Overleg:I quattro libri dell'architettura

Tekstvoorstel

Tekst 

'I QUATTRO LIBRI DELL'ARCHITETTURA'

''I quatrro libri dell’ architettura''(Vertaald: De vier boeken van de architectuur)is een Italiaanse verhandeling over de architectuur van de architect Andrea Palladio(1508-1580). Palladio liet zich inspireren door bewaard gebleven gebouwen van de Romeinse bouwkunst, door het geschrift van de Romeinse architect Vitruvius uit 25 voor Christus De Architectura Libri Decem(vertaald De Tien Boeken van Architecttuur en in het Nederlands in 2008 verschenen als Handboek Bouwkunde) en andere architecten, waarbij de zuiverheid en eenvoud van de klassieke architectuur op de voorgrond stond. Zijn Vier boeken gaven systematisch de regels en plannen voor gebouwen die innovatief en uniek waren, zoals zijn villa’s. Sommige van zijn in zijn boek beschreven ideeën zijn niet verder gekomen dan de tekentafel, terwijl andere, zoals zijn Palladiaanse villa’s in Veneto in Italië, met succes werden gebouwd. De duidelijkheid van het boek inspireerde echter talloze architecten en hun opdrachtgevers.

ACHTERGROND

Andrea Palladio is een van de meest succesvolle architecten van de Renaissance. Palladio's bouwwerken werden gekenmerkt door gebruik van onder andere de pilaar en het fronton, welke een bouwwerk statigheid en allure geven, als ook symmetrie. Hiermee was Palladio de grondlegger van de bouwstijl van het classicisme, en zijn invloed hierop was zo diepgaand dat het zelfs ook wel naar hem Palladianisme wordt genoemd. Zijn stijl werd wijdverbreid doordat de ontwerpen van zijn particuliere woonhuizen, zoals zijn villa's, en openbare gebouwen die hij in Italië bouwde in heel Europa werden gekopieerd. Maar meer nog door zijn 'magnum opus' I quatrro libri dell'architettura dat na het verschijnen in 1570 beschikbaar werd in de grote West-Europese landen en daarna geheel of gedeeltelijk in verschillende talen werd vertaald en is daardoor een van de meest invloedrijke boeken in de geschiedenis van de architectuur geworden. De Vier boeken van de architectuur bieden een samenvatting van Palladio's kunnen en hoe de oude Romeinse gebouwen hem hebben geïnspireerd.

Met zijn geschrift volgde Palladio de traditie van voorgangerarchitecten als Leoni Battista Alberti(1404-1472), Cesare Cesariano(1476/78-1543), Sebastiano Serlio(1475-1553/55) en Iacomo B. da Vignola(1507-1573) en kende hun werken goed. Allen hadden als hoofdbestanddeel van hun geschrift de reconstructie van het verminkt overgeleverde werk- zoals ontbrekende tekstverduidelijkende afbeeldingen- van Vitruvius met betrekking tot de regels voor de gedachte ideale compositie van een gebouw, de constructie en de versieringen daarvan. Ieder probeerde Vitruvius' ideeën te achterhalen en gaf zijn interpretatie van hoe Vitruvius het volgens hem bedoeld zou hebben.

Dit soort architectuurgeschriften staat ook bekend als (architectuur)tractaat, bouwordeboek, zuilenboek, voorbeeldboek en modelboek.

INHOUD

Het werk is gelijk aan de titel: verdeeld in vier delen(boeken)

