Nederlandsche Volksmilitie

De Nederlandsche Volksmilitie (NVM) was een communistische verzetsorganisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog vooral actief was in Rotterdam en die zich toelegde op sabotage. De NVM was actief vanaf augustus 1942 en werd in oktober 1942 door de Duitsers opgerold.

Monument in Rotterdam voor de verzetsgroep Volksmilitie

Mislukte spoorwegaanslag

bewerken

Op 7 augustus 1942 vond in Rotterdam een mislukte aanslag plaats op een trein met Duitse militairen. In de boog van het Luchtspoor tussen de stations Delftsche Poort en Beurs was een explosieve lading aangebracht met de kennelijke bedoeling de trein te laten ontsporen en in de diepte te laten storten. Kort voordat de trein zou passeren fietste echter een baanopzichter langs de rails. Hij raakte een draad waardoor een klein deel van de lading ontplofte en hijzelf zwaargewond raakte. De Duitsers namen de mislukte aanslag hoog op en dreigden met het doodschieten van gijzelaars als de daders niet binnen een week zouden worden opgespoord of zichzelf zouden hebben aangegeven. Zij zetten bovendien zelf een van hun beste mensen - de beruchte agent-provocateur Anton van der Waals - op de zaak. Die leek al snel beet te hebben, maar raakte het spoor toch weer bijster. De daders werden niet gepakt en vijf gijzelaars, Robert Baelde, Christoffel Bennekers, Otto Ernst Gelder graaf van Limburg Stirum, Willem Ruys en Alexander baron Schimmelpenninck van der Oye, werden op 15 augustus gefusilleerd op het landgoed Gorp en Roovert.

Brandstichting in Den Haag

bewerken

Op 13 oktober 1942 werd in Den Haag een opslagplaats van de Wehrmacht in brand gestoken. De daders van die actie hadden weten te ontkomen, maar een van hen was door de waakhond gebeten en had zijn fiets moeten achterlaten. Aan de hand van het framenummer wist men bij een fietsenwinkel de naam van de koper van die fiets – Sally Dormits - te achterhalen. De politie wist niet dat Dormits de fiets inmiddels doorverkocht had en dacht daarom dat Dormits een van de brandstichters was. Ze gingen naar zijn woning in Den Haag, maar die had Dormits na een echtscheiding verlaten. Er werd daarom via de radio een landelijk opsporingsbericht voor Dormits verspreid.

Arrestatie tasjesdief

bewerken

Op 17 oktober 1942 pakte de politie in Rotterdam een tasjesdief op die, wat de politie uiteraard niet wist, een persoonsbewijs voor zijn Joodse vriendin wilde bemachtigen. Op het bureau schoot de arrestant, die een pistool op zak bleek te hebben, zich een kogel door het hoofd. Onder de papieren die de recherche op hem aantrof waren onder andere een kassabon van een winkel in Rotterdam en een textielkaart op naam van Dormits. Toen de melding bij het hoofdbureau binnenkwam was juist een opsporingsteam van de Haagse politie bij de Rotterdamse politie op bezoek, omdat ze een connectie van Dormits met Rotterdam hadden ontdekt. Een gecombineerd team van de Haagse en Rotterdamse politie begon meteen met het onderzoek.

Inval hoofdkwartier

bewerken

De gevonden kassabon leidde de recherche naar een adres in Rotterdam (Bijlwerffstraat 37) waar de betrokken winkelier een bestelling voor Dormits had afgeleverd. Dormits woonde hier onder de schuilnaam Van Gelderen.[1] Er werd naast brandbommen, chemicaliën en stapels van de communistische verzetskrant De Waarheid, ook een uitgebreide administratie gevonden waaruit viel op te maken dat het hier ging om een omvangrijke verzetsorganisatie. De Joodse vriendin van de arrestant, de kapster Saartje van Gigch, die nu ook gevaar liep, ontkwam aan arrestatie in de kapsalon doordat zij koelbloedig een politie-inspecteur wist te misleiden.

