Planorbidae

Schijfhorens
	Planorbarius corneus
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Mollusca (Weekdieren)
Klasse:	Gastropoda (Buikpotigen)
Superfamilie:	Lymnaeoidea
	Familie
	Planorbidae; Rafinesque, 1815
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Schijfhorens op Wikispecies
	(en) World Register of Marine Species
Portaal	Biologie

Planorbidae zijn een familie van de slakken die over de hele wereld voorkomen in zoet water. De Nederlandstalige naam is schijfhorens. Dit is verwarrend omdat er ook soorten tot deze familie behoren met een hoger gewonden schelp en zelfs soorten met een schelp die in het geheel niet gewonden is maar napvormig is. Vaak wordt de naam posthorens of posthorenslakken voor deze familie gebruikt. Dit is echter niet de officiële Nederlandstalige naam voor deze groep. Gebruik van deze naam voor deze groep zorgt voor veel verwarring en moet vermeden worden. De familie bestaat uit ongeveer 250 soorten.^[1]

Typegenus bewerken

Planorbis Müller, 1773 is het typegenus van deze familie.

Schelpkenmerken bewerken

Schelpen zijn in een plat vlak gewonden of in een hoger gewonden spiraal. Schelpen uit de laatste groep zijn linksgewonden. In feite zijn alle Planorbidae anatomisch linksgewonden, ook de soorten met schelpen die in een plat vlak gewonden zijn zoals de verschillende 'posthoren' soorten. Dit was vroeger niet bekend en daarom werden schelpen van deze groep altijd afgebeeld als rechtsgewonden soorten. Het is tegenwoordig nog steeds gebruikelijk om de schelpen rechtsgewonden af te beelden. In feite is dit dus fout. De meeste soorten hebben een betrekkelijk dunne en gladde schelp, echter soorten met opvallende sculptuur komen ook voor. De mondrand is scherp, niet verdikt en niet omgeslagen. Soorten met een hoog gewonden schelp hebben een meestal spleetvormige navel die echter vaak geheel bedekt is.
In hoogte variëren de meeste soorten tussen ongeveer 6 mm en 6 cm. De platte soorten bereiken meestal geen grotere hoogte dan ongeveer 2 cm.
Schijfhorens hebben geen operculum om de schelp mee af te sluiten.

Dier bewerken

Schijfhorens hebben in tegenstelling tot de meeste andere weekdieren hemoglobine in het 'bloed' zitten. Hierdoor zijn deze dieren in staat zuurstof efficiënter op te nemen dan andere weekdieren. Door de aanwezigheid van deze stof heeft het lichaam een roodachtige tint. Dit wordt vooral duidelijk bij albino dieren.

Habitat en levenswijze bewerken

De meeste soorten leven in zoet water, er zijn er ook die zwak brak water verdragen.

Geologische historie bewerken

Voorouders van de Schijfhorens komen met zekerheid sinds het Jura voor, de modernere soorten zijn zich sinds het Krijt beginnen te ontwikkelen.

Voorkomen in de Noordwest Europa bewerken

In Noordwest Europa komen ongeveer 20 levende soorten voor. Daaronder zijn enkele exoten. Verder zijn van deze regio uit het Cenozoïcum (vooral uit het Kwartair) enkele fossiele soorten bekend.

Verspreiding bewerken

Deze familie heeft vertegenwoordigers verspreid over de hele wereld in alle vochtige tropische en gematigde klimaatzones.

Zie ook bewerken

Lijst van Mollusca

Taxonomie en systematiek bewerken

Er is nog veel onduidelijkheid over de hiërarchie en de plaatsing van de genoemde genera, soms worden hier als genus opgevoerde taxa als subgenera beschouwd, terwijl andere subgenera soms als genus worden beschouwd en hier niet als zodanig zijn opgenomen. Het is zelfs zo dat voor enkele genera geen eenstemmigheid bestaat over het feit of plaatsing in de schijfhorenfamilie terecht is. Dit geldt o.a. voor Ferrissia en Ancylus. Beide worden ook wel tot de poelslakken of ieder zelfs tot geheel eigen families gerekend. Voor de taxonomie en systematiek van deze groep wordt in eerste instantie uitgegaan van de indeling en naamgeving door CLECOM. Geeft CLECOM geen uitsluitsel dan is van andere bronnen gebruikgemaakt. Hoewel hier ook verwezen wordt naar de taxonomische databases op internet (NCBI en Taxonomicon, zie verwijzingen), moet worden benadrukt dat zij incompleet zijn en dat zij bovendien fouten bevatten (ook in deze familie) wat zich uit in de aanwezigheid van dezelfde soort in verschillende genera.