Het eerste boek(deel) houdt zich bezig met bouwmaterialen, bouwtechnieken en vooral met het grote hoofdthema van de Renaissancearchitect: de bouworde van de architectuur, ook wel de pilarenorde of zuilenorde genoemd, gevormd door de zuil of pilaar van de Toscaanse orde, de Dorische orde, de Ionische orde, de Composiete orde en de Korinthische orde en Palladio verklaart de karakteriserende kenmerken van elke bouworde en vult het aan met illustraties van de diverse architectonische details zoals de pilaster en architraaf waarop de pilaar rust. Palladio haalt daarna kort de andere delen van een gebouw aan: trappen, schoorstenen, daken, etc. Het tweede boek(deel) behandelt uitgebreid particuliere woonhuizen. Naast een paar Romeinse reconstructies laat dit boek Palladio’s eigen ontwerpen zien. Zo beschrijft hij in het kort elk van zijn Palladiaanse villa's in Veneto en in en rond Vicenza, waaronder zijn beroemde Villa Rotonda, en laat van elk daarvan een of meerdere plattegronden en bouwtekeningen zien. Het derde boek(deel) houdt zich bezig met straten, pleinen, bruggen en basilica’s (een basilica was van oorsprong geen religieus gebouw maar een Romeins gebouw van Justitie) van welke de meeste van Romeinse oorsprong zijn en toont ook weer zijn eigen ontwerpen ervan. In het vierde boek(deel) laat Palladio reproducties zien van ontwerpen van een aantal Romeinse tempels uit de oudheid. In het bijzonder noemenswaardig zijn de prachtige plattegronden en architectonische tekeningen van het Pantheon(afbeeldingen 51-60). De afbeeldingen 44 en 45 laten de Tiempietto in St. Pietro Monotrio van Bramante zien. Dit is het enige gebouw in het boek dat niet van Palladio zelf of van Romeinse oorsprong is.

Bij dit alles ie de tekst geïllustreerd met meer dan 200 uitmuntende gegraveerde afbeeldingen van gebouwen, elk door Palladio getekend en ook zijn er er door hem gemaakte reconstructies van klassieke ruines met eigentijdse verslagen.

GESCHIEDENIS EN INVLOED

I quatrro libri werd voor het eerst gepubliceerd in 1570 in Venetië, geïllustreerd met gravures gebaseerd op tekeningen van Palladio zelf en bewees meteen een boek van groot belang te zijn. Het is velen malen met uitzonderlijk succes herdrukt en vertaald(vaak als eendelig werk). Het werd zo beschikbaar in de belangrijkste Europese landen zoals Frankrijk, Nederland en Duitsland en is een voornaam basisboek voor de Architectuurbibliotheek geworden en daardoor een van de meest invloedrijke boeken in de geschiedenis van de architectuur. Het effect van dit boek was diepgaand en heeft wijdverbreide invloed gehad. (Zodat het ook bereikbaar werd voor een breder publiek gaf in 1969 de uitgeverij Hoepli in Milaan een facsimile-uitgave ervan uit)

Engeland

Vertaling

De eerste complete Engelse vertaling van Quatrro libri werd in 1716 uitgegeven door de Venetiaanse architect Giacomo Leoni(1686-1746) die in Londen woonde. De gravures erin zijn echter niet trouw aan het origineel. Ook staan er decoratieve versieringen in de geest van de Barok in, bijvoegsels en zelfs misvattingen over het originele werk. Het werd hersteld door een getrouwe en precieze reproductie van de originele afbeeldingen en een exacte vertaling van de tekst door de architect Isaac Ware(geboortedag onbekend/stierf 1766). Deze editie The four books of architecture kwam uit in 1738 en kan zeker gerekend worden als een succesvolle verbetering. In feite werd deze waarheidsgetrouwe editie een zeldzaamheid. Zodat het ook bereikbaar werd voor een breder publiek werd deze vertaling in 1965 door de uitgeverij Dover als facsimile-uitgave gepubliceerd.

Invloed

In Engeland was het de architect Inigo Jones(1573-1652) die in het begin van de zeventiende eeuw in Italië verbleef. Hij kwam in het bezit van een exemplaar van I quatrro libri welke hij zorgvuldig bestudeerde en er rijkelijk aantekeningen in maakte. Tussen 1613 en 1614 maakte hij een reis naar Italie als begeleider van een groep Engelse edelen waarbij men een route volgde die was geïnspireerd op de Quatrro libri. Vanaf dat moment zou de grand tour hierdoor een soort culturele inwijding van Engelse jonge edelen in gaan nemen. Dit boek wordt bewaard in het Worchester College, Oxford en het kan een boek genoemd worden waardoor twee beschavingen elkaar ontmoeten. De Banqueting Hall in Whithall(1919-1622) en het Queens House in Greenwich(1616-1635) waren het eerste resultaat. Met die bouw bereikte de Hoge Renaissance Engeland en in de daaropvolgende jaren werd de stijl van Andrea Palladio de heersende stijl in Engeland en werd zelfs met Palladianisme aangeduid.

