x86-instructieset

De x86-instructieset is een CISC-instructieset voor computers. Deze werd eind jaren zeventig door Intel ontwikkeld voor de 8086-processor. IBM besloot de processor van Intel in zijn IBM PC te gebruiken, en doordat de pc wijdverbreid raakte, werd de x86-instructieset met voorsprong de meest gebruikte instructieset.

Een "Northwood"-core-Pentium 4-processor

De x86-instructieset was oorspronkelijk een 16 bits-instructieset. In de loop der jaren is de x86-instructieset steeds uitgebreid om aan de wensen van de tijd te blijven voldoen. Belangrijke wijzigingen waren een 32 bits-modus, toevoeging van vectorregisters (MMX en SSE) en rond de eeuwwisseling de toevoeging van een 64 bits-modus: x86-64 (AMD64, EM64T).

Gegevens van de instructieset bewerken

Er zijn drie hoofdvarianten van de x86-instructieset, de 16 bits-variant, de 32 bits-variant en de 64 bits-variant. Afhankelijk van de modus waarin een x86-processor gezet wordt, gebruikt de processor een van de varianten.

16 bits bewerken

Type van architectuur: Meerdere registers. Uitzondering is de FPU-stack, dit is een stackarchitectuur
Aantal registers: Acht 16 bits-integerregisters (waarvan één gereserveerd is als stackpointer), vier segmentregisters (waarvan één gereserveerd voor de stack). De 8087-FPU heeft een stack waarin acht 80 bits-zwevendekommagetallen gezet kunnen worden.
Adresruimte: 220 bytes (1 MiB)
Geheugenbeheer: Segmentregisters
Vlaggen Nul, overdracht, negatief, overflow, pariteit
Adresseermodi Onmiddellijk, geheugen. De geheugenadresmodus kan een combinatie zijn van een absoluut adres, een basisregister en een indexregister

32 bits bewerken

Type van architectuur: Meerdere registers. Uitzondering is de FPU-stack, dit is een stackarchitectuur
Aantal registers: Acht 32 bits-integerregisters (waarvan één gereserveerd is als stackpointer), zes segmentregisters (waarvan één gereserveerd voor de stack). De 80387-FPU heeft een stack waarin acht 80 bits-zwevendekommagetallen gezet kunnen worden. Deze kunnen ook werken als acht vectorregisters (MMX). Processoren met SSE hebben bovendien acht extra vectorregisters
Adresruimte: 232 bytes (4 GiB)
Geheugenbeheer: Segmentregisters, geheugenpaginering
Vlaggen Nul, overdracht, negatief, overflow, pariteit
Adresseermodi Onmiddellijk, geheugen. De geheugenadresmodus kan een combinatie zijn van een absoluut adres, een basisregister en een indexregister met schaling

64 bits bewerken

Type van architectuur: Meerdere registers. Uitzondering is de FPU-stack, dit is een stackarchitectuur
Aantal registers: Zestien 64 bits-integerregisters (waarvan één gereserveerd is als stackpointer), zes segmentregisters (waarvan één gereserveerd voor de stack). De FPU heeft een stack waarin acht 80 bits-zwevendekommagetallen gezet kunnen worden. Deze kunnen ook werken als acht vectorregisters (MMX). Processoren met SSE hebben bovendien 16 extra vectorregisters
Adresruimte: 248 bytes (256 TiB)
Geheugenbeheer: Segmentregisters, geheugenpaginering
Vlaggen Nul, overdracht, negatief, overflow, pariteit
Adresseermodi Onmiddellijk, geheugen. De geheugenadresmodus kan een combinatie zijn van een absoluut adres, een basisregister en een indexregister met schaling

Fabrikanten bewerken

Aanvankelijk werden x86-processoren alleen door Intel gefabriceerd, hoewel NEC wel de V20- en V30-processoren met 8088-compatibele instructieset leverde. In de tijd van de 80386-processor besloot Intel zijn ontwerp aan andere fabrikanten in licentie te geven. Deze fabrikanten, AMD en Cyrix, konden vervolgens zelfstandig hun eigen x86-processoren op de markt brengen.

Toen de 80486 enige tijd op de markt was, leek het er op dat Intel spijt kreeg van zijn besluit zijn processoren in licentie te geven. Nieuwe licenties werden stopgezet en er ontbrandde een jarenlange rechtsstrijd tegen AMD over de auteursrechten op delen van de processor. Deze rechtszaak werd uiteindelijk geschikt, waarbij AMD het recht kreeg x86-processoren te maken, maar zij deze vanaf dan zelf diende te ontwerpen. Sindsdien ontwerpen zowel Cyrix als AMD hun eigen processoren.

