Tilburg: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Diverse correcties, aanvullingen, updates |
|||
Regel 37:
Prehistorische sporen van bewoning in het tegenwoordige Tilburg zijn gevonden bij industrieterrein [[Kraaiven]] en dateren van [[9e millennium v.Chr.|9000 jaar voor Christus]]. De huidige wetenschap gaat ervan uit dat dat [[nomade|rondtrekkende]] jager-verzamelaars waren van de [[Tjongercultuur]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.geschiedenislokaal013.nl/themas/groei-van-de-stad/ |titel=Prehistorische sporen van bewoning |bezochtdatum=8 mei 2020 |archiefdatum=8 mei 2021 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20210508152226/https://www.geschiedenislokaal013.nl/themas/groei-van-de-stad/ |dodeurl=ja }}</ref>
De naam Tilburg komt voor het eerst voor in het [[Liber aureus Epternacensis|Liber aureus]] uit [[1191]]. Daarin werd een document uit [[709]] overgeschreven dat opgemaakt zou zijn in Tilburg (''actum publice Tilliburgis'').<ref>''[[Ach Lieve Tijd]]. De boeiende historie van Tilburg en de Tilburgers'' - Deel 1 (1993). Waanders Uitgevers, Zwolle in samenwerking met het Gemeentearchief van Tilburg. {{ISBN|90-400-0206-1}}</ref> Het huidige Tilburg stond toen bekend als West-Tilburg, terwijl Oost-Tilburg overvleugeld werd door het in 1212 er vlak naast gestichte [[Oisterwijk (plaats)|Oisterwijk]]. De gehele heerlijkheid, die nog meer plaatsen omvatte, staat wel bekend als [[Groot-Tilburg]]. In 1387 werd Tilburg van Oisterwijk gescheiden en ging, samen met [[Goirle (plaats)|Goirle]], de [[Heerlijkheid Tilburg en Goirle|heerlijkheid ''Tilburg en Goirle'']] vormen. Deze maakte deel uit van het [[Kwartier van Oisterwijk]] van de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]] en bleef bestaan tot de [[Heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheden]] na de [[Bataafse Revolutie]] van 1795 afgeschaft werden. In 1803 werd het gebied gesplitst in de [[Goirle (gemeente)|gemeenten Goirle]] en [[Tilburg (gemeente)|Tilburg]].
[[Bestand:Tilburg - Concedo nulli (2009) van Margot Homan - 01.jpg|links|thumb|rechtop=0.65|Concedo nulli - Monument van de Textielindustrie]]
In de [[15e eeuw]] liet [[Jan van Haestrecht]], een van de heren van Tilburg, het [[Kasteel van Tilburg]] bouwen, dat in 1858 moest wijken voor een fabriek. Het is nog steeds terug te vinden in het [[Wapen (heraldiek)|wapen]] en het logo van de stad. De bestuurlijke eenheid Tilburg is ontstaan uit een aantal buurtschappen, zogenaamde [[herdgang]]en, die met elkaar in verbinding stonden. De oude dorpskernen zijn nog steeds terug te vinden in de namen van verschillende oude wijken. Op basis van de aanwezige schapenteelt groeide Tilburg omstreeks 1600 uit tot de belangrijkste wolstad van Brabant en overvleugelde het midden [[18e eeuw]] de bijna compleet weggevallen Nederlandse textielindustrie. Op 18 april 1809 verkreeg Tilburg van [[Lodewijk Napoleon]], toenmalig vorst van het [[Koninkrijk Holland]], [[stadsrechten]]. Dit geschiedde tijdens een inspectiereis die de koning van 13 april tot 17 mei 1809 in de departementen Brabant en Zeeland maakte. Tijdens deze reis kwamen tal van problemen van Tilburg en Brabant aan de orde. Voorbeelden zijn de infrastructuur, gezondheidszorg, teruggave van de kerken en de weekmarkten. Bij de volkstelling van maart 1809 telde Tilburg 9465 inwoners volgens een plaatselijke kroniek, die ook de verdeling naar religie geeft: 9271 inwoners waren [[rooms-katholiek]] (98%), 165 [[Gereformeerd protestantisme|gereformeerd]], 14 [[Jodendom|joods]], 3 [[Remonstranten|remonstrants]] en 2 [[Mennonieten|mennonitisch]] en een onbekend aantal [[Lutheranisme|luthers]].