Groot alarm

bewerken

De vondst in de Rotterdamse woning van Dormits leidde tot de conclusie dat men hier te maken had met de Nederlandsche Volksmilitie (NVM), een verzetsorganisatie die in Rotterdam en soms ook elders in het land actief was. De NVM hield zich voornamelijk bezig met sabotage en zat onder andere achter de mislukte spoorwegaanslag van 7 augustus in Rotterdam. Dit leidde tot groot alarm bij de politie. Onmiddellijk werd de Sicherheitsdienst (SD) ingeschakeld.

Fatale administratie

bewerken

Dormits, de leider van de NVM, ontleende zijn gezag vooral aan de militaire ervaring die hij had opgedaan in een Braziliaanse guerrillabeweging en in de Spaanse Burgeroorlog. Met de risico's die het verzetswerk met zich meebracht ging hij echter lichtvaardig om. Door instructies van Duitse communisten was hij op de hoogte van die risico's, en ook wist hij van de grote aantallen arrestaties onder de communisten in Den Haag en de vele doden die al in 1942 onder de Haagse communisten in de concentratiekampen waren gevallen (bron?). Maar desondanks had hij een uitgebreide zij het gecodeerde administratie met ruim 100 namen bijgehouden. De politie kon de code ter plekke ontcijferen en kon de namen en adressen van de leden van de organisatie lezen.

Massale arrestaties

bewerken

De vondst van de ledenadministratie van de NVM in de Rotterdamse woning van Dormits leidde tot een golf van arrestaties in de nacht volgende op zijn zelfmoord. Ruim honderd personen werden meteen opgepakt, waarvan sommigen door de Duitsers zwaar werden mishandeld. Ze moesten vele uren lang doodstil met het hoofd naar de muur staan, praten of het hoofd wenden resulteerde in een klap, zodat het hoofd tot bloedens toe tegen de muur sloeg. Ze mochten niet naar de wc; vrouwen die daardoor hun urine moesten laten lopen werden met hun kleren over de grond gesleurd en zo als dweil gebruikt. De Rotterdamse en Haagse politie waren getuige van de mishandelingen, maar dat weerhield hen niet om de speurtocht fanatiek voort te zetten. Op de dag voor de nacht van de arrestaties waren er overigens bij een andere actie al twee leden van de NVM gearresteerd. Later volgden nog meer arrestaties. In totaal werden 221 mensen gearresteerd. Er zaten een 12-, een 15-, en vier 17-jarigen bij.

Verraad

bewerken

Bij de Rotterdamse arrestanten zou een jonge vrouw Martha Korthagen aanwezig zijn geweest, die bij verhoren zou hebben verklaard dat ze eerder bij het bedrijf Hollandia-Kattenburg had gewerkt en daar De Waarheid had gelezen. Ze moest de andere lezers van De Waarheid aanwijzen, het bleken er velen te zijn. De Waarheid-lezers werden gearresteerd. Enkelen werden verdacht bij de NVM betrokken te zijn geweest, waaronder Japie Smeer en Bernard Luza. Zij moesten de actieve communisten aanwijzen. Bij het bedrijf werkten veel Joden. Vanwege hun werkzaamheden voor de Wehrmacht waren zij vrijgesteld van deportatie, de zogenaamde sper-joden. De Duitsers besloten de Joodse werknemers van het bedrijf onmiddellijk te arresteren en samen met hun familieleden naar Westerbork te sturen, 370 werknemers en 470 familieleden. Twee van hen werden in het proces tegen de NVM-leden ter dood veroordeeld en gefusilleerd; of ze echt iets met de NVM te maken hadden zal altijd onduidelijk blijven. De overige personen werden afgevoerd naar Kamp Westerbork en van daaruit doorgestuurd naar kampen in Duitsland. Slechts enkelen zouden de oorlog overleven.

