Ruimtevaarder

Persoon die is opgeleid om te werken als bemanningslid aan boord van een ruimtevaartuig.

Een ruimtevaarder of astronaut (van het Griekse "astron" (ἄστρον), wat "ster" betekent, en "nautes" (ναύτης), wat "zeeman" betekent) of kosmonaut is een persoon die is opgeleid, uitgerust en ingezet door een menselijk ruimtevluchtprogramma om als commandant te dienen of bemanningslid aan boord van een ruimtevaartuig. Hoewel de termen over het algemeen zijn voorbehouden aan professionele ruimtereizigers, worden de termen soms toegepast op iedereen die de ruimte in reist, inclusief wetenschappers, politici, journalisten en toeristen.[1][2]

NASA-astronaut Bruce McCandless II gebruikt een bemande manoeuvreereenheid buiten ruimteveer Challenger op shuttlemissie STS-41-B in 1984.

Overzicht van bekende ruimtevaarders

bewerken
 
Valentina Teresjkova, in 1963 de eerste vrouw in de ruimte
 
Neil Armstrong, in 1969 de eerste mens op de maan

Synoniemen: astronaut, kosmonaut, taikonaut, gaganyatris

bewerken

De termen astronaut en kosmonaut worden soms gebruikt om onderscheid te maken tussen ruimtevaarders uit de Verenigde Staten respectievelijk de voormalige Sovjet-Unie en het huidige Rusland. Het Amerikaanse "astronaut" is afgeleid van de Griekse woorden αστρον (astron), "ster" en ναυτης (nautes), "zeevaarder". Het Russische "kosmonaut" (Космонавт; Kosmonavt) is afgeleid van de Griekse woorden κοσμος (kosmos), "ruimte" en eveneens ναυτης. In het Nederlands wordt naast ruimtevaarder vooral astronaut gebruikt.

Het gebruik van de begrippen "astronaut" en "kosmonaut" lag ten tijde van de Koude Oorlog zeer gevoelig in de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Beide landen wilden duidelijk onderscheid maken tussen hun eigen ruimtehelden en de ruimtevaarders van de ander.

Toen de eerste ruimtevaarders met een andere nationaliteit dan Amerikaans of Russisch werden gelanceerd, werden deze astronaut genoemd als ze aan boord van de Amerikaanse Spaceshuttle vlogen, en kosmonaut als ze aan boord van de Russische Sojoez vlogen. Voor de eerste Franse ruimtevaarders werd soms de benaming spationaut (in het Frans "spationaute") gebruikt. De verwarring werd compleet toen in 1995 de Amerikaan Norman Thagard werd gelanceerd aan boord van een Sojoez, en later Russische ruimtevaarders meevlogen met de Space Shuttle. Het is meerdere keren gebeurd dat ruimtevaarders met een Sojoez werden gelanceerd, en na verblijf in een ruimtestation naar de aarde terugkeerden in de Space Shuttle, en omgekeerd.

De term taikonaut wordt soms gebruikt voor Chinese ruimtevaarders, en is bedacht door Chiew Lee Yih uit Maleisië.[4][5] Dit werd direct overgenomen door Chen Lan, beheerder van een website over Chinese ruimtevaart. Taikonaut is afgeleid van het Chinese woord taikong (太空), dat ruimte betekent. De lettergreep naut is niet vertaald, anders zou het resultaat waarschijnlijk taikongren of taikongyuan zijn geworden, hetgeen in het Chinees "buitenaards wezen" betekent. In de Nederlandstalige media wordt de term taikonaut soms gebruikt, maar men spreekt vaker over Chinese ruimtevaarder of Chinese astronaut.

In China gebruiken officiële organen en de officiële pers het woord yuhangyuan (宇航員), wat grofweg kan worden vertaald als "ruimtereiziger". Deze term wordt internationaal weinig gebruikt.

Ruimtevaarders van de Indiase ruimtevaartorganisatie ISRO worden gaganyatris genoemd.

