Gebruiker:Flassie/Kladblok

Feeëncirkels zijn cirkelvormige, kale stukken land die voornamelijk voorkomen in grasvlaktes in de Namibwoestijn, welke strekt over Namibië en Angola. Ze variëren van 2 tot 12 meter in diameter en aan de rand van deze dorre cirkels groeit het gras langer dan gewoonlijk. Er werd gedacht dat dit fenomeen uitsluitend voorkwam in de Zuidelijk Afrikaanse Namibwoestijn, met name in Namibië, maar in 2014 ontdekten ecologen vergelijkbare kringen in het West-Australische Pilbara.

Feeëncirkels
Locatie	Namibië, Angola, Zuid-Afrika, Australië
Coördinaten	24° 55′ ZB, 15° 55′ OL
Portaal    Aardwetenschappen

De meest aannemelijke wetenschappelijke verklaringen zijn dat ze worden veroorzaakt door termieten die de wortels van het gras opeten, of planten die onderling concurreren voor water.

Kenmerken

Het uiterlijk van feeëncirkels is tamelijk uniform. Alle cirkels hebben een diameter tussen de 2 en de 12 meter, ontbreken enige vorm van vegetatie, en hebben een rand van gras wat langer is dan het omliggende gras. De grond binnen de cirkels is losser dan de omliggende grond waardoor regenwater makkelijker kan intrekken. Dit zorgt ervoor dat de bodem van de cirkels vochtiger is dan de begroeide bodem. Onder de cirkels vormen zich zo waterreservoirs en de omliggende vegetatie heeft langere wortels om deze reservoirs te kunnen bereiken.

Locatie

Feeëncirkels in de Marienflussvallei in Namibië

In Afrika begint de groep feeëncirkels ongeveer 160 kilometer ten oosten van de westkust van Angola, en reikt zo'n 2.400 kilometer zuidwaarts tot de provincie Noord-Kaap in Zuid-Afrika. Deze regio is niet bewoonbaar en ligt daarom erg afgelegen van de dichtstbijzijnde dorpen. Deze vijandige omstandigheden zorgen ervoor dat de cirkels zelden worden onderzocht door wetenschappers. In 2014 werden feeëncirkels voor het eerst buiten Afrika ontdekt, namelijk 15 kilometer zuidwestelijk van het dorp Newman in West-Australië.

Voorbeelden van deze cirkels zijn te vinden op de coördinaten 24.95°S 15.93°E (Namibië) en 23.45°S 119.85°E (West-Australië).

Oorzaak

Termieten

Feeëncirkels in de Marienflussvallei in Namibië

De Duitse professor Norbert Jürgens heeft in 2013 naar eigen zeggen het mysterie opgelost na een zesjarig onderzoek. Jürgens heeft honderden feeëncirkels onderzocht over een afstand van 2.000 kilometer, en de enige diersoort die consistent aanwezig bleek te zijn was de Psammotermes allocerus, ook wel de zandtermiet genoemd. Deze insecten voeden zich met de wortels van het gras, waardoor de grond minder vast wordt. Er ontstaat zo een ondergronds waterreservoir, omdat water makkelijker de grond in kan trekken zonder dat planten het water verdampen. Dit reservoir zorgt ervoor dat omringende planten meer toegang hebben tot water en sneller groeien, wat de zandtermieten vervolgens meer voedsel biedt.

Op de vraag hoe de termieten weten wanneer ze moeten stoppen met eten, antwoordde Jürgens het volgende: "ik geloof dat de termieten hun grasverwoestende activiteiten stoppen op de rand van de kale plek gebaseerd op geëvolueerd gedrag. Zo veroorzaken ze de formatie van een eeuwigdurende grasriem die gezien kan worden als een 'grasplantage.' De termieten raken dit gras niet aan, maar bewaren het als een verzekering voor extreem droge jaren."

De ontdekking van feeëncirkels in Australiëheeft ervoor gezorgd dat deze voorheen geaccepteerde zandtermietentheorie nu onjuist wordt bevonden door vele onderzoekers, waaronder entomologen en botanisten. Zij vermoeden dat de cirkels zich vormen doordat planten concurreren voor water en andere schaarse voedingsstoffen.

Watertekort

In 2013 kwamen de wetenschappers Michael D. Cramer en Nichole N. Barger naar voren met de resultaten van een onderzoek in Namibië met als hypothese dat planten onderling concurreren voor water. Ze concludeerden dat feeëncirkels ontstaan als gevolg van competitie voor voedingsstoffen en waterbronnen, op basis van het feit dat deze onbegroeide cirkels een waterreservoir bieden. Het gebrek aan vegetatie zorgt voor een verhoging van de hoeveelheid vocht binnen de cirkels. Competitie voor dit vocht kan de grasgroei aantasten, waardoor wortelontwikkeling beperkt wordt en de dood van planten die de feeëncirkel binnentreden zal volgen. Toegenomen aanwezigheid van fauna als gevolg van een hogere bodemvochtigheid kan ook bijdragen aan het onderhoud van de cirkels. Deze theorie houdt ook rekening met de gestimuleerde grasgroei rondom de cirkel, deze planten hebben immers toegang tot meer water en voedingsstoffen dan planten die verder buiten de cirkels groeien.

Combinatie

In januari 2017 hebben ecologen van de Princeton-universiteit een nieuwe theorie gepubliceerd. In een complexe computersimulatie hebben deze ecologen onderzocht of de oorzaak van feeëncirkels wellicht een combinatie is van termieten en watertekort. Uit hun simulatie bleek dit ook het geval te zijn. De zandtermieten eten de wortels van laagliggende vegetatie. Wanneer de termieten een kleinere kolonie tegenkomen, doden ze deze en breiden ze hun eigen territorium uit. Echter wanneer ze een kolonie tegenkomen van dezelfde grootte kunnen ze deze niet doden, en eindigen ze met een grens waar een permanent conflict plaatsvindt.

Naast de termieten heeft het watertekort dus ook invloed op de feeëncirkels. In regio's waar planten met elkaar concurreren voor water groeien ze lange wortels om water van hun buren te stelen. In condities waarin voedingsstoffen schaars zijn sterven stukken gras door deze concurrentie, waardoor er cirkels ontstaan die steeds groter worden tot er geen tekort aan voedingsstoffen meer is. Deze cirkels vangen vervolgens regenwater op wat meer voedingsstoffen met zich meebrengt. Hier hebben zowel de planten als de termieten baat bij.

Of deze theorie daadwerkelijk de feitelijke situatie is, is nog onbekend. Wetenschappers blijven immers zeggen dat correlatie geen bewijs is voor causaliteit, cum hoc ergo propter hoc.

Lokale legendes

Volgens de volksverhalen van de Himba's zijn feeëncirkels afkomstig zijn van hun oorspronkelijke voorvader Mukuru en zij noemen de cirkels "de voetstappen van de goden." Een andere legende luidt dat de cirkels worden gevormd door een draak die onder de aardbodem leeft. Wanneer deze draak uitademt zou de brandende adem van de draak het bovenliggende gras schroeien tot bijna perfecte cirkels. Voor het Himbavolk is het dus heel duidelijk waar de feeëncirkels vandaan komen en is er helemaal geen onderzoek nodig.