Pongaus

Het Pongaus wordt gesproken in het deel van de Oostenrijkse deelstaat Salzburg dat de Pongau genoemd wordt. Het Pongaus heeft kenmerken van zowel het Middel-Beiers en het Zuid-Beiers en is derhalve een overgangsdialect. Kenmerkend voor het Zuid-Beiers is bijvoorbeeld de klankverschuiving van ck naar ckch (waarbij de ch op de Noord-Nederlandse g lijkt) of een sterke ch, wat ook in het Tirools voorkomt. Het dialect kent verder opvallende neusklanken, die alleen in het Tiroler Laagland, de Pinzgau en de Pongau voorkomen. Verder valt het verkleinende achtervoegsel met ai op: Katzai (katje), a bissai (een beetje), a Schwaindai (een zwijntje), enzovoort.

Pongaus Póngaua Dialekt
Gesproken in	Oostenrijk (Pongau, (Salzburger Land))
Sprekers	circa 60.000
Taalfamilie	Indo-Europees Germaans West-Germaans Hoogduits Opper-Duits Beiers Zuid-Middel-Beiers Pongaus
Alfabet	Latijns
Officiële status
Officieel in	nergens
Portaal    Taal

Huidige situatie

Het dialect is aan verandering onderhevig en wordt, mede door een sterke toestroom van mensen uit andere regio's van Oostenrijk (vooral uit de stad Salzburg toenemend door het Donau-Beiers beïnvloed. Het sterkst is dit te merken in de beide steden Sankt Johann im Pongau en Bischofshofen, alsmede in beroemde kuuroorden Bad Hofgastein en Bad Gastein. Hier spreken kinderen al duidelijk anders dan hun ouders. Van generatie tot generatie wordt het dialect steeds meer boven-regionaal. De oudere generatie gebruikt nog uitdrukkingen, die jongeren weliswaar in grote lijnen verstaan, maar zelf niet meer gebruiken. In de uitspraak is een merkbare verzwakking van de gutturale klanken ckch naar ck (k-klank) of zelfs gg (zoals in liegen (liggen)). Ook het verkleinende achtervoegsel ai verschuift naar a, zoals Katzal, a bissal, a Schwaindal, enzovoorts. Ten slotte valt op dat mensen die op boerderijen opgegroeid zijn, meer geneigd zijn tot het spreken van Pongaus dan mensen uit de stads- en dorpskernen.

In de kleine dorpen wordt het dialect nog steeds in ere gehouden, vooral in de zijdalen, zoals het Großarldal en het Kleinarldal. Mensen uit Sankt Johann im Pongau of Bischofshofen hebben intussen zelfs al moeite, het dialect uit de dalen te verstaan, vooral als er typisch Pongause uitdrukkingen gebruikt worden.

Veranderingen in het dialect

Het oorspronkelijke Pongause dialect kent, net als het Opper-Beiers, geen ombuiging naar ü en ö; zo wordt, bijvoorbeeld, de Hoog-Duitse klank el in het oorspronkelijke dialect niet, zoals in het Oost-Middel-Beiers, öi, maar zoals in Opper-Beieren èi (waarbij de è als de eerste è in wekker klinkt). Enkele voorbeelden:

• Gejd of Gejt of Gejd/Gejtt in plaats van Göd (Hoog-Duits: Geld, Nederland: (geld))
• schnej in plaats van schnö (Hoog-Duits: schnell, Nederlands: snel)
• hejffm in plaats van Höffm (Hoog-Duits: helfen, Nederlands: helpen)

Het Hoog-Duitse achtervoegsel -iel wordt niet, zoals in het Oost-Middel-Beiers, ü, maar, zoals in de Pinzgau en in het Berchtesgadener Land ii (i-j). Enkele voorbeelden:

• vii of vij in plaats van vü (Hoog-Duits: viel, Nederlands: veel)
• Hiife in plaats van Hüfe (Hoog-Duits: Hilfe, Nederlands: hulp)
• spiin in plaats van spün (Hoog-Duits: spielen, Nederlands: spelen)

De ö wordt, zoals in Opper-Beieren een e of een é. Enkele voorbeelden:

• Ésterreich of Esterreich in plaats van Österreich (Hoog-Duits: Österreich, Nederlands: Oostenrijk)
• éfter in plaats van öfter (Hoog-Duits: öfter, Nederlands: vaker)

Onder jongeren worden deze vormen echter nauwelijks nog aangetroffen. In het Großarldal, waar het dialect op nog echt oorspronkelijke wijze gesproken wordt, zijn deze varianten ook langzaam aan het verwateren.