Russische rituelen voor de lancering

bewerken
  • Boompje planten in Bajkonoer.
  • Rode anjers leggen bij de gedenkstenen voor omgekomen kosmonauten bij het Kremlin van Moskou.
  • Een bezoek brengen aan Joeri Gagarin's werkkamer in Sterrenstad en daar het gastenboek tekenen. Er wordt gezegd dat ze tijdens dit bezoek ook aan Gagarins geest toestemming vragen om te vliegen.[6]
  • Bezoek aan het huis van Sergej Koroljov.
  • Twee dagen voor de lancering leggen technici, bij het naar buiten rollen, munten op de rails van de raket, zodat deze platgewalst worden. De bemanning mag niet bij het naar buiten rollen aanwezig zijn, in plaats daarvan gaan ze naar de kapper.
  • Op de dag voor de lancering worden de kosmonauten gezegend en besprenkeld met wijwater door een Russisch-orthodoxe priester.
  • Russische ruimtevaarders (kosmonauten) bekijken, verplicht, de film Witte woestijnzon de dag voor hun lancering.
  • Bij het ontbijt drinken ze champagne.
  • Plaatsen van hun handtekening op de deur van de hotelkamer van het Kosmonauthotel.
  • Proosten met wodka en de glazen in een hoek gooien onder het uitroepen van de kreet pojechali.
  • Als ze vertrekken uit het hotel wordt een rocksong uit het Sovjettijdperk "Трава У Дома" "Het groene gras nabij mijn huis" gespeeld van de band Zemlijane ("De aardbewoners"), die spreekt van de liefde van een kosmonaut voor de planeet Aarde.
  • Op weg naar het lanceerplatform in Bajkonoer plassen de kosmonauten tegen het linkerachterwiel van de bus.
  • Dan volgt nog een laatste ritueel: de talisman. De oorsprong van deze talisman, een speeltje aan een ketting, zijn een mix van techniek, gezond verstand en bijgeloof. Het speelgoed bungelt vanaf de binnenkant van de bemanningsruimte in het volle zicht van de tv-camera, en dient om groundcontrol te laten zien wanneer het ruimteschip zijn baan om de aarde heeft bereikt. Bij het uitschakelen van de motoren, komt het speelgoed in vrije val en wordt gewichtloos. Het speelgoed, soms "Boris" genoemd, begint te zweven. De controllers zien het speelgoed zweven en hebben zo de bevestiging dat het ruimteschip inderdaad in een baan om de aarde is. Het is de taak van de commandant van de missie om de talisman met zorg uit te kiezen en er voor te zorgen dat deze veilig geïnstalleerd wordt in de capsule.
  • Bij aankomst in het ruimtestation krijgt de gearriveerde bemanning brood en zout aangeboden van de bemanning van het ruimtestation.
  • Bij terugkeer op aarde moeten er weer vele ceremonies uitgevoerd worden; zoals het ondertekenen van de buitenkant van de verbrande capsule en de binnenkant van de helikopter. En een reeks uitgebreide 'welkom thuis'-plechtigheden, te beginnen met een eerbetoon aan Joeri Gagarin's monument in Sterrenstad.

Amerikaanse rituelen voor de lancering

bewerken
  • De bemanning gaat op de foto met een taart, maar eet die niet op.
  • Het ontbijt op de dag van de lancering moet roerei en biefstuk zijn, een proteïnerijke maaltijd, met een lage ontlasting, die de noodzaak tot een toiletgang in de volgende uren tot een minimum beperkt. Achter deze voedingsreden ligt een eerbetoon aan Alan Shepard, die in 1961 voor het eerst op deze manier ontbeet, en de hoop hetzelfde succes als hij te bereiken.
  • Wanneer de bemanning het astronautenverblijf verlaat om met de bus naar het lanceerplatform te rijden, komen ze bij een deur die is versierd met stickers van alle vorige missies. Als een astronaut heeft gevlogen op een vorige missie, moet hij of zij die sticker vinden en deze aanraken.
  • In de kleedkamer, waar de technici de bemanning helpen bij het aantrekken van hun drukkleding, wachten de astronauten een uur tot hun bloed gezuiverd is van stikstof door de zuivere zuurstof die ze inademen. Dezelfde E-Z Boy-ligstoelen zijn in gebruik sinds het Apolloprogramma.
  • Terwijl ze wachten spelen ze kaart, Five Card Draw of Blackjack, totdat de commandant verliest.

Zie ook

bewerken
Zie de categorie Astronauten van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.