Gebruiker:Dqfn13/Geschiedenis van gemeentewapens
Geschiedenis van de gemeentewapens in Nederland en België bewerken
Geschiedenis van de gemeentewapens in Nederland en België
De Nederlandse en Belgische gemeentewapens worden sinds 1815 landelijk geregistreerd. Hun geschiedenis gaat vaak verder terug. Veel wapens zijn te herleiden tot de zegels die door de schepenbanken en de heren van de heerlijkheden werden gebruikt als ondertekening van officiële stukken.
Middeleeuwen en Ancien Regime bewerken
Met de oprichting van de schepenbanken ontstond de behoefte om gerechtelijke vonnissen en andere officiële stukken te voorzien van een echtheidskenmerk. Dit was meestal een zegel dat aan het stuk werd gehangen. Vaak zegelde de baljuw, schout, of andere persoon met zijn eigen persoonlijke zegel. In andere gevallen werd gezegeld met het zegel van de heren of het kerkelijke genootschap waaronder het gebied viel. Soms werd een eigen zegel als tegenzegel gebruikt, of werd het eerder genoemde zegel als tegenzegel gebruikt. De gebruiken verschilden van plaats tot plaats.
In de loop der eeuwen bleven bepaalde zegels in gebruik, zelfs wanneer de heerlijkheid allang niet meer in handen van de familie was met wiens wapen men zegelde. De steden voerden al vroeg een eigen zegel, waarvan de afbeelding in de vorm van een wapen als symbool voor de stad werd gebruikt.
De Bataafse Republiek bewerken
Ten tijde van de Bataafse Republiek ontstonden de voorlopers van de gemeenten. De aard van de stukken waarmee gezegeld werd verschoof van juridische naar bestuurlijke stukken. Er ontstonden nieuwe bestuurlijke eenheden, met een behoefte aan eigen zegels. Vaak waren dit de oude schependomzegels, maar er werden ook nieuwe ontworpen. Deze nieuwe zegels waren vaak afgeleid van hun voorlopers, maar soms vertoonden ze een afbeelding van symbolen die typisch waren voor de tijd, zoals een lictorenbundel en een vrijheidshoed. Ook de stadswapens van grote steden kregen symbolen die aangaven tot welke klasse de stad behoorde. Deze klassen waren voornamelijk op inwonertallen gebaseerd.
Koninkrijk bewerken
Met de oprichting van het Vorstendom in 1813 kwam een einde aan de Franse invloed in Nederland. Koning Willem I bepaalde bij Koninklijk Besluit van 24 december 1814 dat wapens voor overheidslichamen door hem zullen worden toegekend. Hij liet in 1815 een verzoek uitvaardigen aan alle toenmalige Nederlandse gemeenten om aan te geven of de gemeente een wapen voerde en zo ja, welk wapen de betreffende gemeente voerde. Alle wapens werden gecontroleerd en geregistreerd door de Hoge Raad van Adel. Het doel hiervan was het voorkomen van verwarring, maar tegelijkertijd wilde de vorst ook de symboliek van de Franse tijd uit de overheidswapens verwijderen, wat niet in alle gevallen lukte.
Het verzoek leidde bij sommige gemeenten die tot dan toe nooit een wapen hadden gevoerd tot verwarring: men ging naarstig op zoek naar een wapen en men diende allerlei ontwerpen in die al dan niet niet op historische gegevens waren gebaseerd. Soms werden zelfs getekende ontwerpen op de achterkant van een speelkaart ingeleverd. In enkele gevallen probeerde de burgemeester zijn eigen wapen tot gemeentewapen te verheffen. Meestal werden afdrukken van bestaande zegels ingezonden, die soms zo vaag waren dat ze bij de registratie volledig verkeerd werden geïnterpreteerd. Ook zagen veel gemeenten af van het laten registreren van een wapen, omdat daarvoor betaald moest worden. In die gevallen dat een gemeente reeds een wapen voerde, spreekt men van een bevestiging, in andere gevallen van een verlening van een wapen. Sinds 1945 worden nieuwe gemeentewapens uitsluitend nog verleend.
De registratie van de wapens was een grote operatie. Om de zaken wat te bespoedigen was besloten dat wapens waarvan bij de aanvraag de kleuren niet waren gespecificeerd, te verlenen in de kleuren van het Rijkswapen: goud op blauw, de zogenaamde Rijkskleuren. In de periode 1816 - 1819 zijn zeer veel wapens verleend, waarbij een behoorlijk aantal fouten zijn gemaakt. Deze zijn niet in alle gevallen later gecorrigeerd.