Vanaf die tijd ontwierpen veel architecten in Groot Brittannië ontelbare werken in velerlei varianten in de daar ook Georgian Style en Recency Style genoemde bouwstijl van het classicisme. Zo bouwde Richard Boyle Burlington(1694-1753) zijn Chiswick House (1726-1736) dat was geïnspireerd op Palladio's villa Rotonda, dat hij tijdens zijn reizen in Italië had leren kennen. Deze villa werd in heel Engeland geïmiteerd en droeg meer dan ieder ander bouwwerk bij tot de verbreiding van de nieuwe architectonische smaak. Ook Merewood Castle inKent (in 1722 door Colen Campbell(1676-1729)) was geïnspireerd door Palladio's villa Rotonda. Een naar een ontwerp uit Palladio's Quatrro libri gebouwde brug bevindt zich in het park Stourhead en een ander ontwerp van een brug uit de Quatrro libri is in drie parken te vinden: Wilton Park, Stow Park , enPrior Park.

Nederland

Een origineel exemplaar van I Quatrro libri uit 1570 bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek van Leiden.

Vertaling

Blijkens brieven die bewaard worden in de Universiteitsbibliotheek van Leiden (HUG subnummer 38 en 41) zou de architect Jacob van Campen(1595-1657) bij een te maken Vitruvius-vertaling de laatste hoofdstukken van Palladio's Quatrro libri over openbare gebouwen en de tempels vertaald daarbij als bijlage gezien willen hebben, maar deze Vitruvius-Palladio uitgave is er nooit gekomen.

In Nederland bleef het in 1646 bij een door Cornelis Danckerts in Amsterdam uitgegeven vertaling van Palladio's eerste boek uit de Quatrro libri dat over de bouworde van de vijf zuilen gaat Verhandeling van de vijf orderen der bouwkunst die byde ouden zijn in't gebruik geweest en dat in de Koninklijke Bibliotheek van 's-Gravenhage wordt bewaard(aanvraag nummer 1355 C 166), omdat de Quatrro libri niet zo volledig en systematisch is en daardoor in de praktijk niet zo geschikt is als de handboeken over de eigentijdse toepassing van de antieke bouwstijl van zijn navolger Vincenzo Scamozzi(1548-1616). Deze gaf voortbordurend op Palladio een voorbeeldboek uit dat in zijn geheel uitgebreid over alle toepasbare aspecten van de zuilenorde ging L'Idea della Architettura Universale (1615). De eerste vertaling ervan in het Nederlands was in 1640 waarna er in korte tijd nog vele bewerkingen volgden. (Zodat het ok bereikbaar werd voor en breder publiek werd dit boek als Als De grondgedachte van de universele bouwkunst.......klassieke zuilenorden in 2008 door uitgeverij Architecture & Natura in Amsterdam voorzien van uitleg en met onder andere foto's van Nederlandse gebouwen als voorbeelden in beperkte oplage gepubliceerd.)

