Thematische relatie: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k robot Erbij: la:Relatio thematica |
k Linkfix ivm sjabloonnaamgeving / parameterfix |
||
Regel 1:
Met '''thematische relatie''' wordt in de [[syntaxis (taalkunde)|syntaxis]] en de [[semantiek]] de rol van een [[nominale constituent]] met betrekking tot het [[hoofdwerkwoord]] van een zin bedoeld. De zin ''Zij eet een appel'' bevat twee thematische relaties: de [[agens (taalkunde)|agens]] (''zij'') en de [[patiëns]] (''de appel'').
== Soorten ==
▲De volgende thematische relaties worden onderscheiden:
▲* '''Agens''': verricht doelbewust de handeling, bezield ('''Willem''' at zijn soep).
* '''Ervaarder''': ondergaat een zintuiglijke of emotionele ervaring, bezield (De geur van gebakken vlees vulde '''mijn neusgaten''').
* '''Thema''': ondergaat de handeling zonder zelf te veranderen, bezield of onbezield.
* '''Patiëns''': ondergaat de handeling en verandert daarbij zelf ook, bijvoorbeeld van vorm, bezield of onbezield (De vallende rotsblokken verbrijzelden '''zijn voet''').
* '''Instrument''': wordt gebruikt als middel de handeling te verrichten, vaker onbezield dan bezield (De kapper knipte mijn haren af '''met een schaar''').
* '''Natuurlijke oorzaak''': iets onbezields dat de handeling verricht ('''Een lawine''' bedekte het in de bergen gelegen dorp).
* '''Locatie''': plaats waar de handeling zich voltrekt (Ze speelden '''in het park''').
* '''Doel''': waar de handeling op gericht is (De auto reed '''naar de/richting parkeerplaats''').
Regel 22 ⟶ 21:
== Uitdrukken van thematische relaties ==
Thematische relaties worden in verschillende talen en [[taalfamilie]]s op allerlei manieren weergegeven, bijvoorbeeld door middel van [[voorzetsel|voor-]] en [[achterzetsel]]s. Sommige taalfamilies zoals de [[Fins-Oegrische talen]] beschikken daarentegen over hele reeksen [[naamval]]len om thematische relaties uit te drukken, zoals de [[benefactief]] voor de begunstigde, de [[partitief]] voor bijvoorbeeld het thema, de [[allatief]] voor het doel en de [[inessief]] voor de locatie.
== Thematische relaties en gewone ontleding ==
Het verschil tussen de term "thematische relatie" en traditionele in de [[ontleding (grammatica)|ontleding]] gebruikte aanduidingen voor zinsdelen met een bepaalde functie, zoals [[onderwerp (zinsdeel)|onderwerp]] en [[lijdend voorwerp]], is dat bij thematische relaties zowel de functie als de betekenis van de zinsdelen scherper is afgebakend. Daarnaast heeft een zinsdeel in principe nooit meer dan één grammaticale functie, terwijl het meerdere thematische relaties kan hebben. In de zin
▲Het verschil tussen de term "thematische relatie" en traditionele in de [[ontleding (grammatica)|ontleding]] gebruikte aanduidingen voor zinsdelen met een bepaalde functie, zoals [[onderwerp (zinsdeel)|onderwerp]] en [[lijdend voorwerp]], is dat bij thematische relaties zowel de functie als de betekenis van de zinsdelen scherper is afgebakend. Daarnaast heeft een zinsdeel in principe nooit meer dan één grammaticale functie, terwijl het meerdere thematische relaties kan hebben. In de zin
* ''Zij'' geeft hem een appel
Regel 34 ⟶ 31:
== Thematische relaties versus thèta-rollen ==
{{
De begrippen "thematische relatie" en "thèta-rol" worden heel vaak door elkaar heen gebruikt, maar ze betekenen niet hetzelfde. Een thèta-rol is alleen de belangrijkste thematische relatie in een zin, die een [[argumentstructuur]] weerspiegelt. Een zinsdeel kan dus nooit meer dan één thèta-rol bevatten, terwijl het meerdere thematische relaties kan hebben. Thèta-rollen hebben ook niet op alle nominale constituenten betrekking, maar alleen op [[argument (taalkunde)|argumenten]]. Thematische relaties kunnen in principe op alle nominale constituenten betrekking hebben, met uitzondering van [[stopwoord (taalkunde)|stopwoorden]].
Regel 44 ⟶ 41:
== Zie ook ==
* [[Thema-rhema-verdeling]]
* [[Thematische progressie]]
==Referenties==
*Carnie, Andrew. 2006. Syntax: A Generative introduction. 2nd Edition. Blackwell Publishers.
*Dowty, David. 1979. Word meaning and Montague grammar. The semantics of verbs and times in Generative Semantics and in Montague's PTQ: Synthese Language Library. Dordrecht: Reidel.
*Fillmore, Charles. 1968. The Case for Case. In Universals in Linguistic Theory, eds. Emmon Bach and R.T. Harms. New York: Holt, Rinehart and Winston.
*Fillmore, Charles. 1971. Types of lexical information. In Semantics. An interdisciplinary reader in philosophy, linguistics and psychology, eds. D. Steinberg and L. Jacobovitz: Cambridge University Press.
* {{cite book | author=Frawley, W.| title=Linguistic Semantics| location=Hillsdale, NJ | publisher=Lawrence Erlbaum Associates | year=1992 |id=ISBN 0805810749}} (Chapter V. Thematic Roles, pp. 197-249)
*Gruber, Jeffrey. 1965. Studies in lexical relations, MIT: Ph.D.
*Harley, Heidi. In press. Thematic Roles. In Patrick Hogan, ed. The Cambridge Encyclopedia of Linguistics. Cambridge University Press.
*Jackendoff, Ray. 1983. Semantics and cognition. Cambridge, Mass.: MIT Press.
*Jackendoff, Ray. 1990. Semantic structures. Cambridge, Mass.: MIT Press.
| |||