Afscheiding van België bewerken
Met de Belgische Omwenteling in 1830 kwam een scheiding tussen de Nederlandse en de Belgische gemeentewapens. Op dat moment telde Nederland 1229 gemeenten, waarvan 769 een officieel wapen hadden. In principe veranderde de toestand in eerste instantie niets aan de Belgische gemeentewapens. Koning Leopold I vaardigde op 6 februari 1837 een Koninklijk Besluit uit waardoor de eerder onder de Hollandse tijd verleende of bevestigde wapens voor België vervallen worden verklaard. Vanaf 1844 worden de wapens bevestigd of verleend door een nieuw daartoe opgericht adviesorgaan: de Raad van Adel. Sommige Belgische gemeentewapens zijn ook nu nog gelijk aan de onder Nederlands bestuur verleende of bevestigde wapens.
Nederland bewerken
Het staat iedere gemeente die nog geen eigen wapen voert vrij er een aan te vragen. De verzoeken hiervoor worden door de Hoge Raad van Adel behandeld. Anderzijds is er in Nederland, in tegenstelling tot België, geen wettelijke verplichting voor gemeenten om een wapen te voeren. In de praktijk voeren slechts enkele Nederlandse gemeenten nog geen wapen, waarvan het slechts in een enkel geval om een principiële kwestie gaat. De huidige trend is dat veel gemeenten het wapen nauwelijks meer gebruiken, maar in de communicatie met het publiek gebruikmaken van een eigen logo.
De schildvorm wordt bij Nederlandse overheidswapens niet vastgesteld, evenmin als de exacte kleuren. Deze kunnen verschillend worden geïnterpreteerd en wijzigen soms onder invloed van de heersende mode.
De burgemeester draagt een ambtsketen met daaraan een penning waarop aan een zijde het gemeentewapen is afgebeeld; aan de andere zijde is het rijkswapen afgebeeld. Wanneer de burgemeester de gemeente vertegenwoordigt is de zijde met het gemeentewapen zichtbaar.
Gemeentelijke herindelingen bewerken
Bij een gemeentelijke herindeling hanteert de Hoge Raad van Adel een aantal regels. Deze komen er in het kort op neer dat wanneer een kleine gemeente opgaat in een grote gemeente, het wapen van de oude grote gemeente overgaat op de nieuwe gemeente. Wanneer er sprake is van een fusie van meerdere gemeenten wordt een nieuw wapen ontworpen op basis van de wapens van de fuserende gemeenten, of er wordt een geheel nieuw wapen ontworpen. Het kan zijn dat sommige elementen uit de voorgaande wapens niet kunnen worden opgenomen in het nieuwe wapen, omdat dat tot een te druk of niet harmonieus geheel zou leiden. In dat geval kunnen deze worden verwerkt in de nieuwe gemeentevlag. Gemeentevlaggen worden in Nederland niet centraal vastgesteld, maar de HRvA houdt wel een vlaggenregister bij waarin de vlaggen worden beschreven. Een gemeentevlag wordt vastgesteld nadat het bijbehorende wapen is vastgesteld.
Heraldische elementen van wapens zoals schildhouders, wapenspreuken en helmtekens worden slechts sporadisch toegekend. Zo kunnen slechts schildhouders aan een wapen worden toegevoegd wanneer tenminste een van de voorgangers van de gemeente schildhouders bij het wapen voerde. Voor rangkronen gelden sinds 1816 bepaalde regels die teruggaan tot de status van een gemeente of de voorgangers daarvan voor 1795.
Oude gemeentewapens vervallen bij een gemeentelijke herindeling, maar kunnen door de nieuwe gemeente worden aangewezen als dorpswapen voor een stadsdeel, dorp of woonkern waarvoor het wapen voorheen als gemeentewapen werd gebruikt.
België bewerken
De Vlaamse Regering heeft op 28 januari 1977 een decreet afgekondigd dat alle Vlaamse gemeenten een eigen wapen en vlag moesten vaststellen, na consultatie van de Vlaamse Heraldische Raad. Bij gemeentelijke herindeling dient dit binnen een jaar na oprichting te geschieden.
In tegenstelling tot Nederland, waar de schildvorm niet wordt beschreven, wordt deze bij Vlaamse wapens nauwkeurig vastgesteld.
Zie ook bewerken
Externe links bewerken
Bronnen bewerken
- J.H. Keuzekamp: Gemeentewapens in Nederland
- Gemeentewapens in België. Vlaanderen en Brussel. 2 delen. Brussel, 2002.
[[Categorie:Vlag van Nederlandse gemeente| ]] [[Categorie:Vlag van Belgische gemeente| ]]