Kalmaroorlog: verschil tussen versies

{{Infobox Militairmilitair Conflictconflict

| conflict=Kalmaroorlog

| partof=

| image=[[Bestand:Wojna Kalmarska 1611 ubt.jpeg|260px]]

| caption=De Kalmaroorlog op een [[wandtapijt]].

| date=[[1611]] - [[1613]]

| place=[[Scandinavië]]

| casus=

| territory=

| result=Deense overwinning

| treaty=[[Vrede van Knäred]]

| combatant1=[[Bestand:Flag of Denmark.svg|rand|25px]] [[Denemarken-Noorwegen|Denemarken]]

| combatant2=[[Bestand:Flag of Sweden.svg|rand|25px]] [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]]

| commander1=[[Bestand:Flag of Denmark.svg|border|22px]] [[Christiaan IV van Denemarken|Christiaan IV]]<br />[[ImageBestand:Flag of Denmark.svg|border|22px]] [[Sten Maltesen Sehested|Sehested]]

| commander2=[[Bestand:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Karel IX van Zweden|Karel IX]]<br />[[ImageBestand:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Gustaaf II Adolf van Zweden|Gustaaf II Adolf]]

| strength1=

| strength2=

| strength3=

| casualties1=

| casualties2=

| casualties3=

| notes=

De '''Kalmaroorlog''' of de '''Oorlog van Kalmar''' ([[Deens]]: ''Kalmarkrigen''; [[Zweeds]]: ''Kalmarkriget'') was een oorlog tussen [[Denemarken-Noorwegen|Denemarken]] en [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]] van [[1611]] tot [[1613]]. De oorlog werd gevoerd over de aanspraken van beide landen op het uiterste noorden van [[Scandinavië]]. Denemarken behaalde een groot aantal overwinningen, maar het bleek onmogelijk om Zweden geheel te veroveren. Groeiende internationale druk bracht Denemarken tot het sluiten van de [[Vrede van Knäred]], waarmee de oorlog werd beëindigd.

Denemarken was aan het begin van de [[17e eeuw]] de machtigste staat in het [[Oostzee]]gebied.<ref>Denmark, 1513-1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy, blz. 149</ref> De controle over de [[Sont]] en de daarbijbehorende [[Sonttol]] waren van groot strategisch en economisch belang. Ook de handel en de visvangst in de noordelijke [[Noordzee]] en in de [[Barentszzee]] waren in Deense handen. Door het bezit van Noorwegen en [[Skåneland]] grensde Denemarken zowel in het westen en noorden als in het zuiden aan Zweden. De Zweedse koning [[Karel IX van Zweden|Karel IX]] voelde zich hierdoor omcirkeld door de Denen.<ref>Imperial Experience, blz. 8</ref>

Om de omcirkeling door Denemarken te doorbreken begonnen de Zweden langzaam maar zeker het dun bevolkte land rond de [[Noordkaap (Noorwegen)|Noordkaap]] in te nemen. Zweedse controle over de Noordkaap zou het ook mogelijk maken om de handel met Rusland via [[Archangelsk]] te beheersen. Het in [[1595]] met [[Tsaardom Rusland|Rusland]] gesloten [[Vrede van Teusina|Verdrag van Teusina]] vormde een wettelijke basis voor de Zweedse gebiedsuitbreiding. Soldaten, belastingophalers en bestuurders drongen steeds verder naar het noorden op, wat tot schermultselingen met de plaatselijke Noorse bevolking leidde. Om zijn aanspraken op deze noordelijke gebieden kracht bij te zetten nam koning Karel IX na zijn kroning in [[1607]] de titel "''Koning van de Lappen in het Noordland''" aan. Bij het stichten van een nieuwe havenstad op het eiland [[Hisingen]], ten noorden van de Sont, schonk Karel IX de nieuwe [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederlandse]] bewoners zelfs het recht om in de Barentszzee te vissen. Denemarken protesteerde hiertegen en de Deense koning [[Christiaan IV van Denemarken|Christiaan IV]] reisde een aantal keer persoonlijk naar het hoge noorden om de Deense soevereiniteit over het gebied te bevestigen.

De Zweedse interesse in het bezit van het hoge noorden werd versterkt doordat Zweden van [[1600]] tot [[1611]] in [[Zweeds-Poolse Oorlog (1600-1611)|oorlog]] was met [[Pools-Litouwse Gemenebest|Polen-Litouwen]]. Koning [[Sigismund III van Polen|Sigismund Wasa]] van Polen was korte tijd koning van Zweden geweest totdat hij in [[1599]] werd afgezet door zijn broer Karel IX. Sigismund bleef echter aanspraak maken op de Zweedse kroon en werd daarin gesteund door Christiaan IV, die Karel IX weigerde te erkennen als rechtmatige koning van Zweden. Om een mogelijke Poolse invasie voor te zijn nam Karel zelf het initiatief toen hij vanuit [[Zweeds Estland]] [[Hertogdom Lijfland|Pools Lijfland]] binnenviel. De oorlog en de Zweedse blokkade van de Hanzestad [[Riga]] verstoorde de handel in de Oostzee. Veel handelaars probeerden het oorlogsgebied te ontwijken door het Russische achterland van Riga via Archangelsk te bereiken. Hierdoor steeg het belang van de noordelijke route en daalde de opbrengsten van de Sonttol.

Ook in Rusland raakte Zweden betrokken bij een oorlog. Tijdens de chaotische [[Tijd der Troebelen]] steunde Zweden eerst de Russische elite tegen de Polen, maar vanaf [[1610]] de begonnen de Zweden de [[Ingrische Oorlog]] waarbij geprobeerd werd om zoveel mogelijk Russisch grondgebied te veroveren.

Christiaan IV zag door de Zweedse problemen in het oosten een gelegenheid om Zweden te verslaan en zo de problemen in [[Lapland]] ten gunste van Denemarken op te lossen en misschien zelfs de [[Unie van Kalmar]] te herstellen. Christiaan begon zijn vloot uit te breiden, een aantal forten te versterken en liet een nieuw [[Arsenaal (algemeen)|arsenaal]] aanleggen in [[Kopenhagen]]. In tegenstelling tot Christiaan IV en Karel IX waren de [[Rijksraad (Denemarken)|Deense]] en [[Rijksraad (Zweden)|Zweedse Rijksraad]] fel gekant tegen een eventuele oorlog. Ook internationaal was er grote weerstand, omdat een oorlog de handel door de Sont zou verstoren.