Indeling bewerken

Familie: Planorbidae
- Geslacht: Acrorbis (Odhner, 1937)
- Geslacht: Afrogyrus (Brown & Mandahl-Barth, 1973)
- Geslacht: Afroplanorbis (Thiele, 1931)
- Geslacht: Amerianna (Strand, 1928)
- Geslacht: Amphigyra (Pilsbry, 1906)
- Geslacht: Anisopsis (Sandberger, 1875)
- Geslacht: Anisus (S. Studer, 1820)
- Geslacht: Antillorbis (Harry & Hubendick, 1964)
- Geslacht: Armigerus (Clessin, 1884)
- Geslacht: Australorbis (Pilsbry, 1934)
- Geslacht: Bathyomphalus (Charpentier, 1837)
- Geslacht: Bayardella (Burch, 1977)
- Geslacht: Berellaia (Laubrière & Carez, 1880)
- Geslacht: Biomphalaria (Preston, 1910)
- Geslacht: Bulinus (Müller, 1774)
- Geslacht: Camptoceras (Benson, 1843)
- Geslacht: Camptoceratops (Wenz, 1923)
- Geslacht: Carinifex (W. G. Binney, 1865)
- Geslacht: Carinogyraulis (Polinski, 1929)
- Geslacht: Ceratophallus (Cope, 1893)
- Geslacht: Choanomphalus (Gerstfeldt, 1859)
- Geslacht: Drepanotrema (Crosse & Fischer, 1880)
- Geslacht: Ferrissia (Walker, 1903)
- Geslacht: Fossulorbis (Pilsbry, 1934)
- Geslacht: Glyptophysa (Crosse, 1872)
- Geslacht: Gyraulus (Charpentier, 1837)
- Geslacht: Helicorbis (Benson, 1855)
- Geslacht: Helisoma (Swainson, 1840)
- Geslacht: Hippeutis (Charpentier, 1837)
- Geslacht: Indoplanorbis (Annandale & Prashad, 1920)
- Geslacht: Intha (Annandale, 1922)
- Geslacht: Isidorella (Tate, 1896)
- Geslacht: Kessneria (Walker & Ponder, 2001)
- Geslacht: Leichhardtia (Walker, 1988)
- Geslacht: Lentorbis (Mandahl-Barth, 1954)
- Geslacht: Macrophysa (Meek in Dall, 1870)
- Geslacht: Menetus (H. & A. Adams, 1855)
- Geslacht: Miratesta (P. & F. Sarasin, 1897)
- Geslacht: Paraplanorbis (Hanna, 1922)
- Geslacht: Patelloplanorbis (Hubendick, 1957)
- Geslacht: Pecosorbis (D. W. Taylor, 1985)
- Geslacht: Pentagoniostoma (Branson, 1935)
- Geslacht: Perrinilla (Hannibal, 1912)
- Geslacht: Physastra (Tapparone-Canefri, 1883)
- Geslacht: Physopsis (Krauss, 1848)
- Geslacht: Pingiella (F. C. Baker, 1945)
- Geslacht: Pitharella (F. Edwards, 1860)
- Geslacht: Planorbarius (Duméril, 1806)
- Geslacht: Planorbella (Haldeman, 1842)
- Geslacht: Planorbifex (Pilsbry, 1935)
- Geslacht: Planorbina (Haldeman, 1842)
- Geslacht: Planorbis (O. F. Müller, 1773)
- Geslacht: Planorbula (Haldeman, 1840)
- Geslacht: Platyphysa (P. Fischer, 1883)
- Geslacht: Platytaphius (Pilsbry, 1924)
- Geslacht: Plesiophysa (P. Fischer, 1883)
- Geslacht: Polypylis (Pilsbry, 1906)
- Geslacht: Promenetus (F. C. Baker, 1935
- Geslacht: Protancylus (P. & F. Sarasin, 1897)
- Geslacht: Pygmanisus (Iredale, 1943)
- Geslacht: Segmentina (Fleming, 1817)
- Geslacht: Segmentorbis (Mandahl-Barth, 1954)
- Geslacht: Syrioplanorbis (F. C. Baker, 1945)
- Geslacht: Taphius (H. & A. Adams, 1855)
- Geslacht: Trochorbis (Benson, 1855)
- Geslacht: Vorticifex (Meek in Dall, 1870)

