|
| naam in taal = {{lang|syr|ܣܘܪܝܬ}}
| gesproken = [[Irak]], [[Iran]], [[Syrië]]
| sprekers = 500800.000<ref>https://www.ethnologue.com/language/aii/</ref>
| alfabet = [[Syrisch alfabet| Madenkhaya (Swadaya) Oost-Syrisch alfabet]]
| erkendeminderheidstaalin = [[Irak]] (Erkende taal en grondwettelijk recht op onderwijs in de moedertaal)
| vitaliteit = Bedreigd
| taalfamilie = [[Afro-Aziatische talen|Afro-Aziatisch]]<br />
* [[Semitische talen]]
** [[Semitische talen#Centraal-Semitische talen|Centraal Semitisch]]
*** [[Semitische talen#Noordwest-Semitische talen|Noordwest Semitisch]]
**** [[Aramees]]
***** [[Aramees#Oost-Aramese_tak|Oost-Aramees]]
****** Noordoostelijk Neo-Aramees
******* Sureth
| afbeelding2 = Suret.png
}}
'''Sureth''' ([[ArameesSyrisch]]: {{Lang|syr|ܣܘܪܝܬ}}, ''{{Lang|syr-Latn|Sureth}}''), of '''Sureth NeoOost-ArameesSyrisch''' verwijstof naar noordoostelijke [[Aramees|Neo-Aramese]] (NENA) taalvarianten gesproken door etnische [[Arameeërs]] en Joden.'''Assyrisch'''<ref>{{Citeer boek |titel=StudiesCodeswitching in Neo-AramaicWorldwide |achternaam=HeinrichsMcClure |voornaam=WolfhartErica |urluitgever=https://books.google.de/books?id=3n0OAAAAYAAJ&redir_esc=yDe |taal=enGruyter |uitgever=Scholars PressMouton |datum=19902001 |isbn=978-13-5554011-430080874-72 |citaat=Oral and written Assyrian-English codeswitching}}</ref><ref name=":0">{{Citeer web |url=https://www.universiteitleidenethnologue.nlcom/binarieslanguage/contentaii/assets/geesteswetenschappen/c-en-m/phd-defence-summary/agenda---promotie-p.-paul-noorlander.pdf |titel=Grammaticale functies in OostAssyrian Neo-Aramese talen vanuit een typologisch perspectiefAramaic |uitgeverbezochtdatum=Universiteit Leiden30-05-2024}}</ref> Dewordt gebruikt meesteals Sureth-sprekersoverkoepelende zijnterm [[Arameeërs]]verwijzend naar noordoostelijke Neo-Aramese varianten die behorenworden totgesproken door etnische [[Oost-SyrischeAssyriërs liturgie(volk)|Oost-Syrische kerkenAssyrische]]. Een minderheidleden van de Sureth[[Chaldeeuws-sprekersKatholieke zijnKerk]] Arameeërsen behorendde tot[[Assyrische deKerk Syrisch-Orthodoxevan enhet Syrisch-Katholieke kerkOosten]].<ref name=":1">{{Citeer boek |titel=IntroductionBridging tothe ArameanTigris: andCommon Syriacfeatures Studies:in ATuroyo manualand North-eastern Neo-Aramaic |achternaam=AkopianTalay |voornaam=ArmanShabo |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.31826/97814632389339781463216603-012/html |taal=en |uitgever=Gorgias Press |datum=2017-12-112009 |pagina=161–176 |isbn=978-1-4632-38931660-3 |citaat="the majority of the Christian NENA speakers belong to the Eastern Syriac Churches, who are called Assyrians and Chaldeans."}}</ref> We onderscheiden het Oost-Syrisch en het West-Syrisch.<ref>{{Citeer web |url=https://johnymesso.com/product/boek-1/ |titel=NEDERLANDSEthnicity, -Language Arameeërsand enReligion deof Creatiethe vanSuryoye. 'Assyriërs'In Leman, J. (Ed.), The Dynamics of Emerging Ethnicities: immigrant and indigenous ethnogenesis in confrontation |bezochtdatumachternaam=2024-06-08Ghequière |werkvoornaam=JohnyMessoK.com |taaldatum=en1998 |pagina=pp.57- 86}}</ref>
Sureth-sprekers zijn inheems invan [[Mesopotamië]], vanaf de [[Tigris]]<nowiki/> naar Oosten, [[Hakkâri (provincie)|Hakkari]] in het zuidoosten van Turkije, een groot gebied dat zich uitstrekt van de vlakte van [[Urmia]] in het noordwesten van Iran tot de [[Vlakte van Nineve|vlakte van Nineveh]], [[Erbil (gouvernement)|Erbil]]., [[Kirkuk (gouvernement)|Kirkuk]] en [[Duhok (gouvernement)|Duhok]]-regio's in Noord-Irak.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Fox |voornaam=Samuel Ethan |titel=The Relationships of the Eastern Neo-Aramaic Dialects |url=https://www.jstor.org/stable/605827 |jaargang=114 |tijdschrift=Journal of the American Oriental Society |datum=1994 |nummer=2 |doi=10.2307/605827 |issn=0003-0279 |pagina's=154–162}}</ref>
Sureth wordt gebruikt als overkoepelende term verwijzend naar noordoostelijke Neo-Aramese varianten die worden gesproken door Christelijke Arameeërs.
