Christina I van Zweden: verschil tussen versies

'''Christina (Maria Alexandra)''' ([[Stockholm]], [[18 december]] [[1626]] - [[Rome (stad)|Rome]], [[19 april]] [[1689]]) was [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|koningin van Zweden]], of "koningin van de [[Zweden (volk)|Zweden]], [[Goten]] en [[Vandalen]]" <!--zoals de titel luidde, de [[Wenden]] kunnen hun niet zijn-->en tevens [[Grootvorstendom Finland|grootvorstin van Finland]], hertogin van [[Zweeds Estland|Estland]] en vrouwe van [[Ingrië]] en [[Karelië]].<ref>Zie ook het artikel over de [[Bezittingen van Zweden]] </ref> Ze was enige wettige erfgenaam van koning [[Gustaaf II Adolf van Zweden|Gustaaf II Adolf]], die nog voor haar zesde verjaardag op het slagveld omkwam. Haar [[Lutheranisme|Lutherse]] vader was één van de hoofdrolspelers gedurende de [[Dertigjarige Oorlog]] en de bekering van Christina tot het [[katholicisme]] in 1654 was opzienbarend, evenals haar vrijwillige aftreden eerder dat jaar. Christina was de laatste Zweedse [[monarch (staatshoofd)|monarch]] uit het [[Huis Wasa]].

[[FileBestand:Slottet Tre Kronor 1661.jpg|thumb|260px|Het Tre Kronor kasteel in Stockholm, waar Christina werd geboren; door [[Govert Dircksz Camphuysen]].]]

Christina schijnt geboren te zijn onder een merkwaardig [[astrologie|astrologisch gesternte]].<ref>Quilliet, B. (1987) Christina van Zweden : een uitzonderlijke vorst, p. 24. </ref> Ze was het derde kind van [[Maria Eleonora van Brandenburg]] na twee miskramen. Volgens getuigenissen uit die tijd was het kind groot en behaard; haar moeder was teleurgesteld toen ze zag dat het geen jongen was.<ref>http://www.jstor.org/pss/3566533 </ref> Christina had een vergroeide schouder na een val als kind, volgens haar opzettelijk veroorzaakt door haar voedster.<ref>http://royalwomen.tripod.com/id4.html </ref> Na de dood van haar vader bij de [[Slag bij Lützen (1632)|Slag bij Lützen]], werd Christina op 15 maart 1633 gekroond, vanwege de Poolse verwanten die aasden op de Zweedse kroon. Omdat ze net zes jaar oud was werd het regeren waargenomen door een vijfkoppige rijksraad met [[Jakob De la Gardie]] en [[Per Brahe de Jonge]], twee Oxenstierna's en vanaf 1636 de Rijkskanselier [[Axel Oxenstierna]], die toen terugkwam uit de Dertigjarige oorlog. Haar oppervlakkige, plezierzoekende en met een morbide en hysterisch temperament begiftigde moeder <ref>http://www.windweaver.com/christina/people.htm#Maria</ref> werd in zijn opdracht vier jaar opgesloten in [[Gripsholms slott]], maar wist in 1640 te ontsnappen naar Denemarken. Christina werd twee jaar opgevoed door haar tante Katharina, de halfzuster van haar vader en echtgenote van haar voogd [[Johan Casimir van Zweibrücken-Kleeburg]]. Haar opvoeding werd een nationale zaak en Christina was verplicht tien uur per dag te studeren. Oxenstierna haalde Antoine de Beaulieu, een Franse balletdanser, naar het hof om haar te leren elegant te bewegen.<ref>Haar nicht, Eleonora Catherine of Zweibrücken, raakte zwanger van een van de muzikanten en veroorzaakte een schandaal bij haar echtgenoot.</ref> Ze had een talenknobbel en sprak op haar 18e Latijn, Frans (een Luiks dialect<!--B. Quilliet, p. 76-->), Duits, Nederlands en Deens, studeerde Grieks, Arabisch en Hebreeuws en de [[Kerkvader|Kerkvaders]]. Zij zou zich ook nog het Engels, Spaans en Italiaans eigen maken.

