Sphaerotholus
Sphaerotholus is een uitgestorven genus van plantenetende ornithischische dinosauriërs uit de groep van de Pachycephalosauria en daarmee familie van Pachycephalosaurus. Hij leefde in het Late Krijt (ongeveer 70 Ma geleden), in het westen van de V.S. Het was een herbivoor, en had net als zijn familieleden een versterkt schedeldak. In dit geval was dit uitzonderlijk rond en gaf het aanleiding voor de geslachtsnaam: "balvormige koepel".
Eind jaren negentig werd bij de Willow Wash in San Juan County, New Mexico een schedel gevonden van een pachycephalosauriër.
In 2002 benoemden en beschreven Thomas Williamson en Thomas Carr het geslacht Sphaerotholus.
Er zijn in 2002 door Williamson & Carr twee soorten beschreven op basis van twee onvolledige schedels. De typesoort is Sphaerotholus goodwini. De soortaanduiding eert paleontoloog Mark Goodwin.
Het holotype NMMNH P-27403, is de bij de Willow Wash gevonden schedel, die stamt uit een laag van de Kirtlandformatie die dateert uit het Campanien. De schedel mist snuit en verhemelte maar omvat het achterhoofd en hersenpan.
De tweede soort is Sphaerotholus buchholtzae waarvan de soortaanduiding de paleontologe Emily Buchholtz Giffin eert. Het holotype is TMP 87.113.3 door Giffin in 1987 gevonden in Carter County, Montana, in een laag van de Hell Creek Formation.
S. goodwini, is echter misschien identiek aan Stegoceras brevis en S. bucholtzae mogelijkerwijs aan Troodon edmontonensis; veel van wat in de literatuur over die laatste soort vermeld werd, heeft in feite betrekking op TMP 87.113.3. Als oorspronkelijke geslachtsindeling onjuist is, blijven de soortaanduidingen gehandhaafd, die dan dus S. brevis en S. edmontonensis zouden worden. In 2010 benoemde Nicholas Longrich een Sphaerotholus edmontonense (sic) en een Sphaerotholus brevis naast een S. bucholtzae. Williamson & Carr zagen in 2002 Troodon edmontonensis (= Stegoceras edmontonensis) overigens als een nomen dubium. In 2016 werd Stegoceras brevis het aparte geslacht Foraminacephale.
Een verdere complicatie is dat Robert Sullivan in 2003 Sphaerotholus hernoemde in een Prenocephale goodwini; hij ziet ook S. brevis als een Prenocephale brevis. Dit wordt echter door veel onderzoekers niet gevolgd.
In 2021 concludeerde een studie dat beide latere soorten geldig waren. Ze zouden nauwer aan elkaar verwant zijn dan aan S. goodwini maar toch als apart te beschouwen op grond van hun morfometrie. Het zou echter ook mogelijk zijn dat ze samen een chronospecies vormen in een proces van anagenese.
In 2023 werden door Woodruff, Schott, and Evans nog twee soorten benoemd: Sphaerotholus lyonsi gebaseerd op een specimen van een jong dier, TMP 2002.12.63, uit de Dinosaur Park Formation in Canada, en Sphaerotholus triregnum gebaseerd op een specimen van een jongvolwassen exemplaar, ROM 53583, uit de Hell Creek Formation van Montana. Beide specimina bestaan uit squamosa met twee respectievelijk drie rijen knobbels.
De nieuw vondsten leverden de volgende stamboom op.
| Pachycephalosauria |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur bewerken
- Carr, T. E. and Williamson, T. D. 2002. "A new genus of highly derived pachycephalosaurian from western North America", Journal of Vertebrate Paleontology 22(4): 779-801
- N.R. Longrich, J. Sankey, and D. Tanke, 2010, "Texacephale langstoni, a new genus of pachycephalosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the upper Campanian Aguja Formation, southern Texas, USA", Cretaceous Research 31: 274-284
- Woodruff, D.C.; Goodwin, M.B.; Lyson, T.R. & Evans, D. C. 2021. "Ontogeny and variation of the pachycephalosaurine dinosaur Sphaerotholus buchholtzae, and its systematics within the genus". Zoological Journal of the Linnean Society
- Woodruff, D. Cary; Schott, Ryan K. & Evans, David C. 2023. "Two new species of small‐bodied pachycephalosaurine (Dinosauria, Marginocephalia) from the uppermost Cretaceous of North America suggest hidden diversity in well‐sampled formations". Papers in Palaeontology. 9(6): e1535