Wikipedia

Gifsumak: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
k →‎Verspreiding: Iets anders verwoord
Nog een innerlijke tegenspraak verwijderd. Wf.
(2 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 21:
}}
 
De '''gifsumak''' (''Rhus radicans'', [[synoniem (plantkunde)|synoniemen]]: ''Toxicodendron radicans'' en ''Rhus toxicodendron''; Engels: poison ivy) is een plant uit de [[pruikenboomfamilie]] (''Anacardiaceae''). Het is een 0,3-1[[Klimplant|klimmende]] men hogekruipende [[struik]] die stengels tot twintig meter kan vormen. De plant is berucht om het sap, dat sterk [[Sensibilisatie|sensibiliserend]] is en bij veel mensen een ernstige [[Allergische reactie|allergische]] [[huiduitslag]] kan veroorzaken.
 
== Voortplanting ==
Het aantal [[chromosoom|chromosomen]] van de gifsumak is 2n = 30. De plant heeft koordachtige [[stengel]]s. Hij vermeerdert zich vegetatief, niet alleen door [[wortelstok]]ken, maar ook met wortels en stengels die gevormd worden op de [[Knoop (plant)|knopen]] van liggende stengels. De stengels zijn rechtopstaand of meer kruipend, afhankelijk van de hoeveelheid licht, grondsoort en vocht. Ze kunnen kruidachtig of houtachtig zijn, de kleur groen of roodachtig. Alle variaties kunnen op één plant voorkomen.
Het aantal [[chromosoom|chromosomen]] van de gifsumak is 2n = 30. De [[vrucht (plant)|vrucht]] is een 3 tot 6 mm grote, ronde, droge, vaalwitte tot groenige [[steenvrucht]] en bevat een hard benig [[zaad (plant)|zaadje]], dat in Nederland kan kiemen.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.verspreidingsatlas.nl/5127|titel=Gifsumak - Rhus radicans|bezochtdatum=2021-08-17|werk=www.verspreidingsatlas.nl|taal=nl-nl}}</ref> De plant vermeerdert zich ook vegetatief, niet alleen door [[wortelstok]]ken, maar ook met wortels en stengels die gevormd worden op de [[Knoop (plant)|knopen]] van liggende stengels.
 
== Uiterlijk ==
De [[blad]]eren zijn [[bladvorm#Samengesteldheid|oneven geveerd]] en hebben drie, 5-12 cm lange deelblaadjes. Het topblaadje heeft een duidelijk langere steel dan de twee andere. Dit is een onmiskenbaar kenmerk van gifsumak. De blaadjes zijn ovaal tot eirond, variërend van 5-15 cm lang en de breedte is twee derde van de lengte. Het blaadje is [[nerf (blad)|veernervig]]. De [[bladsteel|bladstelen]] zijn halfcirkelvormig. De bovenkant van het blaadje is glad en glanzend, de onderkant donzig. De randen van de blaadjes zijn glad, gelobd of gekarteld. Alle variaties kunnen op één plant voorkomen.▼
De plant heeft koordachtige [[stengel]]s en een uitgebreid wortelstelsel dat grond stevig vasthoudt.<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://nos.nl/l/2333974|titel=Waarschuwingsborden voor gifsumak geplaatst langs Fries wandelpad|bezochtdatum=2021-08-17|datum=2020-05-15|werk=nos.nl|uitgever=[[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]|taal=}}</ref> De stengels kunnen twintig meter lang en vijftien centimeter dik worden. Ze zijn rechtopstaand of meer kruipend, afhankelijk van de hoeveelheid licht, grondsoort en vocht. De stengels kunnen kruidachtig of houtachtig zijn, de kleur groen of roodachtig, en alle variaties kunnen op één plant voorkomen. Uit oudere stammen groeien [[Bijwortel|adventiefwortels]], waarmee de plant langs ruwe oppervlakken klimt. Kruipende stengels kunnen tientallen meters lang worden en ruigtes van een meter dik vormen.<ref name=":0" />
 
▲De [[blad]]eren zijn zijn [[bladvorm#SamengesteldheidBladvorm|onevenovaal geveerdtot eirond]] en hebben[[nerf drie(blad)|veernervig]], 5-12[[bladvorm#Samengesteldheid|oneven cm lange deelblaadjesgeveerd]]. HetDe topblaadjedrie heeft een duidelijk langere steel dan de twee andere. Dit is een onmiskenbaar kenmerk van gifsumak. De blaadjesdeelblaadjes zijn ovaal5 tot eirond, variërend van 5-15 cm lang, enwaarbij de breedte is twee derde van de lengte. Het blaadje is [[nerf (blad)|veernervig]]. De [[bladsteel|bladstelen]] zijn halfcirkelvormig. De bovenkant van het blaadje is glad en glanzend, de onderkant donzig. De randen van de blaadjes zijn glad, gelobd of gekarteld. Alle variaties kunnen op één plant voorkomen.
De gesteelde, 3 mm lange [[bloem (plant)|bloemen]] zijn groen-wit en staan in een [[pluim (bloeiwijze)|pluim]]. De pluim staat in een bladoksel van een nieuw lot. De bloemen hebben vijf [[kroonblad]]en en vijf [[meeldraden]].▼
 