Onderverdeling

Een spreker van een ander Beiers dialect kan het onderscheid tussen de diverse in de Pongau gesproken dialecten niet maken. Echter, mensen die het Pongause dialect wel spreken, kunnen onderling dit onderscheid wel maken en precies vertellen waar de ander vandaan komt. Dit komt door het feit dat het dialect per plaats verschilt. Iemand uit het Großarldal kan met zekerheid zeggen of iemand uit Sankt Johann im Pongau komt of niet. In het Großarldal spreken menden de medeklinkergroep ck als een zeer harde g (in zeggen) uit. Een nasale klank als Gmoân (Hoog-Duits: Gemeinde, Nederlands: gemeente wordt in Sankt Johann im Pongau of Bischofshofen veeleer als Gmoan uitgesproken. In Schwarzach im Pongau behoort tot het meer gematigde dialectgebied, terwijl men in Sankt Veit im Pongau meer het oorspronkelijke dialect spreekt. In de gemeenten Werfen en Pfarrwerfen, die beide in het dal van de Salzach liggen wordt ook meer het oorspronkelijke dialect gesproken. Beide gemeenten liggen aan de grens met de Tennengau.

Zelfs in de steden Sankt Johann im Pongau en Bischofshofen is het onderscheid groot. In de buurtschappen om beide steden wordt het dialect in zijn meer oorspronkelijke vorm gesproken, terwijl dit niet het geval is in de steden zelf.

Het Enns-Pongause dialect is eveneens een vorm van het Pongause dialect, hoewel sprekers van het Salzach-Pongause dialect niet zo duidelijk kunnen horen; in de regel is het Enns-Pongause dialect echter nog oorspronkelijker dan het Pongaus van het Salzachdal.