[[FileBestand:Drottning Kristina av Sverige.jpg|thumb|left|260px|Christina door [[David Beck]]]]

In 1636-1637 onderhandelde [[Peter Minuit]] met [[Samuel Blommaert]] en de rijksraad over het stichten van [[Nieuw-Zweden]], de eerste Zweedse kolonie in de [[Nieuwe Wereld]]. In 1638 grondvestte Minuit ''Fort Christina'' bij [[Wilmington (Delaware)]]. In december 1643 overrompelden Zweedse troepen onder [[Lennart Torstenson]] [[Hertogdom Holstein|Holstein]] en een maand later heel [[Jutland]]. In 1644 ging [[Willem Boreel]] naar Zweden om haar te feliciteren met haar achttiende verjaardag, die gepaard ging met een mondigverklaring en met de levering van een complete marine door [[Louis de Geer (1587–1652)|Louis de Geer]]: 32 schepen met zeelieden, wapentuig en officieren, zodat ook [[Fehmarn]] door de Zweden kon worden bezet.

Zij voerde diepzinnige gesprekken over de liefde met filosoof [[René Descartes]], die ook de tekst bij een ballet voor haar schreef.<ref>Albach, B. (1977) Langs Kermissen en Hoven, p. 64, 67-68.</ref> Vanwege het koude klimaat liep hij binnen enkele maanden een [[longontsteking]] op. Christina wilde om vijf uur 's ochtends les hebben en voelde zich schuldig toen hij overleed.<!--Onlangs is geopperd dat hij werd vergiftigd.<ref>Theodor Ebert:Der rätselhafte Tod des René Descartes. Aschaffenburg: Alibri 2009, S. 163.</ref>-->

Door Henry Woodhead, p. 78. [http://books.google.it/books?id=KNdAAAAAcAAJ&pg=PA86&dq=messenius#v=onepage&q=%22christina%20&f=false]</ref>

Christina kreeg bezoek van Antonio de Macedo <ref>[http://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=26222 Converts, Conversion, and the Confessionalization Thesis, Once Again]</ref>, die Goswin Nickel op de hoogte stelde. Hij stuurde minstens twee Jezuïeten die haar begeleidden bij haar wens om katholiek te worden.<ref>The ecclesiastical and political history of the popes of Rome ..., Volume 3 By [[Leopold von Ranke]] [http://books.google.com/books?id=ShIQAAAAYAAJ&pg=PA95&lpg=PA95&dq=Gottfried+Franken+jesuit&source=bl&ots=bNPW4xbHCM&sig=ngrVPhc25IIssy2MTODA4JcIsss&hl=en&ei=CuVaTpG_C82XOsP_rYMM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&sqi=2&ved=0CBgQ6AEwAA#v=onepage&q=Gottfried%20Franken%20jesuit&f=false]</ref> [[Claude Saumaise]], die op haar uitdrukkelijk wens naar Stockholm was gekomen, keerde naar Leiden terug omdat Heinsius hem weigerde toegang te verlenen tot sommige boeken. In 1652 kreeg zij bezoek van de diplomaten [[Antonio Pimentel de Prado]] en [[Coenraad van Beuningen]] en sprak zeker met hen over religieuze zaken. Ze vergeleken [[Mozes]] en [[Mohammed]], destijds ongewoon. De Franse arts Pierre Bourdelot raadde Christina, die gedurende haar hele leven werd geteisterd door allerlei kwalen, en al voor haar twintigste over slechte ogen, een kromme rug en een stijve nek klaagde, om te stoppen met studeren en werken en meer van het leven te genieten.<ref>Lanoye, D. (2001) Christina van Zweden : Koningin op het schaakbord Europa 1626 - 1689, p. 24. </ref> Christina viel meerdere keren per dag in zwijm en beschouwde zichzelf als verloren. Ze was nauwelijks 25 jaar oud, al twintig jaar koningin en had nauwelijks geleefd. De adviezen van Bourdelot werden in praktijk gebracht en de boeken verhuisden uiteindelijk naar de [[Universiteit van Uppsala]] en de [[Kungliga biblioteket|Zweedse Koninklijke Bibliotheek]]. Bourdelot las haar voor uit de wellustige sonnetten van [[Pietro Aretino]]. In mei 1653 traden [[Ariana Nozeman]], Susanna van Lee en Elizabeth Baer Kalbergen op in Stockholm, deel uitmakend van de "Aartshertogelijke Comedianten" van Jan Baptist van Fornenbergh.

