Hesperornithiformes

Hesperornithiformes; Fossiel voorkomen: Vroeg-Krijt tot Laat-Krijt (Albien-Maastrichtien)
	Hesperornis
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Aves (Vogels)
Onderklasse:	Hesperornithes; Fürbringer, 1888
	Orde
	Hesperornithiformes; Sharpe, 1899
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Hesperornithiformes op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Vogels

De Hesperornithiformes zijn een zeer gespecialiseerde clade van uitgestorven tandvogels uit het Krijt. De Hesperornithes waren blijkbaar beperkt tot de toenmalige aquatische (water) habitats in het noordelijk halfrond. De clade bevat onder meer geslachten als Hesperornis, Parahesperornis, Baptornis, Enaliornis en waarschijnlijk Potamornis, alle sterke, zwemmende watervogels. Vele, zo niet alle soorten konden in het geheel niet vliegen. De grootst bekende soort van de Hesperornithes is Canadaga arctica beschreven in 1999. Deze kon als volwassen dier een maximumlengte van meer dan 1,5 meter bereiken.

De eerste definitie als klade was uit 2004 van Clarke: de groep bestaande uit Hesperornis regalis en alle soorten nauwer verwant aan Hesperornis dan aan bestaande vogels.

Hesperornithiformes waren de enige dinosauriërs uit het Mesozoïcum die de oceanen wisten te veroveren (alle vogels stammen feitelijk af van andere dinosauriërs). De reptielen uit die tijd die in het water leefden, zoals de Mosasaurus en Elasmosaurus, waren geen dinosauriërs. De Hesperornithiformes stierven uit bij de Krijt-Paleogeen-overgang, samen met de Enantiornithes, alle niet-vliegende dinosauriërs en tal van andere levensvormen.

Taxonomie bewerken

Orde Hesperornithiformes
- Familie Enaliornithidae
  - Geslacht Enaliornis
- Familie Baptornithidae
  - Geslacht Baptornis
- Familie Hesperornithidae
  - Geslacht Hesperornis
  - Geslacht Parahesperornis
  - Geslacht Canadaga
  - Geslacht Coniornis

Hesperornithiformes incerta cedis:

Geslacht Asiahesperornis
Geslacht Judinornis
Geslacht Pasquiaornis
Geslacht Neogaeornis
Geslacht Potamornis

Bronnen, noten en/of referenties

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Hesperornithes op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Literatuur

