Oerslavisch: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
clean up, typos fixed: onstaan → ontstaan (2) met AWB |
k Linkfix ivm sjabloonnaamgeving / parameterfix |
||
Regel 4:
==Geschiedenis==
Het Oerslavisch is ontstaan als dialect van het [[Oerbaltoslavisch]], dat ook de voorouder is van de [[Baltische talen]] waaronder het [[Lets]] en [[Litouws]]. Het Oerbaltoslavisch is op zijn beurt een afstammeling van het [[Oerindoeuropees]]. Beginnend rond de 5e eeuw hebben de Slavische volkeren zich over grote delen van Oost-Europa verspreid. Tijdens en door deze verspreiding ontwikkelde hun taal zich snel, waardoor ze niet op het eerste gezicht veel overeenkomsten vertoont met de Baltische talen, die veel conservatiever bleven.
Regel 10 ⟶ 9:
==Ontwikkeling==
Het Oerslavisch net als zijn voorouder het Oerbaltoslavisch is een [[satemtaal]]; het heeft dus de Oerindoeuropese palatale medeklinkers *ḱ, *ǵ en *ǵʰ behouden, maar de labiovelaren *kʷ, *gʷ en *gʷʰ hebben hun labiale articulatie verloren en zijn samengegaan met de gewone velaren. Aspiratie is eveneens verdwenen als onderscheidend element, waardoor stemhebbende en geaspireerde stemhebbende medeklinkers samenvielen. De oude palatale medeklinkers hebben zich uiteindelijk ontwikkeld tot sisklanken, *s en *z. Tenslotte vielen in het Oerbaltoslavisch *o en *a samen tot *a, die later in het Laat-Gemeenslavisch weer iets geronder werd en uiteindelijk weer *o werd. De lange klinkers *ā en *ō waren in het Oerbaltoslavisch nog onderscheiden, maar vielen in het Oerslavisch samen tot lange *ā.
Tijdens het Oerslavisch ontstonden twee belangrijke tendensen die grote gevolgen zouden hebben voor het uiterlijk van de taal. Ten eerste ontstond de neiging om palatale articulatie (dat wil zeggen, voorin de mond) te generaliseren over hele lettergrepen, waardoor een lettergreep als geheel palataal (met palatale medeklinkers en [[voorklinker]]s) of niet-palataal (met niet-palatale medeklinkers en [[achterklinker]]s) werd gearticuleerd. Dit zorgde voor ingrijpende veranderingen in de uitspraak van zowel medeklinkers als klinkers. Een tweede belangrijke tendens was om alle lettergrepen open te maken (in een klinker te laten eindigen). Hierdoor verdwenen medeklinkers aan het einde van lettergrepen, en werden tweeklanken omgevormd tot éénklanken.
Het generaliseren van articulatieplaats veroorzaakte de voor de Slavische talen kenmerkende wisselingen tussen palatale en niet-palatale medeklinkers (in het jargon vaak "zacht" en "hard" genoemd). Deze wisselingen zijn ontstaan door drie verschillende palatalisaties, die tijdens de Oerslavische periode hebben plaatsgevonden. Deze worden de eerste, tweede en derde (of progressieve) palatalisatie genoemd. Over de precieze datering van de palatalisaties is men het niet eens, ook niet hun onderlinge volgorde. Het is dus niet duidelijk of bijvoorbeeld de derde palatalisatie vóór of ná de eerste kwam.
===Eerste palatalisatie===
{{Zie hoofdartikel|Eerste Slavische palatalisatie}}
De eerste palatalisatie is de meest ingrijpende geweest. Bij deze ontwikkeling werden velare medeklinkers veranderd in palatale medeklinkers, als de medeklinker gevolgd werd door een [[voorklinker]] (te weten *ī, *i, *e, *ę, *ē) of *j. De palatale medeklinkers gingen vervolgens over in sisklanken of affrikaten:
Regel 36 ⟶ 34:
===Jotatie===
Een tijd nadat de eerste palatalisatie had plaatsgevonden, viel *j in de meeste gevallen samen met een voorgaande medeklinker, waardoor deze een meer palatale articulatie kreeg voor zover die dat niet al had. Dit proces wordt "jotatie" genoemd.
▲Een tijd nadat de eerste palatalisatie had plaatsgevonden, viel *j in de meeste gevallen samen met een voorgaande medeklinker, waardoor deze een meer palatale articulatie kreeg voor zover die dat niet al had. Dit proces wordt "jotatie" genoemd.
* *tj → *ť {{IPA|cː}}
Regel 58 ⟶ 55:
===Veranderingen in klinkers===
Na de eerste palatalisatie zette de neiging naar open lettergrepen door. De korte *u en lange *ū verloren hun ronding. Tweeklanken verdwenen en werden lange eenklanken, en een *n of *m aan het einde van een lettergreep verdween en viel samen met de voorgaande klinker, die [[Nasalisatie|genasaliseerd]] werd.
Regel 68 ⟶ 64:
===Tweede palatalisatie===
Het ontstaan van een nieuwe *ē en *ī na een (tot voorheen) niet-palatale medeklinker gaf weer aanleiding tot een nieuwe palatalisatieronde, de tweede palatalisatie. Hierbij werden velare medeklinkers wederom gepalataliseerd als ze gevolgd werden door de nieuwe *ē of *ī (ontstaan uit oudere *oi), maar nu met een andere uitkomst:
| |||