<ref>{{Citeer tijdschrift|url=http://www.cubra.nl/De-paap-van-gramschap/Paap-van-Gramschap_PDFs/Kroniekjes_van_Tilburg_W_Bezemer_Taxandria.pdf#page=11|titel=Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde|jaargang=4|tijdschrift=Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde|datum=1897|pagina's=p 45}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://www.delpher.nl/nl/tijdschriften/view?coll=dts&identifier=MMUBTB01:001551001:00061|titel=Gevonden in Delpher – Taxandria|bezochtdatum=2021-03-16|werk=www.delpher.nl|taal=nl}}</ref><ref group="nb">N.B.: Het aantal lutherse inwoners is onduidelijk. De oorspronkelijke tekst noemt […] ''165 Gereformeerde, 10 Lutersche, 14 Jooden'' […], wat niet logisch lijkt, aangezien de opsomming afloopt in aantal. In de versie van Cubra is dit veranderd in 70, wat echter tot een totaal van 9511 leidt, 46 meer dan het totaal in het tijdschrift Taxandria zoals het door Delpher wordt gepresenteerd; zie de noten die voorafgaan aan deze opmerking. De onduidelijkheid rond de lutheranen maakt ook het totaal onzeker, dit wordt echter door vele andere bronnen genoemd.</ref>
Regel 45:
'''Koning Willem II en het paleis'''
[[Bestand:Willem II Monument.jpg|thumb|rechtop=0.65|[[Willem II monument (Tilburg)|Willem II-monument]]]]
[[Willem II der Nederlanden|Willem II]] verbleef graag in de garnizoensstad Tilburg. Over zijn buitenplaats op het huidige [[
Het paleis werd door de koninklijke familie overgedragen aan de gemeente, op voorwaarde dat er een [[Hogereburgerschool|Hogere Burger School]] (HBS) in gevestigd zou worden, de eerste in Noord-Brabant. Deze "Rijks HBS Koning Willem II" bestaat nog steeds als [[Koning Willem II College]], echter in een ander gebouw. De bekendste leerling van deze HBS is [[Vincent van Gogh (hoofdbetekenis)|Vincent van Gogh]], die de school bezocht in de periode 1866-1868. In het Paleis-Raadhuis is een tekenlokaal uit die tijd nagebouwd.<ref>{{Citeer web|url=https://www.vangoghbrabant.com/nl/home/tilburg|titel=Kostschool Vincent van Gogh in Tilburg|bezochtdatum=2021-03-16|werk=Van Gogh Brabant|taal=nl}}</ref>
Regel 69:
Na de Tweede Wereldoorlog gingen de ontwikkelingen verder. De plannen voor de ''oost-westboulevard'' ten zuiden van de spoorlijn, in 1947 voor het eerst geformuleerd, werden in 1953 verder uitgewerkt en in 1958 gerealiseerd. In 1960 telde de stad al 139.000 inwoners.
In de jaren 60 van de 20e eeuw begon de neergang en verdween de [[Textielindustrie in Tilburg|Tilburgse textielindustrie]]. Dit verlies werd gecompenseerd door de vestiging van moderne nijverheid op bedrijventerreinen aan de rand van de stad. Vanaf 1975 werd de binnenstad aangepakt. Dit gebeurde op rigoureuze wijze, waarbij de doorstroming van het verkeer de meeste aandacht kreeg. Veel historisch erfgoed werd gesloopt en de zogeheten ''Cityring'' om de binnenstad werd aangelegd. Ook het ''Koningsplein'' werd aangelegd, op de plaats van de vroegere wijk Koningswei. Door dit alles kreeg de toenmalige burgemeester [[Cees Becht]], verantwoordelijk voor deze plannen, de bijnaam ''Cees de Sloper''.
'''Recente geschiedenis'''
Regel 79:
De stad heeft in de loop der jaren het imago gekregen als 'lelijk eendje' van de Noord-Brabantse steden. Tilburg University besteedde er zelfs aandacht aan.<ref>[https://universonline.nl/nieuws/2013/08/14/tilburg-het-lelijke-eendje-van-brabant/ Imago Tilburg]</ref>
In de 21e eeuw ondergaat met name het centrumgebied een grote metamorfose. Vanaf 2012 heeft zich rond de [[Piushaven]] een stedelijk gebied ontwikkeld met verschillende luxueuze appartementencomplexen (gebouwd in de periode 2012-2019), waar wonen, werken, uitgaan en watersport samengaan.