Na de oorlog bleek tijdens het verradersproces tegen Martha Korthagen in september 1948 een andere reconstructie, namelijk dat zij in werkelijkheid een SD-agente was, die ook bij de verhoren (inclusief martelingen) van NVM-ers zoals Elias Dingsdag actief betrokken was.[2] De vermeende link tussen de NVM en Hollandia-Kattenburg was verzonnen door de Sicherheitsdienst uit interne onvrede over de vrijstellingen voor de zogenaamde sper-joden, waardoor het aantal afgevoerde joden achterbleef bij de verwachtingen van Rauter.

Twee weken na de arrestatie van Dormits ging er een politie-opsporingsbericht voor verscheidene ondergedoken leden van de NVM uit. In dat bericht werd de groep omschreven als een door joden geleide zuiver communistische organisatie. Door dit bericht heeft de groep voor historici een Joods stempel gekregen. De groep bevatte echter 20-25% Joden, terwijl onder de omgekomenen de Joden ongeveer 50% uitmaken.

Lot arrestanten

bewerken

Een deel van de arrestanten uit de eerste golf werd weer vrijgelaten; de gepakte Joden werden afgevoerd naar de vernietigingskampen Auschwitz, Sobibór of Majdanek; anderen belandden in concentratiekampen. Veertien personen kregen een langdurige vrijheidsstraf opgelegd en eenentwintig kregen de doodstraf en werden gefusilleerd. Zes anderen werden in eerste instantie ook ter dood veroordeeld, maar kregen gratie. Hun straf werd omgezet in 15 jaar tuchthuis. In de tuchthuizen waren hun overlevingskansen groter dan in de concentratiekampen, waar de ‘lichtere’ gevallen naartoe waren gestuurd. De ironie wil dus dat de ter dood veroordeelden die gratie hadden gekregen, beter af waren dan degenen waartegen de Duitsers meenden onvoldoende bewijs te hebben om tot een veroordeling te komen. Als gevolg van de arrestaties in verband met de NVM zijn 91 personen om het leven gekomen, inclusief twee personen die na terugkeer in Nederland ten gevolge van de doorstane ontberingen alsnog overleden, maar exclusief de slachtoffers onder de gedeporteerde Joodse werknemers van Hollandia-Kattenburg.

Speksnijder

bewerken

Henk Speksnijder, een van de leiders van de NVM, werd op 19 januari 1943 gearresteerd. Hierbij werd hij naar de grond gedrukt waarna een Duitse SD'er hem met zijn laars een gebroken kaak trapte. Een Rotterdamse politieman overmeesterde hem definitief. Op het bureau van de SD probeerde Speksnijder hoewel hij geboeid was uit het raam te springen, maar hij bleef met zijn voet achter de sponning haken, zodat hij weer omhoog getrokken kon worden. Vermoedelijk had Speksnijder deze wijze van zelfmoord doorgesproken met Gerrit Kastein, met wie hij nauw samenwerkte. Speksnijder had een aantekening van een ontmoeting op zak. De volgende dag werd hij in Den Haag op de plaats van de afspraak bij station Hollands Spoor neergezet, met een bezemsteel in zijn broekspijpen, zodat hij niet kon vluchten. Zijn neef Caspar Speksnijder liep daardoor in de val. In de kelders van het Binnenhof werd Caspar met een zweep op zijn rug afgeranseld, zodat de rug een bloederige massa was en zijn onderbroek door het vlees gemengd was. Later constateerde Van der Wilt dat zijn anus misvormd was, wat aan de martelingen van Herman Holstege door Ernst Knorr doet denken.

Wetenswaardigheden

bewerken
  • Naar aanleiding van het succes van het oprollen van de NVM bood de Sicherheitsdienst de politiemannen uit Rotterdam en Den Haag die betrokken waren bij het opsporen een feest aan dat in een enorme zuip- en vreetpartij ontaardde.
  • De Rotterdamse politie was zo enthousiast als er weer een joodse communist van de NVM gearresteerd was, dat ze de bladzijden van het rapportenboek, dat ieder bureau had, met de melding van de arrestatie met kleurpotlood en liniaal met koeien van letters NVM kalligrafisch versierden.