Colagrande, J. (2000). In het spoor van de dinosaurussen. TIME-LIFE boeken. ISBN 90 5390 029 2
Malam, J., & Parker, S (2003). Dinosaurussen en andere prehistorische dieren. Parragon. ISBN 1 40541 315 8
Palmer, D.,& Cox, B.,& Gardiner, B.,& Harrison, C.,& Savage, R. J. G. (2000). De geïllustreerde encyclopedie van dinosauriërs en prehistorische dieren. Köneman, Keulen. ISBN 3 8290 6747 X
Benton, M. J. (2001). Cassel's atlas of evolution. Cassel & co, London. ISBN 0-304-35511-9
Everhart, M. (2009). Zeemonsters. Prehistorische wezens uit de diepte. National Geographic. ISBN 90 5956 061 2
Marven, N., & James, J. (2003). Zeemonsters. Predatoren uit de prehistorie. BBC books, Londen. ISBN 978-90-8927-019-1
Haines, T., & Chambers, P. (2005). The complete guide to prehistoric life BBC books, Londen. ISBN 978 0 563 52219 5
Palmer, D., & Brasier, M., & Burnie, D., & Cleal, C., & Crane, P., & Thomas, B. A., & Buttler, C., & Cope, J. C. W., Owens, R. M., & Anderson, J., & Benson, R., & Brusatte, S., & Clack, J., & Dennis-Bryan, K., & Duffin, C., & Hone, D., & Johanson, Z., & Milner, A., & Naish, D., & Parsons, K., & Prothero, D., & Xing, X., & McNamara, K., & Coward, F., & Beatty, R. (2009) Prehistoric Life Dorling Kindersley, London. ISBN 978 0 7566 5573 0
Lambert, D., & Naish, D., & Wyse, E. (2002) Lexikon der Dinosaurier und anderer Tiere der Urzeit. Dorling Kindersley, München. ISBN 3-8310-0342-4
Verschillende Auteurs, art. Hesperornithes, en.Wikipedia.org (2005-2008).
(uk) Bogdanovich, I.O. (2003): Морфологічні аспекти філогеніі Hesperornithidae (Ornithurae, Aves) [Morphologische aspecten van de fylogenie van de Hesperornithidae (Ornithurae, Aves)]. Vestnik zoologii 37(6): 65–71. [Oekraïens met samenvatting in het Russisch en het Engels] PDF fulltext
(en) Chinsamy, A.; Martin, Larry D. & Dobson, P. (1998): Bone microstructure of the diving Hesperornis and the volant Ichthyornis from the Niobrara Chalk of western Kansas. Cretaceous Research 19(2): 225-235. DOI:10.1006/cres.1997.0102 (HTML abstract)
(en) Clarke, J. A. (2004): Morphology, Phylogenetic Taxonomy, and Systematics of Ichthyornis and Apatornis (Avialae: Ornithurae). Bulletin of the American Museum of Natural History 286: 1-179 PDF fulltext
(en) Cracraft, Joel (1982): Phylogenetic relationships and monophyly of loons, grebes, and hesperornithiform birds, with comments on the early history of birds. Systematic Zoology 31: 35-56. DOI:10.2307/2413412 (HTML abstract)
(en) Dyke, Gareth J.; Malakhov, Dmitry V. & Chiappe, Luis M. (2006): A re-analysis of the marine bird Asiahesperornis from northern Kazakhstan. Cretaceous Research 27(6): 947-953. DOI:10.1016/j.cretres.2006.05.001 (HTML abstract)
(en) Everhart, Mike (2007): Oceans of Kansas: Hesperornis regalis Marsh 1872 - Toothed marine birds of the Late Cretaceous seas. Versie van 12/12/2006. Geraadpleegd op 23/07/2007.
(en) Feduccia, Alan (1996): The origin and evolution of birds. Yale University Press, New Haven - Londen.
(de) Fürbringer, M. (1888): Untersuchungen zur Morphologie und Systematik der Vögel (2 vols). Von Holkema, Amsterdam.
(en) Galton, P. M. & Martin, Larry D. (2002): Enaliornis, an Early Cretaceous Hesperornithiform Bird from England, with Comments on Other Hesperornithiformes. 317-338. In: Chiappe, L. M. & Witmer, L. M. (eds.): Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs. University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Londen.
(en) Gingerich, P. D. (1973): Skull of Hesperornis and the early evolution of birds. Nature 243: 70-73. DOI:10.1038/243070a0 (HTML abstract)
(en) Gregory, Joseph T. (1952): The Jaws of the Cretaceous Toothed Birds, Ichthyornis and Hesperornis. Condor 54(2): 73-88. PDF fulltext
(en) Haaramo, Mikko (2005): Mikko's Phylogeny Archive: †Hesperornithiformes. Versie van 15/11/2005. Geraadpleegd op 21/09/2006.
(en) Harris, Matthew P.; Hasso, Sean M.; Ferguson, Mark W.J. & Fallon, John F. (2006): The development of archosaurian first-generation teeth in a chicken mutant. Current Biology 16(4): 371-377. PDF fulltext^{[dode link]}
(en) Houde, Peter (1987): Histological Evidence for the Systematic Position of Hesperornis (Odontornithes: Hesperornithiformes). Auk 104(1): 125-129 PDF fulltext
(en) Longrich, Nick (2006): An ornithurine bird from the Late Cretaceous of Alberta, Canada. Canadian Journal of Earth Sciences 43(1): 1-7.
(en) Marsh, Othniel Charles (1880): Odontornithes, a Monograph on the Extinct Toothed Birds of North America. Government Printing Office, Washington DC.
(en) Sereno, P. C. (2005): Hesperornithes. In: TaxonSearch: Stem Archosauria. Versie 1.0 van 7/11/2005. Geraadpleegd 21/09/2006.
(de) Stolpe, M. (1935): Colymbus, Hesperornis, Podiceps:, ein Vergleich ihrer hinteren Extremität. J. Ornithol. 80(1): 161-247. DOI:10.1007/BF01908745
(en) Tokaryk, T. T.; Cumbaa, S. L. & Storer, J. E. (1997): Early Late Cretaceous birds from the Saskatchewan, Canada: The oldest diverse avifauna known from North America. J. Vertebr. Paleontol.: 17(1): 172-176. HTML abstract