Natzweiler-Struthof

Natzweiler-Struthof was een concentratiekamp van de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het hoofdkamp ligt ongeveer vijftig kilometer buiten Straatsburg bij de plaats Natzwiller (Duits: Natzweiler) in het Franse Elzas. Het was het enige door de Duitsers opgezet concentratiekamp op het huidige Frans grondgebied. De locatie was door Albert Speer gekozen wegens het ter plaatse voorkomen van graniet dat nodig was voor de bouw van de nieuwe hoofdstad Germania.

Natzweiler-Struthof
Ingebruikname	21 mei 1941
Bevrijding	23 november 1944
Locatie	Natzwiller
Verantwoordelijk land	Nazi-Duitsland
Coördinaten	48° 27′ NB, 07° 15′ OL
Beheerder	SS
Gevangenen	52.000
Dodental	22.000
De ingang van het kamp

Subkampen

Natzweiler-Struthof had ongeveer 70 nevenkampen, die lagen in de Franse regio's Elzas en Moselle en over de grens in Duitsland. Het eerste subkamp werd op 15 december 1942 opgericht in Obernai met dan 200 gevangenen. Bijzonder aan de subkampen van Natzweiler-Struthof is dat vele bleven bestaan nadat het hoofdkamp op 23 november 1944 was bevrijd. Er werden zelfs nog op 1 januari 1945 twee subkampen geopend. De meeste subkampen zagen er niet uit als het hoofdkamp, met hekwerken en wachttorens, maar waren gewone gebouwen, zoals scholen of fabrieken. In de meeste subkampen die in 1942 werden geopend, moesten de gevangenen vooral de SS dienen, door bijvoorbeeld trainingskampen voor ze te bouwen. In de subkampen die vanaf 1943 werden geopend, moesten de gevangenen vooral meewerken aan de oorlogsindustrie. En in de meeste subkampen die in 1944 werden geopend, moesten de gevangenen andere kampen in Duitsland bouwen, omdat de geallieerden steeds verder optrokken. Ook waren er particuliere bedrijven die contracten sloten met de SS, waardoor de gevangenen ook in privéfabrieken te werk werden gesteld. In maart en april 1945 waren er vanuit verschillende subkampen dodenmarsen, wat nog tot ongeveer 5000 doden heeft geleid.

Gevangenen

Het hoofdkamp was van 21 mei 1941 tot 23 november 1944 operationeel. In totaal werden 52.000 mensen (afkomstig uit Frankrijk, België, Nederland, Polen, Noorwegen, Duitsland en de Sovjet-Unie) vastgehouden in Natzweiler-Struthof, ongeveer 17.000 in het basiskamp en ongeveer 35.000 in de subkampen. De meeste gevangenen kwamen in 1944 aan en het overgrote deel van de gevangenen was man. Er zaten mensen met ongeveer 30 verschillende nationaliteiten. De eerste gevangenen waren vooral asocialen en politieke gevangenen. Al gauw kwamen daar Sovjets, Polen en mensen uit de geannexeerde gebieden bij. In 1943 kwamen er veel Luxemburgers aan en politieke gevangenen uit heel Europa (Nacht und Nebel). Vanaf 1944 werden er ook Joden gevangenen gehouden in de subkampen van Natzweilier-Struthof.

Leven in het kamp

De gevangenen kwamen uit gevangenissen, interneringskampen of andere concentratiekampen uit heel Europa. Bij aankomst werden ze geregistreerd en van al hun persoonlijke bezittingen beroofd. Daarna werden ze ontluist, gedesinfecteerd en gekleed in willekeurig geselecteerde kleding. Na aankomst zagen alle dagen er min of meer hetzelfde uit. Iedere dag had minstens twee keer buiten appèl, waarbij alle gevangenen werden geteld en werk toebedeeld kregen. Er werd gewerkt in ploegendiensten van 12 uur, een dagdienst van 6 uur 's ochtends tot 6 uur 's avonds of de nachtdienst van 6 uur 's avonds tot 6 uur 's ochtends. Er werd vooral gewerkt in steengroeven en aan vliegtuigmotoren. 's Ochtends mochten ze zich wassen bij een zeer gering aantal wasbakken en kregen ze een kop 'koffie', een dun sneetje brood en een stukje worst. 's Middags kregen ze een kopje soep en 's avonds weer een stukje brood. Één keer per week kregen de gevangenen 50 gram jam.

Slachtoffers

Er zijn ongeveer 22.000 gevangenen omgekomen in Natzweiler-Struthof. Het sterftepercentage was gemiddeld 40% en kon in sommige subkampen oplopen tot 80%, Natweilier-Struthof behoort dan ook tot werkkampen in de categorie drie. Er werden meestal geen mensen vergast of gefusilleerd, behalve bij poging tot ontsnappen. Toch was er wel een gaskamer in het kamp, waar mensen in vermoord werden. Ook was er een crematorium waar de lijken in werden verbrand. Maar vooral de zware lichamelijke arbeid, de voedseltekorten en de matige sanitaire voorzieningen leidden tot veel slachtoffers. De Nazi anatoom August Hirt werkte in het kamp en gaf waarschijnlijk leiding aan gruwelijke experimenten. Hij verzamelde er ook skeletten van Joden om hun vermeende inferioriteit aan te tonen.