Ook bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek van Leiden een met de hand geschreven uit het Frans vertaald manuscript naar Palladio's Quatrro libri afgeleid van de verkorte Franse bewerking dat zich in de Universiteitsbiblioheek van Amesterdam bevindt(C 30 080-518)van Pierre Lemuet(1591-1669) Verhandeling van de vijf orden der bouwkunst...getrocken uyt den beroemden Italiaenschen Bouwmeester A. Palladio uitgegeven in 1646 door Cornelis Danckerts in Amsterdam. Ook hier betreft het echter een vertaling van slechts een deel van Palladio's Quatrro libri. Het het heeft een handtekening van de architect Philips Vingboons(1607-1678) waardoor men aanneemt dat hij het in zijn bezit had. <ref<https://socrates.leidenuniv.nl/R/-?func=dbin-jump-full&object_id=672808</ref> Een foto hiervan was te zien in het Bijbels Museum in Amsterdam, dat gehuisvest is in door Philips Vingboons ontworpen grachtenpanden, tijdens de tentoonstelling 'Soo vele heerlijcke gebouwen.....van Palladio tot Vingboons' van 11 december 1997 tot 9 maart 1998. Ook bovengenoemde door Danckerts uitgegeven vertaling was hierin te zien. Deze en andere publicaties waren ook te zien in 2012 in de eerste grote jaarlijkse zomertentoonstelling in het Paleis op de Dam in Amsterdam na de laatste restauratie: 'Schoonheid op maat, de erfenis van Palladio en Scamozzi in de Gouden Eeuw.'

Invloed

Het was Constantijn Huygens(1596-1687) die tijdens een diplomatieke reis naar Italië in 1620 , beschreven in zijn Journaal van de reis naar Venetië, zelf de gebouwen daar van Andrea Palladio zag. Hij had grondige kennis van Italiaanse voorbeeldboeken op architectuurgebied en klassieke geschriften, vooral van Vitruvius. Hij bouwde een huis aan het Plein in 's-Gravenhage waarbij hij bij de opzet uitging van de wiskundige principes en voorgeschreven verhoudingen door Vitruvius, zoals die door vooral Palladio was vastgelegd. Het manuscript van zijn reisverslag wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in s'-Gravenhage(Signatuur KB: KA 39) en zodat het bereikbaar werd voor een breder publiek werd het boek in 2003 door uitgeverij Prometheus/Bert Bakker van uitleg voorzien gepubliceerd. In 1639 beschreef Huygens in zijn beroemde , nu getitelde Domus, Het huis van Constantijn Huygens in Den Haag, prozaïsch de voorgeschiedenis en Vitruviaanse achtergronden van de bouw ervan. Het manuscript hiervan wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in 's-Gravenhage(Signatuur KB 48 folio 733-752) en zodat het bereikbaar werd voor en breder publiek werd dit boek in 1999 door uitgeverij Walburg in Zutphen van uitleg voorzien gepubliceerd. Huygens huis aan het Plein is verdwenen. Fragmenten van de drie arcaden van de achterwand van het voorhuis zijn nu aangebracht, fungerend als raampartij en te zien in de Zuidvleugel van het gebouw van het Rijksmuseum in Amsterdam.

Jacob van Campen had in Italië onder andere de bouwkunst bestudeerd en bezat de meeste Italiaansevoorbeeldboeken en kende ook de inhoud hiervan. Bij het ontwerpen van het Stadhuis op de Dam in Amsterdam(in 1648), thans Paleis op de Dam, liet hij zich voor componenten ervan leiden door Palladio en het uiterlijk van bepaalde Romeinse bouwwerken. De afmetingen van de Burgerzaal erin voldoen aan alle voorschriften van Vitriuvius voor langwerpige ruimten.

De architectuurhistoricus J.J. Terwen(1916-1998) gaf eens een aantal voorbeelden van bouwwerken in Nederland waarin volgens zijn mening componenten daarvan door Palladio's Quatrro libri waren geïnspireerd. Immers: daar waar de Quatrro libri de grote inspiratiebron was, 'konden architecten en hun opdrachtgevers uit een grote hoeveelheid van gedetailleerdere voorbeelden en voorbeeldboeken putten voor de constructie en versiering van een gebouw, waarbij vaak wegens plaatselijke bouwomstandigheden, wensen en voorkeuren van de opdrachtgever en architect, enzovoorts, specifiek plaatselijk passende oplossingen gevonden moesten worden. Met betrekking tot het Stadhuis op de Dam in Amsterdam, nu Paleis op de Dam, stelt hij dat het grondplan ervan geïnspireerd zal zijn door Palladio's reconstructies van het Griekse of Romeinse forum zoals dat ook in de Quatrro libri te vinden is, zij het dat deze geniaal door Van Campen is uitgewerkt. Ook het strenge uiterlijk van het gebouw in het bijzonder door het gebruik van de Kolossale bouworde, twee boven elkaar, werd door Palladio in zijn uitwerking van het forum toegepast, waar het evenwel nog om open galerijen gaat, stelt Terwen. (In 1655 beschreef Joost van den Vondel(1587-1679) in dichtvorm in zijn De Inwydinghe van 't Stadthuis t'Amsterdam de voorgeschiedenis en achtergrond van de bouw ervan. Het manuscript wordt bewaard in het Vondelmuseum in de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam en het is zodat het bereikbaar werd voor een bredere publiek onder de titel Vondel en Amsterdam in 1979 door uitgeverij Espee van uitleg en illustraties voorzien gepubliceerd.