== Geschiedenis ==
{{Zie ook|Zie [[Aramees]] en [[Syrisch]] voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.}}
Het Sureth stamt af van een veel ouder gesproken variant van het Imperiaal-Aramees dat gesproken werd in het [[Nieuw-Assyrische Rijk]]. Uit het Imperiaal Aramees in Assyrië ontstonden lokale ongeschreven Aramese dialecten, zoals het Suret. Rond 700 voor Christus begon het Aramees langzaam het Akkadisch te vervangen in Assyrië, Babylonië en de Levant. Wijdverspreide tweetaligheid onder Assyrische burgers was al aanwezig voor de val van het rijk.<ref>{{Citeer boek |titel=National and Ethnic Identity in the Neo-Assyrian Empire and Assyrian Identity in Post-Empire Times |achternaam=Parpola |voornaam=Simo |url=https://web.archive.org/web/20110717071922/http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf |uitgever=Journal of Assyrian Academic Studies, University of Helsinki |datum=2004}}</ref> Het is het resultaat van wat een Aramees-Assyrische symbiose word genoemd.<ref>{{Citeer boek |titel=Aramaic in its Historical and Linguistic Setting |achternaam=Gzella |voornaam=Holger |url=https://search.worldcat.org/nl/title/938036352 |uitgever=Harrassowitz. |datum=2008 |isbn=9783447057875}}</ref> Het verband tussen het [[Assyrisch|Assyrisch-Akkadisch]] en het moderne Suret wat ook wel het Assyrisch-Aramees wordt genoemd, werd al opgemerkt in 1974, toen een studie van Stephen A. Kaufman ontdekte dat het Syrisch, een Aramees dialect dat vandaag de dag voornamelijk gebruikt wordt als liturgische taal, ten minste veertien exclusieve (d.w.z. niet aangetroffen in andere dialecten) leenwoorden heeft uit het [[Assyrisch|Assyrisch-Akkadisch]], waaronder negen die duidelijk afkomstig zijn uit het oude Assyrische dialect (waarvan zes architectonische of topografische termen).<ref>{{Citeer boek |titel=The Akkadian Influences on Aramaic |achternaam=Kaufman |voornaam=Stephen |url=https://oi.uchicago.edu/research/publications/as/19-akkadian-influences-aramaic |uitgever=The Oriental Institute of the University of Chicago Assyriological Studies. Chicago: University of Chicago Press |datum=1974 |isbn=0-226-62281-9.}}</ref>
Sureth is geëvolueerd uit oost Aramese variëteiten. Het Aramees heeft een vastgelegde geschiedenis tot wel 3000 jaar. Sureth is zwaar beïnvloed door het Aramese dialect (het Syrisch) van [[Şanlıurfa (stad)|Urhoy (Sanliurfa)]]. Het Syrisch werd tegen de 3e eeuw na Christus de liturgische taal van alle Syrische kerken. Het [[Aramees]] was de dominante taal van de Levant en Mesopotamië totdat het werd verdrongen door het Grieks en het Arabisch.