Er hebben ongeveer 590 Nederlandse verzetsmensen met uiteenlopende politieke achtergronden gevangengezeten, van wie 280 de oorlog niet overleefd hebben.

Nacht und Nebel

Dit kamp was net als Groß-Rosen aangewezen als Nacht und Nebel-kamp, waar mensen spoorloos moesten verdwijnen. De familie zou nooit van het overlijden op de hoogte mogen worden gesteld. In juni 1943 arriveerden de eerste Nacht und Nebel-gevangenen. De Nacht und Nebel-gevangenen moesten aan een half ondergronds betonnen gebouw werken, met als codenaam de 'aardappelkelders', maar tot op de dag van vandaag is niet bekend waarvoor deze gebouwen gebruikt hadden moeten worden.

Bekende gevangenen

• Floris Bakels
• Herman Bernard Wiardi Beckman
• Pim Boellaard, Nacht und Nebel-gevangene nr. 100649
• Tadeusz Borowski, Pools schrijver
• Xavier van Bourbon-Parma (schoonvader van prinses Irene)
• Trygve Bratteli, Noors politicus
• W.L. Brugsma
• Jean Michel Caubo
• Charles Delestraint, Frans militair
• Albert Guérisse, Belgisch militair arts
• Asbjørn Halvorsen, Noors voetballer
• Gerard van Hamel, broer van Lodewijk van Hamel
• Willem van Lanschot
• Bekkie de Loos (Dirk de Loos)
• Jaap van Mesdag
• Jan de Pagter
• Boris Pahor, Sloveens schrijver
• Pim Reijntjes
• Joseph Schmidlin
• Ernst Sillem
• Carel Steensma
• Jacques Stosskopf
• Diana Rowden, Brits SOE-agente
• Edmond Vanwaes, Belgisch roeier

In Nederland werd in 1976 een Borstkruis van de Stichting Vriendenkring van oud-Natzweilers uitgereikt aan 109 overlevenden.

Na de Tweede Wereldoorlog

In september 1944 werd het hoofdkamp door de SS geëvacueerd vanwege de naderende geallieerden. De gevangenen gingen naar Dachau. Op 23 november 1944 werd Natzweiler-Struthof officieel door de Amerikanen bevrijd. Er waren toen nog alleen nog bewakers in het kamp over. Vanuit verschillende subkampen zijn er nog dodenmarsen geweest. Met de val van het Derde Rijk in mei 1945, zijn ook alle subkampen opgeheven.

In 1960 kwam het plan om in het enige overgebleven slaapbarak van het hoofdkamp een museum te openen. Op 27 juni 1965 werd dit museum geopend met een verzameling aan originele voorwerpen. In 1976 werd 95% van de collectie verwoest door een aangestoken brand, het slaapbarak is daarna identiek nagebouwd en het museum ging weer open. In 1979 werd het museum weer slachtoffer van vandalisme, dit keer werd het museum in 1980 heropend met behulp van voormalige gevangenen van andere concentratiekampen. In 2005 werd het museum volledig hernieuwd, waardoor het nu alleen gaat over Natzweiler-Struthof. De bezoekers kunnen ook nog de overblijfselen van het kamp bezoeken.

Literatuurlijst

• Floris Bakels: Nacht und Nebel; mijn verhaal uit Duitse gevangenissen en concentratiekampen (1977) ISBN 9043503665
• Willem Harthoorn: Verboden te sterven (1963, 2007) ISBN 9789075879377)
• Boris Pahor: 'Necropolis' (2011)
• Hinke Piersma: Doodstraf op termijn. Nederlandse Nacht und Nebel-gevangenen in kamp Natzweiler (2006) ISBN 9057304422
• Bert Aerts : "Advocaat in Nacht en Nevel - '40-'45" (1972)

Externe link

Mediabestanden

• Natzweiler-Struthof
• Namenlijst van 558 Nederlandse gevangenen
• (en) Struthof - Officiële website
• [1]- Advocaat in Nacht en Nevel-Herinneringen aan drie jaar gevangenissen en concentratiekampen van de nazi's.

Referenties

Concentratiekampen van de asmogendheden in de Tweede Wereldoorlog

Alfabetisch op naam. Indien een kamp meerdere rollen had, staat het in de "hoogste" groep.

Kampen in Europa

Vernietigingskampen

Werk- en concentratiekampen

Doorvoerkampen

Getto's

Kampen in Azië

Zie ook: Lijst van naziconcentratiekampen · Jappenkampen in Nederlands-Indië · Lijst van jappenkampen