Tuberculose: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Enkele bronnen geheel of gedeeltelijk teruggezet of teruggezet in het passende sjabloon. |
Versie 62645748 van Laurier (overleg) ongedaan gemaakt. De tekst van de laatste bron is dat daar op verzoek van de belanghebbenden het werk niet kan worden getoond. Je mag het van mij terugzetten, maar controleer hoe je het terugzet. Je laat nu zelfs een url staan. Label: Ongedaan maken |
||
Regel 20:
}}
'''Tuberculose''' of '''tbc''' is een ernstige, soms besmettelijke bacteriële [[infectieziekte]], meestal veroorzaakt door de tuberkelbacil [[Mycobacterium tuberculosis]].<ref>[https://www.dokterdokter.nl/encyclopedie/tuberkelbacil/item53153 Tuberkelbacil]
== Taalgebruik ==
Regel 42:
== Verschijnselen ==
[[Afbeelding:Tuberculosis symptoms.svg|thumb|Belangrijkste symptomen van varianten en stadia van tuberculose<ref>{{Citeer web|url=http://www.emedicinehealth.com/tuberculosis/page3_em.htm|title=Tuberculosis Symptoms|publisher=[[eMedicine]]Health|author=Schiffman G|
=== Longtuberculose ===
Als een tuberculose-infectie actief wordt, is dat meestal in de [[Long (orgaan)|longen]], in Nederland in ongeveer 55% van de gevallen. Mogelijke symptomen zijn onder meer [[pijn op de borst]] en langdurig [[hoest]]en waarbij soms [[slijm]] wordt opgehoest. Ongeveer 25% van de patiënten heeft geen symptomen, dat wil zeggen dat ze 'asymptomatisch' blijven.<ref
=== Extrapulmonale tuberculose ===
Extrapulmonale tuberculose is tuberculose buiten de longen. In elk [[orgaan]] van het lichaam kan tuberculose ontstaan. Haren en nagels zijn daarvan gevrijwaard. In Nederland omvat alleen extrapulmonale tuberculose ongeveer 45% van de patiënten, eveneens 45% van de tuberculose is alleen pulmonaal, dus alleen longtuberculose, en bij de resterende 10% is de ziekte een gemengde vorm. Extrapulmonale tuberculose komt meer bij mensen voor met een verstoord [[immuunsysteem]] en bij jonge kinderen. Bij mensen met [[hiv]] is dat bij meer dan 50% het geval.<ref>
Veel symptomen van de verschillende varianten overlappen elkaar, terwijl andere symptomen specifiek voor bepaalde varianten zijn. Er kunnen verschillende varianten tegelijkertijd aanwezig zijn.
Regel 55:
[[Afbeelding:Mapa tuberculose.png|thumb|350px|85% van de gevallen doet zich in de aangegeven landen voor, bron: Wereldgezondheidsorganisatie]]
Wereldwijd komt 80% van de tuberculosepatiënten in zes landen voor: China, India, Zuid-Afrika, Nigeria, Indonesië en Pakistan. De [[Wereldgezondheidsorganisatie|Wereldgezondheidsorganisatie WHO]] schat dat in 2015 wereldwijd 10,4 miljoen mensen tuberculose kregen en dat 1,8 miljoen mensen overleden ten gevolge van deze ziekte. Dit zijn circa 5.000 doden door tuberculose per dag. Ongeveer een derde van de wereldbevolking is met tbc-bacteriën besmet zonder ziek te zijn. Deze mensen hebben een latente tuberculose infectie, vaak afgekort tot LTBI.
Tegenwoordig, in 2017, zijn er nog steeds ongeveer 900 tbc-patiënten per jaar in Nederland, bijna de helft hiervan in de vier grote steden. Iets minder dan twee derde van de Nederlandse patiënten is van buitenlandse afkomst. Dit is niet vreemd aangezien tbc vooral buiten de westerse landen voorkomt en toeneemt. Ongeveer 35% van de tbc-patiënten wordt buiten het ziekenhuis gevonden, meestal door de [[Gemeentelijke gezondheidsdienst|GGD]].