De verschillen met de [[Kerk van het Oosten]] leidden tot het bittere [[Nestoriaans Schisma]] in de Syrisch-sprekende wereld. Als gevolg van het schisma en de verdeeldheid tussen het leven in het [[Byzantijnse Rijk]] in het westen en het [[Sassaniden|Sassandisch Rijk]] in het oosten, ontwikkelde het Syrisch verschillende westerse en oosterse variëteiten. Hoewel het een en dezelfde taal blijft met een hoge mate van begrip tussen de variëteiten, hebben de twee verschillende variaties in uitspraak en schrijfsystemen en, in mindere mate, in woordenschat en grammatica. In de loop van de derde en vierde eeuw begonnen de inwoners van de regio het christendom te omarmen. Vanwege theologische verschillen vielen de Syrisch sprekende christenen in de vijfde eeuw uiteen in de [[Kerk van het Oosten]], of [[Oost-Syrische liturgie|Oost-Syrische ritus]], onder het [[Sassaniden|Sassandisch Rijk]], en de Syrisch-orthodoxe, of [[West-Syrische liturgie|West-Syrische ritus]], onder het [[Byzantijnse Rijk]]. Na deze scheiding ontwikkelden de twee groepen verschillende dialecten die voornamelijk verschilden in de uitspraak en de schriftelijke symbolisatie van klinkers.<ref>{{Citeer boek |titel=Aramaic as a Lingua Franca During the Persian Empire (538-333 BCE) |achternaam=Bae |voornaam=C |uitgever=Journal of Universal Language |datum=Maart 2004 |pagina=1-20}}</ref><ref>{{Citeer boek |titel=The Aramaic Language: Its Distribution and Subdivisions |achternaam=Beyer |voornaam=Klaus |url=https://books.google.com/books?id=pZ53zpMQNLEC |uitgever=Vandenhoeck & Ruprecht |datum=1986 |pagina=44 |isbn=9783525535738}}</ref>
=== Moderne tijd ===
In Turkije leven bijna geen Sureth-sprekers doordat de [[Nestorianisme|Nestoriaanse]] [[Arameeërs]] van Hakkari tijdens de [[Aramese genocide|Aramese genocide (Sayfo)]] werden vervolgd en verbannen uit Turkije. Grote aantallen kwamen om waardoor het aantal sprekers afnam. Overlevenden vluchtten naar buurlanden als Irak en Iran en sloten zich aan bij andere Arameeërs. Sureth-sprekers die de Aramese genocide overleefden en achterbleven in oost Turkije migreerden in de 20e eeuw wegens onderdrukkingen en oplopende spanningen tussen de Turkse overheid en de Koerdische PKK.<ref>{{Citeer boek |titel=The Forgotten Genocide: Eastern Christians, The Last Arameans |achternaam=Courtois |voornaam=Sebastien de |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.31826/9781463209490/html |taal=en |uitgever=Gorgias Press |datum=2004-06-15 |isbn=978-1-4632-0949-0}}</ref>
Andere Arameeërs migreerden in 1933 uit Irak als gevolg van de [[Genocide van Simele|bloedbaden van Simele]] en stichtten dorpen langs de [[Khabur (Eufraat)|Khabur]] rivier in Syrië. Voor de 21e eeuw waren de meeste Sureth-sprekers gevestigd in Irak en Iran. Door onderdrukkingen en vervolgingen is het grootste aantal Sureth-sprekers tegenwoordig gevestigd in de Verenigde Staten en Australië. De meeste Sureth-sprekers die vandaag de dag nog in het Aramese thuisland zijn, wonen in Ankawa en in de [[Vlakte van Nineve|vlakte van Nineveh]] in Noord Irak.<ref name=":1" />
== Dialecten ==
Binnen het Sureth bestaan er vijf grote dialectgroepen. Het Nineveh Vlakte-dialecte, het Oost-Hakkarisch, het West-Hakkarisch, het Urmisch en het dialect van Gzira/Sirnak-Cizre/Bohtan. Deze grote dialectgroepen kennen allemaal ook nog eens sub-dialecten. Deze zijn meestal gebaseerd op de namen van lokale steden of dorpen. De onderlinge verstaanbaarheid tussen de Suret-dialecten is 80%-90%.
De term <nowiki>''</nowiki>Sureth<nowiki>''</nowiki> wordt gebruikt als overkoepelende term voor Noordoost Neo-Aramese varianten die door Christelijke Arameeërs worden gesproken. Academisch staan deze varianten als Noord Oost Neo-Aramees geclassificeerd.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Sureth-sprekers verwijzen met verschillende termen naar hun taal. Sureth-sprekers gebruiken bijvoorbeeld (verschillende) termen als Suráy, Sôreth, Sûrat, Soorath etc.
De gesproken variant en de wederzijdse verstaanbaarheid met andere sprekers kan verschillen van dorp tot dorp. De grootste varianten per streek gedifferentieerd zijn de Christelijke Neo-Aramese varianten van Urmia, Hakkari en de vlaktes van Nineveh. Een van de meest conservatieve varianten is het dialect van Qaraqosh (Bakhdida). Deze variant verschilt van varianten die in dezelfde streek worden gesproken.
== Alfabet ==
== Zie ook ==
* [[Turoyo-Aramees|Turoyo Neo-Aramees]]
* [[Westers Neo-Aramees]]
| 