De [[bladsteel|bladstelen]] zijn in doorsnee halfcirkelvormig. Het topblaadje heeft een duidelijk langere steel dan de twee andere, dit is een onmiskenbaar kenmerk van gifsumak.
[[Bestand:Poisonivyflowers1.jpg|thumb|left|Bloeiwijze]]▼
 
▲De gesteelde, 3 mm lange [[bloem (plant)|bloemen]] zijn groen-wit en staan in een [[pluim (bloeiwijze)|pluim]]. De pluim staat in een bladoksel van een nieuwnieuwe lotloot. De bloemen hebben vijf [[kroonblad]]en en vijf [[meeldraden]].
De [[vrucht (plant)|vrucht]] is een 3-6 mm grote, ronde, droge, vaalwitte tot groenige [[steenvrucht]] en bevat een hard benig [[zaad (plant)|zaadje]].
 
▲[[Bestand:Poisonivyflowers1.jpg|thumb|left|Bloeiwijze]]
 
== Gif ==
De stengel, bladeren en bladstelen hebben openingen tussen de cellen openingen zitten, waaruit de actieve stof [[urushiol]] komt. DieBij stofvochtige omstandigheden [[oxidatie|oxideert]] urushiol aan de lucht, bij vochtige omstandigheden enwaardoor maaktzich een zwarte plakkerige stoflaag vormt op het oppervlakte van de plant. De oxidatie vermindert de giftigheid niet. DeIn inktachtigelinnen stofen opkatoenen kleding vormt de plantinktachtige gaatstof nietvlekken meerdie niet uit linnente ofwassen katoenzijn, enmaar hij is oplosbaar in [[ether (scheikunde)|ether]].
 
== Verspreiding ==
Oorspronkelijk is de plant afkomstig uit Zuid-[[Canada]], [[Noord-Amerika]], [[Mexico (land)|Mexico]], [[Bermuda]], het westelijk deel van de [[Bahama's]], [[Japan]], [[Koerilen]], [[Taiwan]] en West- en Centraal-[[Volksrepubliek China|China]]. De plant is in de rest van de wereld geïntroduceerd en is daar soms [[Verwildering (plant)|verwilderd]].
 
=== Vangdijk ===
In Nederland komt de gifsumak voor inten Frieslandnoordoosten langsvan dehet Vangdijk,Friese hetdorp fietspad[[Hemelum]]. tussenTussen twee waterpartijen door – de [[Morra (meer)|Morra]] en de [[Vogelhoek (Nederland)|Fûgelhoeke (Vogelhoek)]], ten– noordoostenloopt vandaar de Vangdijk, een [[Hemelumstrekdam]]. Stammetjes van de gifsumak zijn daarwaar in 1919 geplant als bescherming tegen afslagstammetjes van de dijkgifsumak aan dezijn kant van de Fûgelhoekegeplant. In de loop der tijd werd een aantal kinderen in Hemelum ziek van de plant, en omdat men de oorzaak niet wist werdzodat er maar een verbodsbord geplaatst werd. Begin jaren 1960 werd duidelijk dat het om de gifsumak ging en werd de bevolking hiervan op de hoogte gesteld.<ref>{{Citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010689810:mpeg21:a0147|titel=De vergifboom van Hemelum|werk=Friese koerier|datum=21 december 1965|paginas=p. 5}}</ref> De plant klimt inmiddels tot boven in de wilgen die daar ook gezet zijn als bescherming tegen het open water van de Morra. De beheerder van het gebied, [[It Fryske Gea]], heeft er in 2009 nieuwe borden bij geplaatst met een waarschuwing om vooral van de plant af te blijven. Daarna merkten bewoners dat de plant zich flink verspreidde en zijn er in 2020 nieuwe, opvallende borden geplaatst.<ref name=":1" />
 
== Externe links ==
Regel 47 ⟶ 53:
|[[Bestand:Toxicodendron radicans.jpg|thumb|left|320px|Gifsumak]]
|[[Bestand:Rhustox.jpg|thumb|[[Homeopathie|Homeopathisch]] middel ''Rhus toxicodendron'', bereid uit gifsumak]]
|[[Bestand:huiduitslagbenen.jpg|thumb|left|250px|Gifsumak huiduitslag van gifsumak]]
|}
 
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Gifsumak"