Omgekomenen

bewerken

In onderstaande lijst staan de omgekomenen ten gevolge van de arrestaties van de NVM. De lijst is inclusief meegearresteerde gezinsleden en de arrestanten bij Hollandia-Kattenburg die in het NVM-proces werden betrokken.

Arrestatiedatum Achternaam Voornamen Overlijdensdatum Overlijdensplaats
17 oktober 1942 Dormits Samuel Zacharias 17 oktober 1942 Rotterdam
17 oktober 1942 Drost Theodorus Bernhardus 29 december 1942 Leusden
18 oktober 1942 Blazer Samuel 30 april 1944 Auschwitz
18 oktober 1942 Boezaart Johannes Jacobus 24 oktober 1944 Dachau
18 oktober 1942 Brink, ten Bertha Jeannette 7 december 1942 Auschwitz
18 oktober 1942 Broekhoven Cornelis Antonius 29 juli 1944 Natzweiler
18 oktober 1942 Bruijn, de Leonardus 19 december 1944 Gusen
18 oktober 1942 Buren, van Mozes 30 april 1943 Auschwitz
18 oktober 1942 Dijk, van Louis 1 februari 1943 Auschwitz
18 oktober 1942 Emmerij Louis Johan Hendrik 4 mei 1945 Dachau
18 oktober 1942 Gils, van Hendrik 1 maart 1945 Waldheim
18 oktober 1942 Grevel Adrianus Cornelis 14 december 1944 Neuengamme
18 oktober 1942 Hamer, van de Kornelis 7 december 1944 Neuengamme
18 oktober 1942 Harpman Louis 4 juni 1943 Sobibor
18 oktober 1942 Hemmes Hendrik 31 december 1944 Stutthof
18 oktober 1942 Hoeder Pieter Johannes 28 december 1944 Gusen
18 oktober 1942 Jongh, de Willem Karel 29 december 1942 Leusden
18 oktober 1942 Kaspers Klaas 29 december 1942 Leusden
18 oktober 1942 Kleef, van Johannes 2 december 1944 Dachau
18 oktober 1942 Leeuwen, van Eliazar 14 januari 1943 Auschwitz
18 oktober 1942 Leeuwen, van Hendrik 9 april 1943 Sobibor
18 oktober 1942 Ligtlijf Johannes 22 februari 1945 Neuengamme
18 oktober 1942 Muije Hendrik 29 december 1942 Leusden
18 oktober 1942 Muntz Jacob 18 februari 1943 Vught
18 oktober 1942 Muntz Marinus 14 juni 1944 Natzweiler
18 oktober 1942 Nederlof Jan Dirk 8 april 1943 Leusden
18 oktober 1942 Post Adrianus 21 april 1944 Natzweiler
18 oktober 1942 Post Johannes Leendert 12 maart 1945 Rotterdam
18 oktober 1942 Ridder, de Johannes Theodorus 8 juni 1944 Natzweiler
18 oktober 1942 Ruiter, de Willem 29 december 1942 Leusden
18 oktober 1942 Speksnijder Jacobus Gerrit 31 maart 1945 Dachau
18 oktober 1942 Speksnijder Marinus 22 augustus 1944 Erzingen
18 oktober 1942 Suesan Josef 28 februari 1943 Auschwitz
18 oktober 1942 Suesan Juda 7 december 1942 Auschwitz
18 oktober 1942 Suesan-Jacobs Rachel 7 december 1942 Auschwitz
18 oktober 1942 Vlieger Willem 1 februari 1945 Neuengamme
18 oktober 1942 Vogel Jacobus 12 mei 1944 Natzweiler
18 oktober 1942 Wal, van der Marinus 17 februari 1946 Bloemendaal
18 oktober 1942 Wolff, de Samuel 30 april 1944 Auschwitz
19 oktober 1942 Boonstoppel Boote Christiaan 6 mei 1945 Sandbostel
19 oktober 1942 Gigch, van Asser 14 januari 1943 Auschwitz
19 oktober 1942 Gigch, van Salomon Joël 30 april 1943 Auschwitz