Last uit het verleden bewerken

De x86-architectuur gaat al lang mee. Sinds eind jaren 70 is er veel aan inzicht veranderd in hoe processoren het best gebouwd kunnen worden, en er zijn steeds meer instructies bij gekomen waarvan sommige oude overbodig maken, en andere omslachtig geïmplementeerd zijn omdat het anders onmogelijk was ze in de bestaande instructieset in te passen. Velen vinden de x86-instructieset daarom onelegant.

De reden dat men deze instructieset vandaag de dag nog steeds gebruikt, is dat er heel veel software voor de x86-instructieset geschreven is, zodat het ondoenlijk is geworden de hele wereld op een andere instructieset over te laten gaan.

Zoiets is in het verleden een aantal keren geprobeerd. De bekendste voorbeelden hiervan zijn de instructiesets van ARM, de PowerPC (RISC-architectuur) en de Itanium (VLIW-architectuur). De ontwikkeling had maar één enkel doel: een door moderne technieken ontwikkelde processor zou dusdanig veel krachtiger worden dan een willekeurige x86-processor dat deze het op den duur zou verliezen.

Dit is echter niet gebeurd. De achterliggende reden is dat ook de ideeën achter de PowerPC ietwat achterhaald raakten, en alhoewel de processor als minder "lelijk" beschouwd wordt dan de x86-processoren, dragen beide inmiddels een last uit het verleden mee. Een ietwat praktischere reden was dat de PowerPC nooit veel voordeel gaf om de x86-processoren te kunnen verdringen, en op bepaalde momenten zelfs iets achterliep.

Tabel van de instructieset bewerken

De instructieset is verre van eenvoudig. De operand van veel instructies wordt beschreven in een zogenoemde mod/rm-byte. De operand kan een register zijn maar ook een adres in het geheugen. De mod/rm-byte bevat:

  • bits 7 6: mod
  • bits 5 4 3: reg
  • bits 2 1 0: r/m

In veel instructies wordt het deel reg, bits 5 4 3, gebruikt om de opcode uit te breiden.

In onderstaande tabellen leest u in de linkerkolom de bits 7-3 van de opcode, de eerste byte van de eerste instructie. Bovenaan staan de bits 2-0. Voor de instructies waarbij het deel reg van de mod/rm-byte wordt gebruikt om de opcode uit te breiden, vindt u deze waarde in de kolom reg.

Een speciaal geval is de instructie POP CS, met de opcode 0F. Deze instructie wordt als volkomen nutteloos beschouwd. In de latere versies van de processor werd deze instructie dan ook verwijderd en ging 0F dienen om een opcode van twee bytes aan te kondigen. De instructies die met 0F beginnen vindt u in de tweede tabel.

Legenda
ac accumulator, AL, AX of EAX
r register, zie volgende tabel
rm register of adres in het geheugen, afhankelijk van de mod/rm-byte
seg segmentregister: 00=ES, 01=CS, 10=SS, 11=DS, of 0=FS, 1=GS
im immediate waarde

De operanden kunnen een lengte hebben van 8 of 16 bits, met ingang van de 80386 ook 32 bits. Bij veel instructies wordt de lengte van de operand bepaald door bit 0 van de opcode: is deze nul, dan heeft de operand 8 bits. Is deze niet nul, dan bepaalt de instelling van de processor wat de operandlengte is (16 of 32). Deze kan worden veranderd met het prefix 66.

Codering van registers   Codering van segmentregisters
code 8 bits 16 bits 32 bits code in 06-3F in 65, 66, 0FA
000 AL AX EAX 00 ES
001 CL CX ECX 01 CS
010 DL DX EDX 10 SS
011 BL BX EBX 11 DS
100 AH SP ESP 0   FS
101 CH BP EBP 1 GS
110 DH SI ESI  
111 BH DI EDI

