Entente

Entente is een aantal losse bondgenootschappen in de 20e eeuw, met name die tussen de landen die in de Eerste Wereldoorlog tegenover keizerrijk Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk (de Centralen) stonden. De Entente is niet hetzelfde als de Geallieerden tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Leden

Hoewel vaak wordt gedacht dat België een lid was van de Entente, was dit niet het geval. De reden dat zowel het Verenigd Koninkrijk als Frankrijk de Belgen hielpen, was omdat ze de neutraliteit en onafhankelijkheid van België garandeerden. Een neutraal land zoals België kon dus geen lid zijn van een alliantie.

De naam verwijst naar deze bondgenootschappen onder het perspectief van een Engels-Franse verstandhouding, ofwel entente, hoewel de Entente oorspronkelijk een bondgenootschap tussen Frankrijk en Rusland was.

Geschiedenis

Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk stonden in de 18e en 19e eeuw vaak vijandig tegenover elkaar, doordat beiden probeerden een zo groot mogelijk koloniaal imperium te verwerven, als het moest ten koste van de ander.

In het midden van de 19e eeuw gold ook Rusland als vijand. Dit land kwam bij zijn streven naar het verkrijgen van ijsvrije havens in de Middellandse Zee herhaaldelijk in conflict met de Britten langs een lijn die ruwweg van Albanië via Griekenland, Anatolië, Cyprus, Iran en Afghanistan naar India liep.

Vrees voor Duitsland

In het begin van de twintigste eeuw begon het Verenigd Koninkrijk Duitsland als een grotere bedreiging te ervaren dan Frankrijk. Duitsland was de belangrijkste concurrent geworden bij de industriële export. Duitsland blokkeerde de Britse import door hoge tariefmuren, en was verongelijkt omdat het de directe toegang tot de grondstoffen en afzetmarkten van de Britse koloniën ontzegd was. Daarbij begon het Duitse Keizerrijk een steeds grotere militaire bedreiging te vormen: Duitsland had het sterkste leger ter wereld en probeerde door een ambitieus vlootbouwprogramma afbreuk te doen aan de Britse heerschappij over de zee. Het grootste gevaar in Britse ogen vormde de mogelijkheid dat het tot een Frans-Duitse samenwerking zou komen: beide landen konden dan een machtig continentaal tariefblok vormen en hun gecombineerde vloten waren sterker dan de Britse.

Om zo'n fundamentele verschuiving van de machtsverhoudingen te voorkomen poogde men een anti-Duitse coalitie te vormen met zowel Frankrijk (waarbij men inspeelde op de Franse wens revanche te nemen voor de nederlaag van 1870), als het tsaristische Rusland. Rusland zag de Duitse activiteiten in het Midden-Oosten en Turkije toenemen. De Britten en Fransen hadden dit stilzwijgend toegelaten, maar Rusland zag nu door Duitsland de weg naar de ijsvrije havens aan de Middellandse Zee en Indische Oceaan versperd. Daarbij was Rusland, toen technologisch nog zeer inferieur, bang dat Duitsland de grondstoffen die het op de wereldmarkt niet tegen een redelijke prijs kon kopen bij hen gratis zou gaan halen. Al in 1893 hadden Frankrijk en Rusland een bondgenootschap tegen Duitsland gesloten.

Ontwikkeling van de Entente

Als eerste resultaat van deze politiek kwam in 1904 de Entente Cordiale tot stand met Frankrijk. In 1907 lukte het tot een bilaterale samenwerking te komen met Rusland met het Verdrag van Sint-Petersburg, in datzelfde jaar gevolgd door een trilateraal bondgenootschap: de Triple Entente, een samenwerking tussen Engeland, Rusland en Frankrijk.

Zoals de naam al aanduidt, ging het bij deze overeenkomsten om een vage en vrijblijvende verstandhouding (entente). Het waren geen militaire verdragsorganisaties in moderne zin. Er was geen openlijke verdragsrechtelijke verplichting om elkaar te hulp te komen in geval van een aanval op een van de partijen en hoewel er op papier vele geheime toezeggingen waren gedaan was de feitelijke militaire samenwerking in vredestijd vrijwel nihil. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, was de bondgenootschappelijke structuur dus zeer zwak en had nauwelijks een oorzaak voor de Eerste Wereldoorlog behoeven te zijn. De Duitsers, bang voor een tweefrontenoorlog, zagen dit echter anders en stemden hun militaire plannen af op een campagne tegen zowel Frankrijk als Rusland. Hierdoor werd Frankrijk er in 1914 aan de haren bijgesleept.

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, ging de naam over op het geheel van "geallieerde" landen die tegen de Centralen vochten. Vele daarvan voelden zich overigens geen deel uitmaken van enige entente, zoals Japan en de VS. Japan was wel de minst betrouwbare bondgenoot. Het nam slechts deel aan de oorlog om de Duitse bezittingen te bezetten, koketteerde in 1917 met Duitsland, en maakte gebruik van de situatie door China verder onder druk te zetten.

Tot in 1940 bleef Entente de gebruikelijke aanduiding voor het Engels-Franse bondgenootschap. Door de Slag om Frankrijk kwam hier een einde aan.

Kleine Entente

Nauwelijks verwant met de echte Entente was de Kleine Entente die in 1921 tussen Joegoslavië, Roemenië en Tsjechoslowakije ontstond als verdedigingsblok. Dit werkte slechts tegenover Hongarije: toen Duitsland in 1938 Tsjechoslowakije bedreigde, beweerden Roemenië en Joegoslavië dat de Kleine Entente slechts tegen Hongarije gericht was en zij dus in dit geval geen contractuele verplichtingen jegens Praag hadden. Onder de Midden-Europese dominantie van de asmogendheden bleek de Kleine Entente slechts een dode letter.

Bronnen, noten en/of referenties