Natzweiler-Struthof

Natzweiler-Struthof was een concentratiekamp van de nazi's in de Tweede Wereldoorlog. Het hoofdkamp ligt ongeveer vijftig kilometer buiten Straatsburg bij de plaats Natzwiller (Duits: Natzweiler) in de Franse Elzas. Het was het enige door de Duitsers opgezet concentratiekamp op het huidige Frans grondgebied.

Natzweiler-Struthof
Ingebruikname	21 mei 1941
Bevrijding	23 november 1944
Locatie	Natzwiller
Verantwoordelijk land	Nazi-Duitsland
Coördinaten	48° 27′ NB, 07° 15′ OL
Beheerder	SS
Gevangenen	52.000
Dodental	22.000
De ingang van het kamp

Het kamp ligt circa 55 kilometer ten zuidwesten van Straatsburg, op 700 meter hoogte. De locatie werd gekozen nadat de geoloog SS-Obersturmbahnführer Karl Blumberg (1889–1948) in september 1940 had ontdekt dat er het zeldzame rood graniet voorkomt. Namens Albert Speer, die het graniet wilde toepassen bij de bouw van de nieuwe hoofdstad Germania, Heinrich Himmler en Oswald Pohl werd besloten een kamp voor 4000 gevangenen op te richten. Het hoofdkamp was van 21 mei 1941 tot 23 november 1944 in gebruik. Veel nevenkampen bleven bestaan tot in 1945.

Nevenkampen

Natzweiler-Struthof had ongeveer 70 nevenkampen in de Franse regio's Elzas en Moselle en over de grens in Duitsland. Het eerste nevenkamp werd op 15 december 1942 opgericht in Obernai met (dan) 200 gevangenen. Bijzonder aan de nevenkampen van Natzweiler-Struthof is dat vele ervan bleven bestaan nadat het hoofdkamp op 23 november 1944 was bevrijd. Zelfs op 1 januari 1945 werden nog twee nevenkampen geopend. De meeste nevenkampen zagen er niet uit als het hoofdkamp, met hekwerken en wachttorens, maar waren gewone gebouwen, zoals scholen of fabrieken. In de meeste nevenkampen die in 1942 werden geopend moesten de gevangenen vooral de SS dienen, door bijvoorbeeld trainingskampen voor ze te bouwen. In de nevenkampen die vanaf 1943 werden geopend, moesten de gevangenen vooral meewerken aan de oorlogsindustrie. En in de meeste nevenkampen die in 1944 werden geopend, moesten de gevangenen andere kampen in Duitsland bouwen, omdat de geallieerden steeds verder oprukten. Er waren ook particuliere bedrijven die contracten sloten met de SS, waardoor de gevangenen ook in privéfabrieken tewerk werden gesteld. In maart en april 1945 vonden vanuit verschillende nevenkampen dodenmarsen plaats, wat nog ongeveer 5000 doden heeft gekost.

Gevangenen

In totaal werden er 52.000 mensen (afkomstig uit Frankrijk, België, Nederland, Polen, Noorwegen, Duitsland en de Sovjet-Unie) vastgehouden, waarvan ongeveer 17.000 in het basiskamp en ongeveer 35.000 in de nevenkampen. De meeste gevangenen kwamen in 1944 aan, en het overgrote deel van de gevangenen was man. Er zaten mensen van ongeveer 30 verschillende nationaliteiten. De eerste gevangenen waren vooral zogenaamde 'asocialen' en politieke gevangenen. Algauw kwamen daar Sovjets, Polen en mensen uit de geannexeerde gebieden bij. In 1943 kwamen er veel Luxemburgers aan en politieke gevangenen uit heel Europa (Nacht und Nebel). Vanaf 1944 werden er ook Joden gevangenen gehouden in de nevenkampen.

Leven in het kamp

De gevangenen kwamen uit gevangenissen, interneringskampen of andere concentratiekampen uit heel Europa. Bij aankomst werden ze geregistreerd en van al hun persoonlijke bezittingen beroofd. Daarna werden ze ontluisd, gedesinfecteerd en gekleed in willekeurig geselecteerde kleding. Na aankomst zagen alle dagen er min of meer hetzelfde uit. Iedere dag vond minstens twee keer buiten appel plaats, waarbij alle gevangenen werden geteld en werk toegewezen kregen. Er werd gewerkt in ploegendiensten van 12 uur, een dagdienst van 6 uur 's ochtends tot 6 uur 's avonds of de nachtdienst van 6 uur 's avonds tot 6 uur 's ochtends. Er werd vooral gewerkt in steengroeven en aan vliegtuigmotoren. 's Morgens mochten de gevangenen zich wassen bij een zeer klein aantal wasbakken en kregen ze een kop 'koffie', een dun sneetje brood en een stukje worst. 's Middags kregen ze een kommetje soep en 's avonds weer een stukje brood. Eén keer per week kregen de gevangenen 50 gram jam.

Slachtoffers

De gaskamer van Natzweiler-Struthof

Er zijn ongeveer 22.000 gevangenen omgekomen in Natzweiler-Struthof. Het sterftepercentage was gemiddeld 40% en kon in sommige nevenkampen oplopen tot 80%. Natweilier-Struthof behoort dan ook tot werkkampen in de categorie 3. Er werden geen mensen vergast of gefusilleerd, behalve bij poging tot ontsnappen. Toch was er wel een gaskamer waar mensen in vermoord werden. Ook was er een crematorium waar de lijken werden verbrand. Maar vooral de zware lichamelijke arbeid, de voedseltekorten en de matige sanitaire voorzieningen maakt veel slachtoffers. De nazianatoom August Hirt was actief in het kamp en gaf waarschijnlijk leiding aan gruwelijke experimenten. Hij verzamelde er ook skeletten van Joden om hun vermeende inferioriteit aan te tonen.