Ook stelt Terwen dat een architect die zich met Palladio conformeerde Arent van 's Gravesande(circa 1600-circa 1653) was. Terwen betoogt dat de achtzijdige Marekerk(1639-1649) in Leiden gedeeltelijk qua afmetingen en decoratie is gedeeltelijk ontleend aan Palladio en alhoewel proportioneel onjuist is ook het fronton ervan naar Palladio stelt hij. De Bibliotheca Thysiana (1685) in Leiden, ook van Van 's-Gravesande, heeft pilasters in de Ionische orde met entablement waarvoor Terwen ook naar Palladio's Quatrro libri wijst. Als verdere door Palladio's Quatrro libri geïnspireerde ontwerpen noemt Terwen:

-het grondplan van het Mauritshuis(vanaf 1633 door Jacob van Campen en Pieter Post(1608-1669)) in 's-Gravenhage waar in het midden achter de vestibule het trappenhuis zit met een grote achterzaal. In de Italiaanse tractaten komt dit type voor het eerst voor bij Palladio hoewel hij het slechts éénmaal toepast namelijk in zijn ontwerp van de nooit gerealiseerde Villa Ragona dat alleen bekend is door de Quatrro libri. Gezien de voorgevel, stelt Terwen, zou deze villa inderdaad mede als inspiratie voor het Mauritshuis gediend kunnen hebben.

-de kruisvormige door een lichtkoepel bekroonde Oranjezaal van het Huis ten Bosch(1645 door Pieter Post) in 's-Gravenhage die als grote middenruimte door alle verdiepingen heen tot de koepel reikt maar ook door vensters licht krijgt. Het heeft bij Palladio talrijke voorbeelden, zoals die van de Villa Barbaro. Daar is die zal geheel overwelfd en ontvangt licht uitsluitend via drie gevels.

-ontwerpen van Salomon de Bray(1597-1664) voor de verbouwing van het Kasteel te Warmond(1639) geven vensterbekroningen te zien die volgens Terwen gekopieerd schijnen te zijn van Palladio's palazzo Chiericati.

-in de vele ontwerpen die bewaard zijn gebleven van het nu gesloopte Huis Vredenburgh(tussen 1643 en 1649 door Pieter Post) inMiddenbeemster zijn de zijpaviljoens door kleine binnenhoven aan het hoofdgebouw verbonden. De compositie herinnert volgens Terwen aan Palladio's villa Pisani.

Duitsland

Het was de Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe(1749-1832) die tijdens een reis door Italië in 1786, beschreven in zijn Italienische Reise, in het Nederlands verschenen als De Italiaanse reis, zelf de gebouwen van Palladio zag en er zijn grote bewondering voor uitsprak. Hij kocht in Padua een nauwkeurige kopie, een facsimile-uitgave in koperdruk, van de Quatrro libri .