Voorbeelden

Woordvoorbeelden

Pongaus	Oost-Middel-Beiers (Salzburg)	Hoog-Duits	Nederlands
nied	néd/ned	nicht	niet
zaach	miaseelig/zaach	mühselig, zäh	moeizaam, taai
Lassing	Frialing	Frühling	lente
Hêrest	Herbst	Herbst	herfst
Roâ	Obhång	Abhang	helling
oichébloackt	owegschmissn	hinuntergefallen	vanaf gevallen
mogst a Fótzn/Deetschn	mogst a Waatschn/âne ådraat	willst du Schläge	wil je klappen
Neidei/Neidal	Bussal/Bussl	Küsschen	kusje
tênk/dêngg	links	links	links
oft hosd a Pejch	nocha host a Beech	danach hat man eben Pech	daarna heeft men pech
Amper	Kiwe	Küwé	Eimer/Kübel	emmer
Miichbutschn	Müchkånn/Millikånna	Milchkanne	melkkan
Piché	Higl/Higé/Hügé	Hügel	heuvel
ebbers/epps	wos	etwas	iets
enk	eich/eng	euch	jullie
znaagst amoi	boid amoi	bald einmal	snel eens
Zwougstejtz	Woschschi(ü)ssl	Waschschüssel	waskom
léb loub	zimlé schlecht	ziemlich schlecht	tamelijk slecht
Grankn Soissn	Breislbeermamalaad	Preiselbeermarmelade	rode bosbessenjam
sejg wûscht wói's Irgest seî	dés waarad schô dés Ärgste	Das wäre wohl ganz schön schlimm	Dat zou wel heel erg zijn
kléckhéscht	stâhort	steinhart	keihard
Droatsau		ein mit Getreide gefüttertes Schwein	Een met graan gevoederd varken
Lâ	Lawin	Lawine	lawine
drói/drei	drei	drei	drie
schiager	fost	fast/schier	haast, welhaast, schier
trêntn	driman/drüm	drüben	daarginds, ginder
eizei	bissé/bissal	bisschen	beetje
scheickig	liab/nett	nett	aardig, lief
botschiarigs Triechei	liabs Dirndl/Maadl	hübsches Mädchen	een leuk meisje, een leuke meid
gutt	klass/toll/super/gwandt	klasse/toll	tof, klasse, super
zwê(n)/zwoa/zwó (geslachtsafhankelijk: m, v of o)	zwaa/zwoa	zwei	twee
Diwan	Couch/Diwan	Couch	bank, divan
fêscht/vorigs Jou	vurigs Jor	vergangenes Jahr	vorig jaar
oûgétzt	obgrutscht	abgerutscht	naar beneden gegleden
Kliabhacké	klâne Hockn	kleine Hacke	kleine hak
Janker	Janker/Jackn	Jacke	jas
Gstroû	Widder	Widder	rammelaar
Manggei/Manggal	Murmétiar/Manggal	Murmeltier	marmot
ôhabig	åhänglich	anhänglich/aufdringlich	opdringerig, aanhankelijk
Houdern	Hoodern/Fetzn	Putztuch	poetslap, poetsdoek, vaatdoek
iawand/iawends	ob und zua	ab und zu	af en toe
gaach	gaach/schnö	schnell	snel
Graxn	Graxn	altes Auto/Korb	oude auto
Zecker	Korb	Korb	mand, korf
Klejzn	Kleezn	gedörrte Birnen	gedroogde bessen
Ziwém/Zibém	Zwétschgn	Zwetschke	kwets (plantkundige term)
Bêhaiger let.: "Beerenheiger"	Egóist	Egoist	Egoïst
hóier/heier	heier	heuer/dieses Jahr	dit jaar
schwouschz	schworz	schwarz	zwart
greâ	greâ/grün	grün	groen
blóhappert	blóssfiassig	barfüßig	op blote voeten, barvoets
arschlinks	orschlinks/ricklings	rücklinks	op de rug
gódln	nochédésn	dösen/nachnickern	suffen
bleâgétzn	sudern	jammern	jammeren
ninnerscht	nirngs	nirgends	nergens

Voorbeeldzinnen

• Oorspronkelijk Pongaus: Dóscht amoi im Hêrest houd's an Lódern vô da Gmoâ oichébloackt iwers Roâ.
  • Gematigd Pongaus: Neilich/Nóilich im Herbst hod's in Lódern vô da Gmoâ owébloackt iwers Roâ.
    • Oost-Middel-Beiers: Neilich im Herbst hod's 'n Lóder vô da Gmoâ owégschmissn üwern Hügé.
      • Hoog-Duits: Neulich im Herbst ist der gut gebaute Gemeindearbeiter gestürzt und den Abhang hinuntergerollt.
        • Nederlands: Onlangs in de herfst is de goed gebouwde gemeentewerker gevallen en van de helling afgerold.

• Oorspronkelijk Pongaus: Ah sejg greâne Scheickei gfoischt ma guad, sejg mechert i houm.
  • Gematigd Pongaus: Maî dés greâne Scheickal gfoid ma guad, dés mechert i hom.
    • Oost-Middel-Beiers: Maî dé grüne/greâne Westn is vói liab/gwandt, dé mecherd i hom.
      • Hoog-Duits: Diese grüne Weste finde ich sehr schön, ich würde die gerne haben wollen.
        • Nederlands: Dit groene vest vind ik heel mooi, ik zou het graag willen hebben.

• Oorspronkelijk Pongaus:Hóier an Winter is oâfoucht iwerhapts koâ Schnee zan Schiifoun dou gwéjn, fêscht houd's gnua gejm.
  • Gematigd Pongaus: Heier im Winter is oâfoch iwerhaupt koâ Schnee zum Schiforn do gwén, vurigs Jor/Jou hod's gnuag geem.
    • Oost-Middel-Beiers: Heier im Winter is néd wirklich a Schnee do zum Schiforn, vurigs Jor hod's gnuag geem.
      • Hoog-Duits: In diesem Jahr im Winter hat es kaum Schnee gegeben zum Schifahren, letztes Jahr war genug da gewesen.
        • Nederlands: Dit jaar was er in de winter nauwelijks sneeuw, vorig jaar was er genoeg.