De volledige instructieset staat in de tabellen hieronder

bits
7-3
reg 0 1 2 3 4 5 6 7
00 ADD rm,rm ADD ac,im PUSH seg POP seg
(0F is POP CS in 8086,
daarna prefix,
zie volgende tabel)
08 OR rm,rm OR ac,im
10 ADC rm,rm ADC ac,im
18 SBB rm,rm SBB ac,im
20 AND rm,rm AND ac,im (segment
override prefix)
DAA
28 SUB rm,rm SUB ac,im DAS
30 XOR rm,rm XOR ac,im AAA
38 CMP rm,rm CMP ac,im AAS
40 INC r
48 DEC r
50 PUSH r
58 POP r
60 PUSHA POPA BOUND
(vanaf
80186)
ARPL (segment
override
prefix)
Operand
size
(prefix)
Address
size
(prefix)
68 PUSH im IMUL rm,r PUSH im IMUL rm,r INS OUTS
70 JO near JNO near JB near JNB near JE near JNE near JBE near JNBE near
78 JS near JNS near JP near JP near JL near JNL near JLE near JNLE near
80 0 ADD rm,im TEST rm,r XCHG rm,r
1 OR rm,rm
2 ADC rm,im
3 SBB rm,im
4 AND rm,im
5 SUB rm,im
6 XOR rm,im
7 CMP rm,im
88 0 MOV rm,r MOV r,rm MOV rm,seg LEA MOV seg,rm POP rm
1
2
3
4
5
6
7
90 NOP XCHG ac,r
98 CBW CWD CALL far WAIT PUSHF POPF SAHF LAHF
A0 MOV ac,m MOV m,ac MOVS CMPS
A8 TEST ac,im STOS LODS SCAS
B0 MOV r,im
B8
C0 0 ROL rm,im RET near RET near LES LDS MOV rm,im
1 ROR rm,im
2 RCL rm,im
3 RCR rm,im
4 SHL / SAL rm,im
5 SHR rm,im
6 gelijk aan SHL / SAL
7 SAR rm,im
C8 ENTER LEAVE RET far RET far INT 3 INT type INTO IRET
D0 0 ROL rm,1 ROL rm,CL AAM AAD SETALC XLAT
1 ROR rm,1 ROR rm,CL
2 RCL rm,1 RCL rm,CL
3 RCR rm,1 RCR rm,CL
4 SHL/SAL rm,1 SHL/SAL rm,CL
5 SHR rm,1 SHR rm,CL
6 gelijk aan SHL / SAL gelijk aan SHL / SAL
7 SAR rm,1 SAR rm,CL
D8 Processor extension
E0 LOOPNZ short LOOPZ short LOOP short JCXZ short IN port OUT port
E8 CALL near JMP near JMP far JMP short IN OUT
F0 0 LOCK (prefix) ICEBP (vanaf 80386)
SMI (sommige chips van AMD)
REPNE (prefix) REPE (prefix) HLT CMC TEST rm,im
1
2 NOT rm
3 NEG
4 MUL ac,rm
5 IMUL ac,rm
6 DIV ac,rm
7 IDIV ac,rm
F8 0 CLC STC CLI STI CLD STD INC rm
1 DEC rm
2 CALL near ind
3 CALL far ind
4 JMP near ind
5 JMP far ind
6 PUSH rm
7
 
Instructies met voorvoegsel 0F
bits
15-3
reg 0 1 2 3 4 5 6 7
0F00 0 SLDT SGDT LAR LSL[1] LOADALL
(alleen 80286)
CLTS LOADALL
(alleen 80386)
RES3 (AMD 386)
RES4 (AMD 486)
ICERET (vanaf 486)
1 STR SIDT
2 LLDT LGDT
3 LTR LIDT
4 VERR SMSW
5 VERW
6 LMSW
7 INVLPG (vanaf 486)
0F08   INVD (vanaf 486) WBINVD (vanaf 486)
0F10   UMOV (386, 486)
0F18  
0F20   MOV van of naar control- of testregister
0F28  
0F30   WRMSR (vanaf 80386) RDTSC (vanaf Pentium) RDMSR (vanaf 80386)
0F38  
0F40  
0F48  
0F50  
0F58  
0F60  
0F68  
0F70  
0F78   SVDC
(Cyrix 486)
RSDC
(Cyrix 486)
SVLDT
(Cyrix 486)
RSLDT
(Cyrix 486)
SVTS
(Cyrix 486)
RSTS
(Cyrix 486)
SMINT
(Cyrix 486)
0F80   JO far JNO far JB far JNB far JE far JNE far JBE far JNBE far
0F88   JS far JNS far JP far JP far JL far JNL far JLE far JNLE far
0F90   SETO rm SETNO rm SETB rm SETNB rm SETE rm SETNE rm SETBE rm SETNBE rm
0F98   SETS rm SETNS rm SETP rm SETP rm SETL rm SETNL rm SETLE rm SETNLE rm
0FA0   PUSH seg POP seg CPUID (vanaf 486) BT rm,r SHLD, rm,im SHLD rm,CL XBTS (80386)
CMPXCHG (vanaf Pentium)
IBTS (oorspr. 80386)
CMPXCHG (vanaf Pentium)
0FA8   RSM (vanaf 80386) BTS rm,r SHRD, rm,im SHRD rm,CL IMUL r,rm
0FB0   CMPXCHG (vanaf Pentium) LSS BTR rm,r LFS LGS MOVZX rm,r
0FB8 4 BT rm,im BTC rm,r BSF MOVSX rm,r
5 BTS rm,im
6 BTR rm,im
7 BTC rm,im
0FC0 0 XADD
1 CMPXCHG8B (vanaf Pentium)
2
3
4
5
6
7
0FC8   BSWAP (vanaf 486)
0FD0  
0FD8  
0FE0  
0FE8  
0FF0  
0FF8  

Zie ook bewerken

Externe links bewerken