Rondom [[Station Tilburg]] is de [[Spoorzone (Tilburg)|Spoorzone]] gerealiseerd en het voormalige [[Van Gend & Loos]]-terrein is getransformeerd tot het [[Spoorpark]]. Het industriële erfgoed in het gebied heeft grotendeels nieuwe invulling gekregen. De grootschalige metamorfose van het Kernwinkelgebied is vastgelegd in 2017 en wordt uitgevoerd tot vermoedelijk 2023.<ref>[https://www.tilburg.nl/actueel/gebiedsontwikkeling/kernwinkelgebied/ Herontwikkeling Kernwinkelgebied]</ref>
Regel 86:
[[Bestand:34389 toren heikese kerk.jpg|thumb|[[Heikese kerk]]]]
De oudste parochiekerk van Tilburg, of eigenlijk West-Tilburg, stond op dezelfde plaats als waar zich nu de [[Heikese kerk]] bevindt. Ze was gewijd aan de heilige Dionysius. Van de geschiedenis van deze kerk is weinig bekend, behalve dat ze vanaf 1430 werd uitgebreid. De gotische kerk werd in 1483 opnieuw ingewijd. In 1595 brandde de kerk af door krijgshandelingen tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]]. Ze werd herbouwd en als zodanig in 1619 opnieuw ingewijd. In 1648 werd de kerk door de hervormden gevorderd en in 1650 betrokken de katholieken een [[grenskerk]] te Steenvoort, dat behoorde bij [[Poppel]]. Later werd de mis opgedragen in de bijgebouwen van het [[Kasteel van Tilburg]] en in 1691 kwam er een [[schuurkerk]] in 't Heike en in 1715 kwam er eveneens een schuurkerk in [[Oud-Noord (Tilburg)|Goirke]]. Weliswaar kregen de katholieken hun kerk in de [[Franse tijd in Nederland|napoleontische tijd]] terug, maar
[[Bestand:Joannes Zwijsen Tilburg (Dupuis).JPG|thumb|links|Joannes Zwijsen heeft veel betekend voor katholieken in Tilburg. Joannes Zwijsen stond aan de basis van de Uitgeverij Zwijsen]]
Regel 105:
* [[Oud-Zuid (Tilburg)|Oud-Zuid]]
* [[Tilburg Oost]]
* [[Oud-Noord (Tilburg)|Oud-Noord]] tussen de spoorlijn en het [[Wilhelminakanaal]], ten
* [[Tilburg Noord]] het gebied ten noorden/oosten van het [[Wilhelminakanaal]]
* [[Tilburg West]]
Regel 145:
=== Natuurgebieden net buiten Tilburg ===
In de
== Bezienswaardigheden ==
Regel 153:
Enkele voorbeelden van belangrijke bezienswaardigheden in het centrum zijn:
* Het Stadsforum, bestaande uit het gebied rond het Koningsplein en het Willemsplein,
**Het [[Paleis-Raadhuis|paleis van koning Willem II]], een stadspaleis in [[katholiek-neogotisch]]e stijl, midden in het centrum. Willem II, die graag in de stad verbleef, overleed voor het voltooid werd en heeft het paleis nooit bewoond. Het stamt oorspronkelijk uit 1847, maar is in 1865 en 1934 sterk verbouwd vanwege gebruik als respectievelijk Rijks [[Hogereburgerschool|HBS]] en raadhuis. Het gebouw is erkend als Van Gogh-monument, omdat Vincent van Gogh les kreeg op
**De [[Heikese kerk]], een grote neoclassicistische [[Waterstaatskerk]] met een middeleeuwse toren en rijk neobarok interieur.
**[[Gedenknaald koning Willem II]]
Regel 167:
**De concertzaal [[Souvenir des Montagnards]] uit de 19e eeuw functioneert al meer dan 100 jaar als bioscoop. Het is uitgebaat onder diverse namen en met diverse genres, onder andere als [[seksbioscoop]]. Sinds 1983 is er [[Cinecitta (bioscoop)|Cinecitta]] gevestigd, een culturele bioscoop.