Regel 70:
In [[2011]] is in [[India]] een niet te behandelen vorm van tbc ontdekt.<ref>[[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]. [http://nos.nl/artikel/331674-india-onderzoekt-onbehandelbare-tbc.html India onderzoekt onbehandelbare tbc], 18 januari 2012.</ref>
De bacterie is de laatste jaren wereldwijd voor sommige [[geneesmiddel]]en minder gevoelig of zelfs [[Resistentie tegen antibiotica|resistent]] geworden. Als een tbc-bacterie resistent wordt, is dat meestal het gevolg van een verkeerde behandeling: de arts kan verkeerde medicijnen voorschrijven, de apotheek kan de verkeerde geneesmiddelen afleveren, de geneesmiddelen zijn van slechte kwaliteit en de patiënt kan ze verkeerd of niet innemen.<ref name=CDC2003>
Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende maten van resistentie:
Regel 77:
* XDR-TB ''Extensively Drug Resistant Tuberculosis''
Als een patiënt wordt besmet met een al resistente bacterie, heet dit een primaire resistentie. Als de bacterie pas tijdens de behandeling resistent wordt, gaat het om een secundaire resistentie. 1,5% van alle tuberculosepatiënten met positieve sputumcultuur en beschikbaar antibiogram in België was in 2005 besmet met de meervoudig resistente tuberkelbacil, resistent tegen ten minste [[Isoniazide|isoniazide INH]] en [[rifampicine]] en 5,5% was isoniazide-resistent. In Nederland is al sinds jaren ongeveer 6,5% van alle gekweekte tuberculosebacteriën resistent tegen INH en 0,8% viel onder de definitie van MDR-TB.<ref name=WHO2008>
=== Monoresistentie ===
Dit is resistentie tegen een soort geneesmiddel tegen tuberculose. Soms is hierdoor aanpassing van de behandeling nodig. Bij resistentie tegen alleen INH kan de behandeling met een kleine aanpassing in de medicatie nog steeds in zes maanden worden afgerond. Bij een medicatieschema zonder rifampicine, zoals bij monoresistentie tegen rifampicine, moet de behandeling worden verlengd naar 12-18 maanden.<ref name=CDC2003 /
=== Multi Drug Resistant Tuberculosis MDR-TB ===
Regel 92:
=== Extensively Drug Resistant Tuberculosis XDR-TB ===
Bij XDR-TB ''Extensively Drug Resistant Tuberculosis'' bestaat er behalve de vormen van resistentie die bij de MDR-TB voorkomen ook een soort resistentie tegen ten minste een van de [[fluorchinolon]]en en tevens tegen minimaal een van de te vaccineren [[geneesmiddel]]en uit de tweedelijnsmedicatie tegen tuberculose: [[Amikacine]], Kanamycine of Capreomycine. Deze variant is nog moeilijker te behandelen dan de MDR-TB en komt vooral in Oost-Europa en Rusland voor, maar het heeft zich in 2006 ook in [[KwaZoeloe-Natal]] in Zuid-Afrika voorgedaan, waar 52 van de 53 XDR-TB-patiënten zijn overleden.<ref>
De oorzaak van deze zeer resistente vorm van tbc is, net als het ontstaan van andere resistenties, een slecht functionerend tbc-bestrijdingsprogramma: de resistenties zijn ''man made''. De bacterie wordt resistent doordat een te beperkte combinatie van geneesmiddelen in een te kleine hoeveelheid is toegediend.