Op [[Driekoningen]] 1653 hield de koningin een feest dat alles wat op dat gebied eerder was vertoond in pracht moest overtreffen. De vorstin speelde de rol van de herderin [[Amaranthe]] en stelde aan het einde van de avond de [[Amaranthenorde]] in, een [[hoforde]]<ref>Zie: [http://www.amarantherorden.com/historik/]</ref>.

[[ImageBestand:Uppsala slott-2.jpg|thumb|left|260px|Uppsala Castle]]

Christina woonde vier maanden in de Lange Nieuwstraat in het huis van een joodse bankier. Ze had grootse plannen om Protestanten en Katholieken, Joden en Christenen bij elkaar te brengen. Met [[Isaac La Peyrère]] werkte zij aan een plan voor een joods-christelijke gemeenschap en hij las haar voor uit zijn ''Praeadamitae'', wat hij op haar aanraden in Amsterdam zou publiceren. Waarschijnlijk had ze ook contact met [[Menasseh Ben Israel]]. De [[Lodewijk II van Bourbon-Condé|Prins van Condé]], die haar hulp had ingeroepen tijdens zijn gevangenschap, probeerde bij haar in het gevlij te komen, maar ze kregen ruzie over het [[protocol]] bij de ontvangst. <!--Er werd gefluisterd dat zij uit was op een benoeming als [[landvoogd]] in de [[Spaanse Nederlanden]].--> Opvallend was dat zij zich ook niet hield aan de [[etiquette]] bij het bezoek van [[Leopold Willem van Oostenrijk]]. Zij ontmoette [[Raimondo Montecuccoli]] en speelde schaak met hem. Op Kerstavond 1654 bekeerde zij zich heimelijk in Brussel tot het [[katholicisme]] in het bijzijn van enkele vrienden. <!--Mogelijk hadden ze een verhouding, maar Christina wilde zich gedurende haar hele leven nooit verplichten tot een huwelijk. Liefde en huwelijk waren volgens haar onverenigbaar.--> Op financieel gebied was Christina een ramp en ze verliet Brussel, grote schulden achterlatend.<ref>[http://www.charlottehansson.nl/Christina%20van%20Zweden%20in%20Rome.htm Christina van Zweden (1626 – 1689)]</ref> Op 3 november 1655 bekeerde zij zich openlijk tot het katholicisme in de Hofkerk in [[Innsbruck]]. [[Ferdinand Karel van Tirol]] heeft naar aanleiding van haar [[bekering]] een opera van [[Antonio Cesti]] laten opvoeren.

Op 23 december kwam zij aan in Rome, opgewacht door een opeengepakte menigte in met fakkels verlichte straten en poorten. Zij liet een kanon afvuren vanaf de [[Engelenburcht]] dat de [[Villa Medici]] raakte. Christina liet zich dopen door [[paus Alexander VII]], die vanaf het eerste moment op de hoogte was van haar bekeringsplannen en voegde zijn naam aan de hare; volgens anderen vanwege haar bewondering voor [[Alexander de Grote]]. Christina bewoonde appartementen in [[Palazzo Farnese]]. Zij begaf zich in de hoogste sociale kringen, sloot vriendschap met [[kardinaal (geestelijke)|kardinaal]] [[Decio Azzolino]] en [[Josepho Francisco Borri]], een alchemist. Zij verstrekte opdrachten aan [[Ercole Ferrata]]. In de laatste fase van de [[Spaans-Franse Oorlog (1635-1659)|Spaans-Franse Oorlog]] ontwikkelde ze, vanwege geldgebrek, plannen om koningin van Napels te worden, maar zonder buitenlandse steun zou dat niet lukken. Wie daartoe het initiatief nam en wanneer is tamelijk onduidelijk. Het zou Philip IV kunnen zijn geweest, maar ook Mazarin wordt genoemd.