* [[Kunstdoolhof Doloris]], gevestigd in het voormalige hoofdpostkantoor uit de jaren '60 op de hoek Spoorlaan - NS-Plein.
*Het [[Spoorpark]] is een recreatief park
**Kunstwerk de Rits van [[Marieke Vromans]],
** Uitkijktoren [[De Kempentoren]].
Regel 212:
De voormalige [[Spoorzone (Tilburg)|Hoofdwerkplaats Tilburg van de Nederlandse Spoorwegen]], direct ten noorden van het treinstation, wordt sinds 2011 herontwikkeld. In en om de voormalige fabriekshallen komen woningen, kantoren, horeca, uitgaansmogelijkheden en een nieuwe bibliotheek. Grote delen van de voormalige hoofdwerkplaats zijn behouden en enkele onderdelen zijn op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.
Enkele voorbeelden van beschermde monumenten binnen de spoorzone
*De [[Koepelhal]] is een hal aan het NS-plein
*De [[LocHal]], waar vroeger locomotieven onderhouden en gereviseerd werden, is het grootste object binnen de spoorzone, hoewel een gedeelte gesloopt is. Binnenin is de rauwe, industriële uitstraling behouden met roestplekken, persluchtleidingen en portaalkranen. Het hoge, gerenoveerde gebouw aan de noordkant van [[Station Tilburg]] heeft verscheidene architectuurprijzen gewonnen. De grootste gebruiker is [[De Bibliotheek Midden-Brabant]].
*De [[Polygonale Loods]], op enkele meters van het station, is een veelhoekig gebouw dat om een [[Draaischijf (spoorweg)|draaischijf]] heen gebouwd is. Vanaf de schijf werd spoormaterieel naar binnen gereden voor reparatie. De waaier van sporen is nog zichtbaar in de vloer, maar de loods is omgebouwd tot café-restaurant.
Regel 228:
===Industrieel erfgoed===
Naast de eerder omschreven Spoorzone
Enkele voorbeelden van industrieel erfgoed
* Het ''Duvelhok'' aan de Sint-Josephstraat is de voormalige katoenspinnerij van de Gebroeders Deen, met onder meer een vleugel met [[sheddak]]en en een fabrieksschoorsteen. Het gebouw is in gebruik als kunstcentrum.
*De voormalige textielfabriek C. Mommers & Co. aan de Goirkestraat is in gebruik als het [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]] (zie "Kunst en cultuur")
*Het complex van de [[AaBe]] dekenfabrieken aan de AaBe
*De [[Watertoren (Tilburg)|watertoren]] aan de Bredaseweg stamt uit 1897. Het gebouw in neogotische en neorenaissance-stijl was tot 1970 de grootste watertoren van Noord-Brabant.
Regel 244:
===Moderne architectuur===
Tilburg heeft na het einde van de Tweede Wereldoorlog een sterke groei doorgemaakt. De stad werd aan de noord-, zuid-
Enkele voorbeelden van naoorlogs erfgoed en bezienswaardigheden
*Het verzorgingscomplex St. Jozefzorg aan de Ringbaan Zuid is een groot pension voor ouderen, ontworpen door [[Jos. Bedaux]]. Het is gebouwd vanaf 1947 in de stijl van de [[Delftse School]] met opvallende neoclassicistische elementen. Het maakt deel uit van een veel groter complex waartoe ook een fraterklooster, een kerk, een jongensschool, een meisjesschool, een verpleeghuis, een parochiehuis, een gymzaal en enkele rijen met woningen behoren. Het complex werd in 2007 aangewezen als het eerste naoorlogse rijksmonument in Tilburg.
*De Schouwburg uit 1961 aan de Schouwburgring is ontworpen door architect [[Bernard Bijvoet]]. Het gebouw met zijn opvallende golvende vormen is een gemeentelijk monument.
*De campus van [[Tilburg University]] bevat enkele monumentale gebouwen zoals het hoofdgebouw, het Cobbenhagengebouw van [[Jos. Bedaux]] en het Academiegebouw van [[Huig Maaskant]].
* [[Station Tilburg]] aan de Spoorlaan werd gebouwd in 1965 en valt op door de grote "zwevende" overkapping die bekendstaat als het ''kroepoekdak''. Het bouwwerk is een hoogtepunt in het oeuvre van NS-architect [[Koen van der Gaast]] en is opgenomen in het [[Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965]].