Er hebben ongeveer 590 Nederlandse verzetsmensen met uiteenlopende politieke achtergronden gevangengezeten, van wie 280 de oorlog niet overleefd hebben.

Nacht und Nebel

Dit kamp was net als Groß-Rosen aangewezen als Nacht und Nebel-kamp, waar mensen spoorloos moesten verdwijnen. De familie mocht nooit op de hoogte worden gebracht van het overlijden. In juni 1943 arriveerden de eerste Nacht und Nebel-gevangenen. De Nacht und Nebel-gevangenen moesten aan een halfondergronds betonnen gebouw werken, met als codenaam de aardappelkelders, maar tot op de dag van vandaag is niet bekend waarvoor deze gebouwen gebruikt hadden moeten worden.

Bekende gevangenen

• Floris Bakels, Nederlandse advocaat
• Herman Bernard Wiardi Beckman, Nederlandse politicus
• Pim Boellaard, Nederlandse medewerker verzekeringsmaatschappij, gewestelijk commandant van de Ordedienst
• Tadeusz Borowski, Poolse schrijver
• Xavier van Bourbon-Parma, Franse hertog, schoonvader van prinses Irene
• Trygve Bratteli, Noorse politicus
• W.L. Brugsma, Nederlandse journalist
• Jean Michel Caubo, Nederlandse chef restaurateur Wagon Lits
• Charles Delestraint, Franse militair
• Albert Guérisse, Belgische militaire arts
• Asbjørn Halvorsen, Noorse voetballer
• Gerard van Hamel, broer van Lodewijk van Hamel
• Bib van Lanschot, Nederlandse bankier
• Bekkie de Loos
• Jaap van Mesdag, Nederlandse visserijmedewerker
• Oscar Mohr, Nederlandse verzetsstrijder en cultureel diplomaat in Indonesië
• Daniël Quirin Mulock Houwer, Nederlandse pionier kinderbescherming en jeugdzorg
• Jan de Pagter, Nederlandse visserijmedewerker
• Boris Pahor, Sloveense schrijver
• Pim Reijntjes, Nederlandse nieuwslezer
• Diana Rowden, Britse SOE-agente
• Joseph Schmidlin, Duitse kerkhistoricus
• Ernst Sillem, Nederlandse student, laatste Nederlandse overlevende
• Carel Steensma, Nederlandse piloot
• Jacques Stosskopf, Franse maritiem ingenieur
• Bert Aerts, Belgische advocaat, auteur en acteur
• Hans Teengs Gerritsen, Nederlandse KLM-medewerker, lid van de Ordedienst
• Edmond Vanwaes, Belgische roeier

In Nederland werd in 1976 een Borstkruis van de Stichting Vriendenkring van oud-Natzweilers uitgereikt aan 109 overlevenden.

Na de Tweede Wereldoorlog

In september 1944 werd het hoofdkamp door de SS geëvacueerd vanwege de naderende geallieerden. De gevangenen werden naar Dachau overgebracht. Op 23 november 1944 werd Natzweiler-Struthof bevrijd door het Amerikaanse leger. Er waren toen nog alleen nog bewakers in het kamp. Vanuit verschillende nevenkampen zijn er nog dodenmarsen geweest. Met de val van het Derde Rijk in mei 1945 zijn ook alle nevenkampen opgeheven.

In 1960 kwam het plan om een museum te openen in de enige overgebleven slaapbarak van het hoofdkamp. Op 27 juni 1965 werd dit museum geopend met een verzameling aan originele voorwerpen. In 1976 werd 95% van de collectie verwoest door een aangestoken brand. De slaapbarak is daarna waarheidsgetrouw herbouwd, en het museum ging weer open. In 1979 werd het museum opnieuw slachtoffer van vandalisme. Dit keer werd het museum in 1980 heropend in het bijzijn van voormalige gevangenen van andere concentratiekampen. In 2005 werd het museum volledig hernieuwd, waardoor het nu alleen gaat over Natzweiler-Struthof. De bezoekers kunnen ook nog de overblijfselen van het kamp bezoeken.

Literatuurlijst

• Floris Bakels, Nacht und Nebel; mijn verhaal uit Duitse gevangenissen en concentratiekampen, 1977. ISBN 9043503665
• Willem Harthoorn, Verboden te sterven, 1963, 2007. ISBN 9789075879377)
• Boris Pahor, Necropolis, 2011
• Hinke Piersma, Doodstraf op termijn. Nederlandse Nacht und Nebel-gevangenen in kamp Natzweiler, 2006. ISBN 9057304422
• Bert Aerts, Advocaat in Nacht en Nevel - '40-'45, 1972

Externe links

Mediabestanden

• (fr) Officiële herdenkingswebsite
• Stichting Vriendenkring Natzweiler
• Namenlijst van 558 Nederlandse gevangenen
• Natzweiler. Het mens-zijn houdt op, beschrijving door Bert Aerts

Referenties

Concentratiekampen van de asmogendheden in de Tweede Wereldoorlog

Alfabetisch op naam. Indien een kamp meerdere rollen had, staat het in de "hoogste" groep.

Kampen in Europa

Vernietigingskampen

Werk- en concentratiekampen

Doorvoerkampen

Getto's

Kampen in Azië

Zie ook: Lijst van naziconcentratiekampen · Jappenkampen in Nederlands-Indië · Lijst van jappenkampen