Toermalijn: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k robot Erbij: sah:Турмалиин |
k Linkfix ivm sjabloonnaamgeving / parameterfix met AWB |
||
Regel 1:
{{Infobox mineraal
| naam = Toermalijn
|
| | formule = '''AX'''<sub>3</sub>'''Y'''<sub>6</sub>(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub> Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>(O, OH, F)<sub>4</sub>
| streep =
| Kleur = kleurloos, roze, rood, geel, bruin, groen, blauw, violet, zwart, meerkleurig
| hardheid = 7 - 7,5
Regel 34 ⟶ 35:
== Ontstaan ==
Toermalijn komt voor in [[Pegmatiet|pegmatieten]], [[Metamorfiet|metamorfieten]], [[Magmatiet|magmatieten]] en [[Alluviaal|alluviale]] afzettingen.
== Geschiedenis ==
Hoewel toermalijn al in de oudheid bekend was in het Middellandse Zeegebied, werd hij pas in 1703 vanuit [[sri Lanka|Sri Lanka]] door Hollanders ingevoerd in West-Europa. Zij noemden de nieuwe edelsteen met een Singalees woord "Turmali", wat zoveel betekent als "steen met gemengde kleuren".
Als edelstenen gebruikte men van oudsher rubellieten - ze werden door kunstenaars als talisman gebruikt, omdat ze het scheppingsvermogen van kunstenaars zouden vergroten.
== Variëteiten ==
▲Naar de kleur worden in de handel de volgende variëteiten onderscheiden :
* '''[[Achroiet]]''' : Kleurloos of bijna kleurloos, zeer zeldzaam en duur.
* '''[[Rubelliet]]''' : Roze tot rood, soms met een zweem naar violet. Het waardevolste is de robijnkleur.
Regel 52 ⟶ 50:
* '''[[Siberiet]]''': Lilarood tot violetblauw ; gedeeltelijk ook als synoniem van rubelliet gebruikt.
* '''[[Schorl]]''': Zwart, wijdverbreid, veel gebruikt bij rouwkleding. Naam naar oud-mijnwerkersuitdrukking.
De laatste tijd gebruikt men in plaats van de variëteitsnamen steeds vaker een kleuraanduiding ; bijvoorbeeld gele toermalijn en roze toermalijn.
== Soorten ==
In mineralogie onderscheidt men toermalijnen naar hun chemische samenstelling:
De afzonderlijke vertegenwoordigers hebben de volgende namen:
* '''[[Rossmaniet]]''', naar Amerikaanse geleerde; [][LiAl<sub>2</sub>][Al<sub>6</sub>][(OH)<sub>3</sub>|(OH)|(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
* '''[[Elbaiet]]''', naar het eiland [[Elba]], [[Italië]]; [Na][(Li,Al)<sub>3</sub>)][Al<sub>6</sub>][(OH)<sub>3</sub>|(OH)|(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
Regel 70 ⟶ 67:
* '''[[Buergeriet]]''', naar Amerikaanse geleerde; [Na][Fe<sup>3+</sup><sub>3+</sub>][(Al<sub>6</sub>])[(O,OH)<sub>3</sub>|(OH)(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
* '''[[Povondraïet]]'''; [Na][Fe<sup>3+</sup><sub>2</sub>][(Fe<sup>3+</sup><sub>6</sub>][O<sub>3</sub>|(OH)|(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
* '''[[Liddicoatiet]]''',
* '''[[Uviet]]''', naar provincie in Sri Lanka = Magnesium-toermalijn. [Ca][(Mg,Fe<sup>2+</sup>)<sub>3</sub>][MgAl<sub>5</sub>][(OH)<sub>3</sub>|(OH)|(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
* '''[[Feruviet]]''', ijzeranaloog van uviet. [Ca][(Fe<sup>2+</sup>,Mg)<sub>3</sub>][MgAl<sub>5</sub>][(OH)<sub>3</sub>|(OH)|(BO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>|Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>]
== Eigenschappen ==
Toermalijnen hebben bepaalde unieke eigenschappen. Ze zijn [[piëzo-elektrisch]], wat betekent dat als een kristal verhit of samengedrukt, verschillende elektrische ladingen worden gevormd aan de beide uiteinden van het kristal. Zo ontstaat een elektrische potentiaal. Als er een externe elektrische potentiaal op het kristal wordt uitgevoerd, vibreert het.
▲Toermalijnen hebben bepaalde unieke eigenschappen. Ze zijn [[piëzo-elektrisch]], wat betekent dat als een kristal verhit of samengedrukt, verschillende elektrische ladingen worden gevormd aan de beide uiteinden van het kristal. Zo ontstaat een elektrische potentiaal. Als er een externe elektrische potentiaal op het kristal wordt uitgevoerd, vibreert het.
De mineralen zijn [[pleochroïsme|pleochroïsch]], wat betekent dat het kristal donkerder van kleur is gezien langs de langste as van het kristal, dan gezien loodrecht op die as.
[[Bestand:Tourmaline.xtal.750pix.jpg|left|200px|thumb|Tweekleurig Toermalijn]]
== Voorkomen ==
De vier bekendste en meest voorkomende toermalijnmineralen hebben verschillende kleuren en transparanties. [[Elbaiet]] is transparant en een waardevolle edelsteen.
[[Schorl]], dat rijk is aan ijzer, is het meest voorkomende mineraal uit de toermalijn groep en is zwart en [[opaak]]. Het wordt voornamelijk gevormd in [[pegmatiet]]en, de uiterste langzaam afkoelende ganggesteenten van een [[magma (gesteente)|magma]].
Regel 87 ⟶ 82:
== Bewerking ==
Facetslijpsel, cabochons, kleine en grote gesneden stenen.
== Vergelijkbare mineralen ==
[[Amethist]], [[chrysoberyl]], [[olivijn]], [[robijn (edelsteen)|robijn]], [[smaragd]], [[saffier]], [[topaas]], [[Zirkoon (mineraal)|zirkoon]], [[spinel]], [[vesuviaan]].
== Imitaties ==
Glas.
== Determinatie ==
Hardheid, soortelijk gewicht, optisch.
== Aanbeveling ==
Reinigen met ultrasoon geluid of stroom is riskant, en grote temperatuurschommelingen moeten worden vermeden. De grensvlakken van meerkleurige stenen zijn bros.
{{Clearboth}}
== Externe link ==
* {{en}} [http://mineral.galleries.com/minerals/silicate/tourmali.htm Het Toermalijn mineraal]
| |||