19 oktober 1942 Rulo Franciscus Martinus 12 december 1944 Neuengamme
19 oktober 1942 Vos Mozes 9 april 1943 Sobibor
20 oktober 1942 Zutphen, van Andries 8 april 1943 Leusden
21 oktober 1942 Mendels Sander 26 maart 1943 Sobibor
21 oktober 1942 Mendels-Juliard Jaantje 26 maart 1943 Sobibor
23/27 oktober 1942 Kraats, van der Cornelis 14 juli 1943 Leusden
23/27 oktober 1942 Sterre, van der Jacobus 17 januari 1945 Dachau
26 oktober 1942 Geuvers Bernard Eduard 23 mei 1945 Allach
27 oktober 1942 Waas Elias 5 februari 1943 Leusden
29 oktober 1942 Sies Izaak 29 december 1942 Leusden
29 oktober 1942 Velleman Samuel 14 januari 1943 Auschwitz
30 oktober 1942 Haas, de Bernard Daniël 24 januari 1945 Rotterdam
30 oktober 1942 Vrijburg-Schuijl Anna Theodora 3 februari 1944 Ravensbrück
2 november 1942 Sloof Hendrikus 17 februari 1945 Dachau
11 november 1942 Coppenhagen Mozes 30 november 1943 Majdanek
11 november 1942 Coppenhagen Pinehas Joseph 30 april 1943 Auschwitz
11 november 1942 Coppenhagen Salomon 30 april 1943 Auschwitz
11 november 1942 Coppenhagen-Koopman Sofie 14 januari 1943 Auschwitz
11 november 1942 Gompertz Nathan 21 januari 1943 Auschwitz
11 november 1942 Groenteman Rebecca 21 januari 1943 Auschwitz
11 november 1942 Hiegentlich Hermann 30 april 1943 Auschwitz
11 november 1942 Italiaander Leendert 21 januari 1943 Auschwitz
11 november 1942 Konijn Mijer 15 februari 1943 onbekend
11 november 1942 Merzbach-Spier Jenny 17 september 1943 Auschwitz
11 november 1942 Oosten, van Abraham 21 januari 1943 Auschwitz
11 november 1942 Parreira Leo 30 april 1943 Auschwitz
11 november 1942 Slager Bernard 16 juli 1943 Sobibor
11 november 1942 Smeer Jacob 28 mei 1943 Sobibor
11 november 1942 Swaab Aaron 21 januari 1943 Auschwitz
12 november 1942 Bastian Cornelis 31 juli 1946 Rotterdam
12 november 1942 Luza Bernard 15 februari 1943 Waalsdorpervlakte
15 november 1942 Gossels Leonard 21 januari 1943 Auschwitz
15 november 1942 Pierôt Frederika Amalia 7 maart 1945 Mauthausen
18 november 1942 Kleef, van Hendrik 8 maart 1943 Leusden
19 november 1942 Breur Krijn Martinus 5 februari 1943 Leusden
22 november 1942 Dormits-Hartog Annette Mary 27 augustus 1943 Auschwitz
23/24 november 1942 Lezer Noach 17 februari 1943 Auschwitz
6 december 1942 Bruijn, de Dirk 10 januari 1945 Mauthausen
6 december 1942 Holleman Cornelis 11 maart 1943 Leusden
10 januari 1943 Speksnijder Caspar 14 juli 1943 Leusden
12 januari 1943 Burger, den Hendrikus 24 april 1945 Neuengamme
18 januari 1943 Vleeschhouwer Jacob 14 juli 1943 Leusden
19 januari 1943 Speksnijder Hendrik 14 juli 1943 Leusden
17 maart 1943 Bergen-Van Gigch, van Saartje 9 juli 1943 Sobibor
Florijn Jacobus 14 juli 1943 Leusden
Haan Johannis 19 april 1945 Dachau
Hoek Jacobus Philippus 29 december 1942 Leusden
Meijer Karel 14 juli 1943 Leusden
Slier Debora 21 januari 1943 Auschwitz