* [[Westpoint (Tilburg)|Westpoint]]
<gallery>
Regel 286:
* Nationaal Museum voor Textiel en Industrie: [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]]
* Rondleiding in de Kruidenlikeur Stokerij: De [[Schrobbelèr]]fabriek
* Rondleiding in de Bierbrouwerij De Koningshoeven
====Natuurmusea====
*
* Educatief dierenpark in een oude oliemolen: [[Dierenpark De Oliemeulen]]
* Kunst in de Natuur: De Oude Warande
Regel 317:
* [[Hart van Brabantloop]]: [[estafette]]loop over 105 km, door elf gemeenten
* [[Warandeloop (Nederland)|Warandeloop]]: [[veldlopen|veldloopevenement]], voor profs en recreanten
* [[Roodharigendag]]: Festival voor
* [[Boekenmarkt]] [[Rond het Paleis]]: laatste zondag van augustus
* [[Intocht Sinterklaas]] In november de intocht van Sinterklaas in de [[Piushaven]]
Regel 366:
== Economie ==
===Textielnijverheid===
Tilburg is tot stad geworden door de opkomst van de textielindustrie, met name de [[lakenindustrie|wollenstoffenindustrie]]. Rijke families die hierachter stonden waren onder andere [[Mutsaerts]], [[
Voor een uitgebreide geschiedenis van de textielindustrie, alsmede de belangrijkste fabrieken die de stad heeft gekend, zie [[Textielindustrie in Tilburg]].
Regel 438:
Het Tilburgse stads-, streek- en buurtbusnet wordt sinds 14 december 2014 geëxploiteerd door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]. Oorspronkelijk reed de BBA de Tilburgse bussen, later onder de naam [[Veolia Transport Nederland|Veolia]]. De stad en de provincie experimenteerden met goedkoop en [[gratis openbaar vervoer]] voor kinderen en 55+'ers. In verband met de [[Tilburgse Kermis]] rijden de stads- en streekbusdiensten tussen het Centraal Station en Stappegoor/Elisabeth Ziekenhuis Busstation in die periode niet via het Centrum, maar via de Ringbaan West en Ringbaan Zuid. Meerdere buslijnen rijden in het Centrum dan ook een aangepaste route. Een busmaatschappij verzorgt dan pendeldiensten naar parkeerterrein Stappegoor, aan de zuidrand van de stad.
Tussen 1881 en 1935 beschikte Tilburg over tramlijnen naar [[Tramlijn Tilburg - Turnhout|Turnhout]], [[Tramlijn Tilburg - Waalwijk|Waalwijk]] en [[Tramlijn Oosterhout - Tilburg|Dongen/Oosterhout]]. Met de komst van bussen, reeds vanaf 1922, had Tilburg busverbindingen naar omliggende plaatsen. Daarmee waren de hoogtijdagen voor de tram gedaan. In 1934 werd de [[BBA (openbaar vervoer)|N.V. Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten (BBA)]] opgericht. Dat was het definitieve einde van de tramdienst. Zes regionale bedrijven fuseerden en groeiden uit tot een maatschappij die verbindingen onderhield op het eiland Tholen en nagenoeg heel Noord-Brabant, waarbij ook een enkele lijn
===Fietspaden===
Regel 444:
== Gezondheidszorg ==
De stad Tilburg heeft een algemeen ziekenhuis, namelijk het bovenregionale Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (kortweg ETZ). Dit komt voort uit een fusie tussen het [[St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg|St. Elisabeth Ziekenhuis]] en het [[TweeSteden Ziekenhuis]]. Het ETZ heeft twee locaties in Tilburg: ETZ Elisabeth (aan de
In het ETZ huizen ook de onderdelen [[Vruchtbaarheid|Fertiliteit]], [[Gamma knife]] [[Gamma Knife Centrum Tilburg|Centrum Tilburg]], [[Neurochirurgie|Neurochirurgen]] EZ, het [[Oncologie|Oncologisch]] Centrum, het [[Ronald McDonald Kinderfonds|Ronald McDonaldhuis]] Tilburg en het [[Traumacentrum]] Brabant. Het belangrijkste specialisme van dit ziekenhuis is de afdeling [[neurochirurgie]], maar met 29 specialismen is bijna elk in Nederland erkend medisch specialisme aanwezig.
| |||