegen ==

De [[Lage Landen]] werden in de Romeinse tijd doorkruist door verschillendeeen vijftal heirbanen en onverharde Romeinse wegen, die zich uitstrekten tussen de [[Noordzee]] en de ''[[limes (Romeinse Rijk)|limes]]'' aan de [[Rijn]]. SlechtsDaarnaast vanzijn, sommigeop wegenbasis isvan hetRomeinse bestaansites ookdie bewezen, anderen zijn gebaseerd op de vermoedensver van historicideze datheirbanen bepaaldeverwijderd nederzettingenzijn, aantalrijke eenandere Romeinseheirbanen heirbaanof gelegenniet-verharde moetenwegen hebbenvoorgesteld. Het totale net van voorgesteldebewezen Romeinseen heirbanenvermoede enRomeinse wegen in de Lage Landen omvat de volgende routes:<ref>http://www.nieuwsbronnen.com/tenbunderen/heirweg.html</ref>

** ''[[Flenium]]'' ([[Vlaardingen]]) - ''[[Ulpia Noviomagus Batavorum|Noviomagus]]'' ([[Nijmegen]]) - ''[[Colonia Ulpia Traiana|Colonia Trajana]]'' ([[Xanten]])

** [[Oude Akerweg]]: ''[[Mosa Trajectum|Trajectum ad Mosam]]'' ([[Maastricht]]) - ''Aquis Granum'' ([[Aken (stad)|Aken]])

** ''[[Via Mansuerisca]]'' en [[heirbaan Maastricht-Nijmegen]]: ''[[Augusta Treverorum]]'' ([[Trier]]) - ''[[Mosa Trajectum|Traiectum ad Mosam]]'' ([[Maastricht]]) - ''[[Ulpia Noviomagus Batavorum|Noviomagus]]'' ([[Nijmegen]])

** [[heirbaan Aken-Xanten]]: ''Aquis Granum'' ([[Aken (stad)|Aken]]) - ''[[Coriovallum]]'' ([[Heerlen]]) - ''[[Colonia Ulpia Traiana|Colonia Trajana]]'' ([[Xanten]])

Omdat de heirbanen gebruikt bleven tot in de 19^e eeuw, is het traject van deze 2.000 jaar oude wegen nog steeds goed te volgen. Op sommige plaatsen zijn de wegen opgenomen in wandel- en fietsroutes; in [[Nijmegen]] worden ze bijvoorbeeld aangegeven door bordjes van de [[Vereniging voor Vreemdelingenverkeer|VVV]]. De huidige gegevens over het netwerk van heirbanenbewezen en anderevermoede Romeinse wegen in België zijn te danken aan de studie van rijksarcheoloog Joseph Mertens (jaren 1950 en 1960).

Langs deze wegen werden veel halteplaatsen (''[[statio]]nes'') gesticht en ontstonden ook vaak gehuchten[[gehucht]]en (''[[vicus|vici]]''), waardoor er wel eens sporen van [[Romeinse villa]]'s en [[tumulus|grafheuvels]] worden gevonden in de nabijheid van heirbanen. Op sommige plaatsen werd ook de heirbaan zelf blootgelegd, o.a. in Maastricht (meer bepaald in de [[Belfort (Maastricht)|wijk Belfort]]), [[Voerendaal (plaats)|Voerendaal]] en [[Valkenburg (Zuid-Holland)|Valkenburg in Zuid-Holland]]. Ook in het stratenpatroon vallen de wegen soms op, zoals(zie het 27 km lange gedeelte van de [[heirbaan Tongeren-Bonen]] tussen [[Sint-Truiden]] en [[Groot-Loon]], dat vrijwel kaarsrecht verloopt en grotendeels nog steeds bestaat (onder).

[[Bestand:Roman road Helshoven.png|thumb|center|950px|De Romeinse Kassei, met in het midden het gehucht [[Helshoven]]. Ze maakt deel uit van de [[heirbaan Tongeren-Bonen]], die tussen de [[Limburg (Belgische provincie)|Belgisch-Limburgse]] plaatsen [[Sint-Truiden]] en [[Groot-Loon]] (27 km) vrijwel kaarsrecht is.]]