Regel 112:
=== Interferon-γ assays ===
De laatste jaren bestaan is er [[bloedonderzoek]] mogelijk, dat preciezer kan worden uitgevoerd dan de mantoux en waarbij het geen verschil meer maakt dat een patiënt al eerder besmet is geweest en gevaccineerd, in ieder geval voor de meeste atypische Mycobacteriën. Dit soort onderzoek wordt in de literatuur vaak met IGRA aangeduid: ''Interferon Gamma Release Assay'' en is meestal op meting van de γ-interferonproductie gebaseerd door bepaalde cellen van het immuunsysteem na incubatie met de eiwitten ESAT-6, CFP-10 en ook TB7.7. De eerder genoemde selectiviteit bestaat omdat deze eiwitten alleen worden gevonden bij de Mycobacterium tuberculosis en de atypische Mycobacteriën M. marinum, M. kansasii en M. szulgai, die bij mensen niet vaak ziekte veroorzaken. Van alle andere atypische Mycobacteriën heeft het onderzoek geen last. De Quantiferon Gold™ test en de T-Spot.TB™ zijn voorbeelden van tests die onder dit onderzoek vallen. De waarde van dit soort onderzoek in de praktijk is nog niet bekend. Het lijkt er op dat de uitkomst eravn gedeeltelijk iets anders is dan bij de mantoux. De [[Sensitiviteit en specificiteit|specificiteit]] lijkt beter te zijn dan bij de mantouxtest. De [[Sensitiviteit en specificiteit|sensitiviteit]] lijkt vooral bij de BCG-gevaccineerden beter te zijn dan bij de mantoux, maar bij patiëntem die niet met BCG zijn gevaccineerd en aan tuberculose zijn blootgesteld zijn de mantoux en de IGRA qua sensitiviteit vergelijkbaar.<ref>
=== Directe Microscopie, van sputum of BAL ===
Regel 141:
Door het bewust veroorzaken van een pneumothorax wilde men de door tbc aangedane long rust geven in de hoop dat de patiënt sneller beter kon worden. Een vergelijkbare techniek is het maken van een [[pneumoperitoneum]]. Hierbij wordt lucht in de buikholte gebracht waardoor het [[middenrif|diafragma]] naar boven wordt geduwd wat vooral de onderkwabben van de longen minder ruimte zal geven. Geregeld, bijvoorbeeld wekelijks, moest lucht worden bijgevuld omdat de pneumothorax of het pneumoperitoneum spontaan verminderde. Een andere manier om de long minder ruimte te geven en dus 'tot rust te brengen' was het kneuzen of doorsnijden van de linker of rechter [[nervus phrenicus]] waardoor het diafragma halfzijdig verlamd raakte. Een alternatief was het inspuiten van [[fenol]] bij de nervus phrenicus. Met name in de jaren veertig werden pingpongballen in de borstholte gebracht zodat de long werd samengedrukt. Alternatieven voor pingpongballen waren paraffine of vet. Ingrijpender was de thoracoplastiek, bij deze operatie werd een aantal van de bovenste ribben verwijderd. Hierdoor werden de bovenste longsegmenten samengedrukt. Deze operatie hield vroeger een behoorlijk risico op overlijden in.
Begin eenentwintigste eeuw verschenen af en toe studies uit onder meer Rusland waar de pneumothorax opnieuw werd opgevoerd als behandeling in die gevallen dat medicijnen niet goed genoeg zouden werken.<ref>
In 1943 kwam [[Streptomycine]] op de markt, het eerste antibioticum tegen tuberculose, in combinatie met [[ethambutol]]. Het kan alleen per injectie worden toegediend, en bij langdurig gebruik kan het onherstelbare [[doofheid]] veroorzaken. Sinds de komst van [[isoniazide]] in de jaren 50 en [[rifampicine]] in de jaren 70 is het in de westerse landen geleidelijk in onbruik geraakt, in Nederland is het niet meer geregistreerd. De waarde van streptomycine bij [[Resistentie tegen antibiotica|multiresistente]] vormen van tbc is nog onzeker.
Regel 160:
== Mythologie, opera en literatuur ==
In de tijd dat de oorzaak van tbc niet bekend was, werd het beschouwd als een lot, dat vooral gevoelige en kunstzinnige mensen kon treffen, die dan vaak op jonge leeftijd onder tragische omstandigheden uit hun kring werden weggerukt. Voorbeelden hiervan zijn [[Anton Tsjechov]], [[John Keats]], [[Franz Kafka]], [[George Orwell]], vier van de vijf [[gezusters Brontë]], [[Theresia van Lisieux]], [[Albert Camus]], leed aan tbc maar overleed bij een auto-ongeval, [[Jan de Graan]] en de componisten [[Frédéric Chopin|Chopin]] en [[Giovanni Battista Pergolesi|Pergolesi]]. Onder andere de opera's ''[[La bohème (opera)|La bohème]]'' ([[Giacomo Puccini]]) en ''[[La traviata]]'' ([[Giuseppe Verdi]]) gaan over dergelijke tragische gevallen van 'de tering'. Ook [[George Bernard Shaw]] heeft er een toneelstuk over geschreven: ''The doctor's dilemma''. [[Thomas Mann]]s roman ''[[De Toverberg]]'' speelt zich af tegen de achtergrond van een langdurig verblijf in een tbc-sanatorium in [[Davos]]. Het boek ''Klaaglied om Agnes'' van [[Marnix Gijsen]] gaat over Gijsens eerste grote liefde, die net als het personage Agnes aan de gevolgen van tuberculose stierf.
{{Appendix||2=
| |||