Amerika

De architectuur van Palladio groeide in heel Europa in populariteit en aan het eind van de achttiende eeuw strekte het zich uit tot Noord-Amerika. Thomas Jefferson(1743-1826), president van Amerika, was een vurige bewonderaar van Palladio en verwees eens naar de Quatrro libri als 'De Bijbel' . Het werd ook gebruikt als bron voor zijn eigen werk als architect van Monticello(1768-1773,1786-1809)bij Charlottesville en de Universiteit van Virginia (1818-1826)(Charlottesville) en ook van architect William Burkland(1743-1774) bij zijn bouw in 1774 van hetHammond-Harvard House in Annapolis. Het honderd elfde Congres van Amerika benoemde in een resolutie(nummer 259) op 6 december 2010 Palladio de 'Vader van de Amerikaanse architectuur' en wees naar de Quatrro libri als inspiratiebron voor veel van de grote Amerikaanse classicistische gebouwen van de negentiende en twintigste eeuw, waaronder het Witte Huis(1793-1815 onder andere James Hoban(circa 1758/62-1831) en het Capitool(1793-1827 onder andere William Thonton(1717-1790/91) in Washington D.C..

Bronnen, noten en/of referenties

Reactie

Inhoudelijk heb ik weinig verstand van dit onderwerp, echter is de overlegpagina niet bedoeld om voorstellen te doen om het hele artikel te wijzigen. Daar is een kladblok of andere persoonlijke pagina voor nodig (kan volgens mij alleen ingelogd). Dan is er nog de vraag waarom alles gewijzigd moet worden en ook wil ik opmerken dat Wikipedia zelf niet als bron kan dienen, zoals de Engelstalige Wikipedia. Verder laat ik het over aan de mensen die verstand van dit onderwerp hebben. In ieder geval succes. - Inertia6084 - Overleg 12 apr 2016 15:19 (CEST)

Aanleveraar hoort graag verdere reacties en tips ter verbetering – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door 80.65.103.177 (overleg · bijdragen) 23 apr 2016 11:26

Geachte, hierbij een voorstel voor een nieuwe tekst. Iemand raadde mij aan overleg hierover aan te vragen. Hoogachtend ANONIMUS – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door 80.65.103.177 (overleg · bijdragen) 10 mei 2016 13:24

Geachte 'redactie',

Heb bij pagina over de Villa Badoer naar dit voorstel verwezen, dacht dat het verwijderd was maar zie het hier toch nog staan, zie voor mijn motivatie de overlegpagina bij Villa Badoer. Alle suggesties ter verbetering welkom. Hoogachtend ANONIMUS – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door 80.65.103.177 (overleg · bijdragen) 24 jun 2016 14:13 PS: Wil je voortaan alsjeblieft op overlegpagina's ondertekenen met vier tildes (~~~~)? Er wordt dan automatisch een link naar je gebruikerspagina geplaatst.

L.S., Is er al iets bekend over de door mij voorgestelde nieuwe tekst voor Quattro libri? Hoogachtend, Bedoelt u te onderteken als {{ANONUMUS}} ?? of anders? Geachte redactie, verzoeke nog steeds tot overleg ivm deze pagina. Staat al een tijdje gereed. Hoogachtend Anonimus 80.65.103.177 9 jul 2016 15:23 (CEST)

Deze pagina heeft maar 1 volger, wellicht degene die het artikel ooit begonnen is. De kans dat op deze pagina reacties van anderen komen is klein. Misschien levert een oproep op Wikipedia:Overleg gewenst meer deelnemers aan het overleg op. RONN (overleg) 9 jul 2016 23:05 (CEST) PS Of je nu ingelogd of via IP-adres werkt, je kunt ondertekenen met vier tildes (~~~~), dan kunnen we zien wie er wat heeft gezegd en wanneer dat was.

Anonimus heeft deze tekst geplaatst als voorstel voor wijziging van de huidige tekst. Verzoekt te beschouwen of deze geplaatst kan worden. (30-8-2016 14.18/ 80.65.103.177)

Ik kwam dit tekstvoorstel (mooi werk!) een tijd geleden tegen en plaatste 'm op mijn lijstje om ooit nog eens te beoordelen en waar nodig te redigeren. Ik ben daar in de afgelopen tijd eindelijk aan toegekomen, en heb de aangepaste versie nu in het artikel opgeslagen. Mocht iemand naar aanleiding daarvan nog opmerkingen hebben, dan hoor ik het graag. PeHa · Overleg 18 mrt 2022 22:09 (CET)