Taxonomie volgens WoRMS bewerken

Onderfamilies bewerken

Ancylinae Rafinesque, 1815
Bulininae P. Fischer & Crosse, 1880
Neoplanorbinae Hannibal, 1912
Planorbinae Rafinesque, 1815
Rhodacmeinae B. Walker, 1917

Geslachten bewerken

Africanogyrus Özdikmen & Darılmaz, 2007
Afrogyrorbis Starobogatov, 1967
Amphigyra Pilsbry, 1906
Anisus Studer, 1820
Bathyomphalus Charpentier, 1837
Burnupia Walker, 1912
Fuchsogyra Bandel, 2010 †
Glyptamoda Iredale, 1943
Glyptophysa Crosse, 1872
Gyraulus Charpentier, 1837
Helicorbis Benson, 1855
Hippeutis Charpentier, 1837
Indoplanorbis Annandale & Prashad, 1920
Isidorella Tate, 1896
Kessneria J. C. Walker & Ponder, 2001
Leichhardtia J. C. Walker, 1988
Lenameria Iredale, 1943
Marinescugyra Bandel, 2010 †
Menetus H. Adams & A. Adams, 1855
Micromenetus F. C. Baker, 1945
Mioplatytaphius Čtyroký, 1972 †
Mutalena Iredale, 1944
Orygoceras Brusina, 1882 †
Planorbella Haldeman, 1843
Promenetus F. C. Baker, 1935
Pygmanisus Iredale, 1943
Segnitila Cotton & Godfrey, 1938
Steklovidiscus Gozhik & Prysjazhnjuk, 1980
Tasmadora Iredale, 1943
Vorticifex Meek, 1870

Externe links bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

(fr) Fischer, P.H., 1880-1887. Manuel de Conchyliologie et de Paléontologie conchyliologique ou histoire naturelle des Mollusques vivants et fossiles suivi d'un appendice sur les Brachiopodes par D. Oehlert. – XXIV + 1369 pp.
Gittenberger, E., Janssen, A.W., Kuijper, W.J., Kuiper, J.G.J., Meijer, T., Velde, G. van der & Vries, J.N. de, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden, 288 pp. ISBN 90-5011-201-3
(de) Thiele, J., 1929-1935. Handbuch der Systematischen Weichtierkunde. Jena, (1), 1-376, 1929; (2), 377-778, 1931; 779-1022, 1934; 1023-1134, 1935.
(en) Vaught, K.C., 1989. A classification of living mollusca. American Malacologists Inc., Melbourne USA, ISBN 0-915826-22-4, 195 pp.
(de) Wenz, W., 1923-1930. Gastropoda extramarina tertiaria. Fossilium Catalogus I. (4 vols.), 3387 pp.
(de) Zilch, A., 1959-1960. Euthyneura. In: H. Schindewolf (ed.), Handbuch der Paläozoologie, 6(2): pp. I-XII + 1-834.

↑ Strong E. E., Gargominy O., Ponder W. F. & Bouchet P. (2008). "Global Diversity of Gastropods (Gastropoda; Mollusca) in Freshwater". Hydrobiologia 595: 149-166. http://hdl.handle.net/10088/7390 doi:10.1007/s10750-007-9012-6.

[Strong_2008-1] Strong E. E., Gargominy O., Ponder W. F. & Bouchet P. (2008). "Global Diversity of Gastropods (Gastropoda; Mollusca) in Freshwater". Hydrobiologia 595: 149-166. http://hdl.handle.net/10088/7390 doi:10.1007/s10750-007-9012-6.

[1]