Gemaal De Leeghwater
Het Gemaal De Leeghwater staat in het Nederlandse dorpje Buitenkaag aan de zuidrand van de Haarlemmermeer, op de plek waar de Hoofdvaart en de Ringvaart samen komen. Het gemaal grenst aan de Kagerplassen.
| Gemaal De Leeghwater | ||
|---|---|---|
| ||
Gemaal De Leeghwater
| ||
| Gebouw | ||
| Plaats | Buitenkaag | |
| Coördinaten | 52° 13′ NB, 4° 33′ OL | |
| Bouwjaar | 1845 | |
| Verbouwing | 1912 | |
| Architect | Jan Anne Beijerinck | |
| Locatie | Lisserdijk 5 2158 LT Buitenkaag | |
| Huidig gebruik | Gemaal | |
| Monumentnummer | 19919 | |
| Gemaal | ||
| Functie | poldergemaal | |
| Buitenwater | Hoofdvaart, Haarlemmermeerpolder | |
| Binnenwater | Ringvaart, Kagerplassen | |
| Opvoerhoogte | 5,4 meter | |
| Capaciteit | 310 m³/minuut en 315 m³/minuut | |
| Aandrijving | stoom, sinds 1912 diesel | |
  | ||
| Opvoerwerktuig | 2× centrifugaalpomp | |
| Waterschap | Hoogheemraadschap van Rijnland | |
| ||
Gemaal De Leeghwater in 1846
| ||
| ||
Prentbriefkaart Stoomgemaal De Leeghwater vanaf de Hoofdvaart (ongedateerd)
| ||
Geschiedenis
bewerkenHet gemaal is vernoemd naar Jan Adriaanszoon Leeghwater, die in 1641 als een der eersten pleitte voor de droogmaking van het steeds groeiende Haarlemmermeer.
De Leeghwater is het oudste van de drie gemalen waarmee de Haarlemmermeer is drooggemalen; de andere twee zijn De Cruquius en De Lynden. Gemaal De Leeghwater is voltooid in 1845.[1] In dat jaar vond ook de eerste 'proefmaling' plaats. In 1848 werd het gemaal echt in gebruik genomen: het heeft tot 1912 op stoom gedraaid.
Het gebouw was een ontwerp van waterstaatsingenieur Beijerink.[2] In zijn ontwerp verwerkte hij elementen als kantelen, spitsboogvensters en steunberen. Het aanzicht is ooit omschreven als "een kasteel met een aantal hijskranen en een schoorsteen".[2] In het rond hoge gebouw stond bij de bouw de stoommachine, hieraan waren de gietijzeren balansarmen verbonden. De armen staken door openingen naar buiten en steunden op twee meter dikke muren. De balansarmen waren verbonden met zuigerpompen die het water ongeveer vijf meter omhoog voerden waarna het water wegstroomde onder de Lisserdijk naar de Ringvaart.[2]
In 1912 werden de stoommachines vervangen door dieselmotoren. Een ingrijpende verbouwing was het resultaat, de schoorsteen en balansarmen verdwenen en het ronde gebouw verdween grotendeels uit het zicht door de aanbouw van twee vleugels. De twee dieselmotoren drijven elk een centrifugaalpomp aan. De pompen hebben elk een capaciteit van ongeveer 310 m³ per minuut bij een opvoerhoogte van 5,4 meter.[3] Tegenwoordig wordt De Leeghwater nog steeds gebruikt, per jaar is dit ongeveer 600 uur. Alleen als de andere gemalen in de Haarlemmermeer het water niet meer kunnen afvoeren, wordt De Leeghwater in gebruik gesteld.
Van het originele gemaal is weinig te herkennen, als gevolg van verbouwingen is veel van het neogotische uiterlijk verloren gegaan. Dit is in tegenstelling tot het gemaal De Cruquius, dat er nog wel origineel uitziet.
Foto's
bewerken-
Zicht op gemaal vanaf de Lisserdijk -
Zicht op modern pomphuis (in werking) -
Zij- en achterkant gemaal -
Achteraanzicht gemaal -
De Hoofdvaart gezien vanaf het gemaal -
Monument Leeghwater naast het gemaal
.jpg)
Trivia
bewerken- Bij Delfzijl is ook een gemaal dat Leeghwater heet en de Leeghwaterpolder bemaalt.
- In Almere ligt ook een klein gemaal met dezelfde naam.[4]
- ↑ Rijnland Gemaal Leeghwater, geraadpleegd op 27 september 2024
- ↑ a b c Redactie: Paul Spies Nederlandse bouwkunst, ATRIUM, p.136 ISBN 9059470729
- ↑ De Nederlandse Gemalen Stichting De Leeghwater Buitenkaag, geraadpleegd op 27 september 2024
- ↑ Flevo Erfgoed Gemaal Leeghwater te Almere, geraadpleegd op 27 september 2024