In 1657 reisde zij naar Frankrijk, vergezeld door een groot aantal Spanjaarden, Italianen en een Zwitserse Garde. De Zonnekoning bood haar onderdak in zijn jachtslot en beloofde haar mogelijk steun bij het verwerven van het [[Koninkrijk Napels]]. Ze pleitte bij Mazarin voor de vrijlating van het wonderkind [[Ninon de Lenclos]], die zij in de gevangenis opzocht. Christina bewoonde [[Kasteel van Fontainebleau|Fontainebleau]] en baarde opzien met een berechting in het park; zij gaf opdracht tot een brute moord op Giovanni Monaldeschi, een aantrekkelijke, maar onbetrouwbare favoriet, die, nadat hij was gepasseerd, haar plannen verraden had naar men zegt aan [[Oliver Cromwell]]. De Kerstdagen bracht zij door bij de kardinaal in [[Bourges]]. Ze bracht een bezoek aan de [[Académie Française]] en verliet de stad op 19 maart. In april 1658 ging ze als [[persona non grata]] aan boord in [[Toulon]] om naar Italië te zeilen. Haar plannen het Koninkrijk Napels aan [[kardinaal Mazarin]] aan te bieden verdwenen toen Frankrijk en Spanje de [[Vrede van de Pyreneeën]] sloten.

Na het overlijden van haar neef [[Karel X Gustaaf van Zweden|Karel X Gustaaf]] reisde ze naar Zweden voor de begrafenis; ze kwam in oktober aan en schijnt het huis van [[Louis de Geer (1587–1652)|Louis de Geer]] betrokken te hebben die naar Amsterdam was verhuisd.<!--<ref> Hij is opgevolgd door de minderjarige Karel XI van Zweden|Karel XI.</ref>--> Een oude vlam [[Magnus de la Gardie]] was de opvolger van Oxenstierna geworden en gaf haar te kennen dat ze de volgende keer geen katholiek priester meer mocht meebrengen (om de mis op te voeren). In april reisde Christina naar Hamburg. Na een jaar in de stad te hebben doorgebracht, en opzienbarend voor die tijd door bij de joodse bankiersfamilie Texeira in te wonen <ref>[http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=107&letter=T Jewish Encyclopedia] </ref>, was ze in mei 1662 voor de derde keer terug in Rome om in mei 1666 opnieuw naar Hamburg te reizen.

[[FileBestand:Christine de Suède médaille 1680.jpg|thumb|left|260px|Medaillon uit 1680]]

Christina betrok met haar hofhouding, bestaande uit ongeveer 200 personen, het nu niet meer bestaande Palazzo Riario op de [[Janiculum]] en liet haar meubilair en kunstschatten uit Antwerpen aanrukken. Een handvol ambtenaren was verantwoordelijk voor de correspondentie in het Zweeds, Latijn en Italiaans. Zij was dol op toneelspelen en het werk van [[Pierre Corneille]] en opende in 1670 het theater Tordinona in een oude gevangenis. In haar theater liet zij ook vrouwen spelen en zingen, rollen die voorheen door [[castraat|castraten]] werden uitgevoerd. Heel Rome liep storm voor deze vernieuwing. Ze wedijverde met Hortense en [[Maria Mancini]], die aan de overzijde van de [[Tiber]] woonden. Al in 1675 werd het theater gesloten.

Ze bemoeide zich met de biografie van [[Domenico Bernini]] over zijn vader [[Gian Lorenzo Bernini]], die een belangrijk aandeel had gehad in de verfraaiing van de stad. [[Giovanni Pietro Bellori]] werd haar bibliothecaris. In 1679 benoemde zij [[Nicolaes Heinsius]] als lijfarts. [[António Vieira]] werd haar biechtvader. Ze werd een volgelinge van [[Miguel de Molinos]], een Spaanse [[mysticus]], die een afkeer had van de [[sacramenten]]. In 1685 stuurde zij [[Lodewijk XIV]] een kwade brief vanwege zijn herroeping van het [[Edict van Nantes]] en het instellen van [[Dragonnade]]s. Zij beschermde de joden in Rome die tijdens het carnaval werden opgejaagd. In 1688 riep zij [[stadhouder Willem III]] op de katholieken in Engeland met rust te laten en niet dezelfde fout te begaan als Lodewijk XIV.

[[Bestand:QueenChristina.jpg|left|thumb|200px|Grafmonument van Christina in de Sint Pieter]]

[[FileBestand:Aratea 42v.jpg|thumb|200px|thumb|left|Pagina uit de Aratea van Leiden]]

* In 1645 werd de Zweedse staatscourant ''Post- och Inrikes Tidningar'' voor het eerst gepubliceerd.

* In 1649 haalde zij [[Johan Palmstruch]] vanuit Amsterdam naar Zweden om de staatsfinanciën te reorganiseren.

* [[August Strindberg]] schreef een toneelstuk.

{{RefsAppendix}}