Napoleon Bonaparte: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kGeen bewerkingssamenvatting |
k Napoleon Bonaparte |
||
Regel 38:
=== Jonge jaren ===
[[Bestand:Napoleon16Jahre.jpg|thumb|Bonaparte op 16 jaar]]
Napoleon werd geboren als ''Napoleone di Buonaparte''. Hij was de tweede zoon van [[Maria Laetitia Ramolino]] en [[Carlo Maria Buonaparte]], die [[advocaat (beroep)|advocaat]] was. De familie [[Bonaparte|Buonaparte]] was niet rijk en van [[republiek Genua|Genuees]] Italiaanse afkomst. Napoleon groeide op het eiland [[Corsica (hoofdbetekenis)|Corsica]] op. De dominante invloed tijdens zijn jeugd was zijn moeder Laetitia, die met haar kordate discipline de luidruchtige jongen in bedwang kon houden. Hij speelde op school vaak soldaatje en nam daarbij altijd de leiding.
Regel 64 ⟶ 65:
Eind 1793 slaagde Napoleon erin om de oorlogshaven [[Toulon]], die in handen was van royalisten en gematigde revolutionairen, [[Beleg van Toulon|in te nemen]]. Deze overwinning versterkte zijn band met Augustin Robespierre, de broer van de [[jakobijnen]]leider [[Maximilien Robespierre|Maximilien]]. Na de [[Thermidoriaanse Reactie|val van Robespierre]], werd Bonaparte op 9 augustus 1794 gearresteerd en zat hij elf dagen in de gevangenis van het Fort Carré van [[Antibes]], op verdenking van robespierrisme.
In 1795 kreeg hij eerst een voorstel om in de [[Vendée (departement)|Vendée]] een bevel op zich te nemen, maar dit weigerde hij. Van [[Nice]] verhuisde hij naar Parijs. Hij leefde er in grote [[armoede]]. Zonder succes trachtte hij een overplaatsing naar [[Constantinopel]] te bekomen om daar zijn diensten aan te bieden aan de [[sultan (rang)|sultan]] [[Selim III]] van het [[Ottomaanse Rijk]].
In oktober kwam zijn kans om op de voorgrond te treden. Op vraag van de regering sloeg Napoleon te Parijs de royalistische [[opstand van 13 Vendémiaire]] neer door met 40 [[kanon (geschut)|kanon]]nen [[kartets]]en op de menigte te schieten. Als beloning werd hij vervolgens bevorderd tot [[brigadegeneraal]].
Regel 70 ⟶ 71:
==== Italiaanse campagne ====
{{Zie hoofdartikel|Beleg van Toulon|Opstand van 13 Vendémiaire|Italiaanse Veldtocht van 1796-1797}}
In maart 1796 kreeg hij als 26 jarige het opperbevel over het ''leger van Italië'', om [[Habsburgse monarchie|Oostenrijk]] aan te vallen. De motieven van het [[Directoire]] waren politiek. Op 9 maart was hij gehuwd met [[Joséphine de Beauharnais]], die de maîtresse van [[Paul Barras]] geweest was en uit haar briefwisseling blijkt dat Barras Napoleon dit commando beloofd had, voordat zij er in toegestemd had hem te huwen. Napoleon was verliefd op haar; anderzijds was zij iemand met veel relaties in de [[Parijse salon]]s, wat gunstig kon zijn voor zijn carrière. Barras zou volgens zijn collega's over Bonaparte gezegd hebben: "Promoveer deze man, of hij zal zichzelf promoveren zonder jullie".
Regel 83 ⟶ 85:
[[Bestand:Bonaparte en Egypte.jpg|thumb|''Bonaparte et son État-Major en Égypte''. Schilderij van [[Jean-Léon Gérôme]], 1863.]]
Eenmaal aangekomen in Egypte in de zomer van 1798 werd de Franse vloot al gauw door de Britse admiraal [[Horatio Nelson]] verslagen in de [[Slag bij de Nijl]], die plaatsvond in de [[Baai van Aboukir]].
Regel 92 ⟶ 95:
{{Zie hoofdartikel|Staatsgreep van 18 Brumaire|Consulaat (Frankrijk)}}
In 1799 kwam het Directoire in steeds groter wordende binnenlandse problemen, terwijl Frankrijk werd bedreigd door buitenlandse mogendheden, die successen boekten tijdens de [[Tweede Coalitieoorlog|Tweede Coalitie]] tegen Frankrijk. [[Inflatie (hoofdbetekenis)|Inflatie]], enorme staatsleningen, grote [[armoede]], een slecht functionerende ambtenarij en [[corruptie]] teisterden het land.
[[Emmanuel Joseph Sieyès]], een van de leden van het Directoire, plande een [[staatsgreep]] om het Directoire omver te werpen. Hij vroeg de populaire Napoleon om hierbij militaire steun te verlenen. Zowel bij de voorbereidingen als bij de uitvoering van de staatsgreep speelde [[Talleyrand]] een beslissende rol. Hij wist [[Paul Barras|Barras]] te overtuigen om zich uit de politiek terug te trekken. Na deze [[staatsgreep van 18 Brumaire]], op 9 november 1799, wilde Sieyès oorspronkelijk een president als staatshoofd aanstellen, een functie die hij voor zichzelf in gedachten had. Bonaparte wees dit echter af.
De [[Franse grondwet van 1799|nieuwe grondwet]] vestigde een [[Consulaat (Frankrijk)|Consulaat]], met drie consuls (voor tien jaar benoemd) aan het hoofd van de regering. Bonaparte, die de militaire macht in handen had en grote populariteit genoot, passeerde Sieyès en werd [[eerste consul]]. Hij liet zich bijstaan door nieuwe instellingen als de [[Senaat (Frankrijk)|Senaat]], het [[Tribunaat]] en een [[Raad van State (Frankrijk)|Raad van State]], maar had in wezen de alleenheerschappij. Talleyrand werd minister van Buitenlandse Zaken, en was feitelijk de tweede man van het regime, met meer macht dan de tweede en derde consuls. Het ministerie van Politie werd toevertrouwd aan [[Joseph Fouché|Fouché]]. Op 19 februari 1800 nam de eerste consul zijn intrek in het [[Tuilerieënpaleis]]. In de daaropvolgende jaren schakelde Bonaparte zijn tegenstanders stap voor stap uit en consolideerde alle macht in zijn persoon.
Na een mislukte royalistische [[Aanslag in de rue Saint-Nicaise|aanslag]] op zijn leven op 24 december 1800, gaf Bonaparte de schuld aan de [[jakobijnen]] en deporteerde 130 prominente jakobijnen naar de Zuid-Amerikaanse strafkolonie [[Frans-Guyana]].
Met het [[Concordaat van 15 juli 1801]] sloot hij vrede met [[paus Pius VII]] en nam zo de monarchisten de wind uit de zeilen.
Na de [[Vrede van Amiens]] met het [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Verenigd Koninkrijk]] in 1802, liet hij zich benoemen tot eerste consul voor het leven en zorgde hij twee dagen later voor een [[Franse grondwet van 1802|grondwetswijziging]] die zijn alleenheerschappij nog versterkte.
De meeste republikeinse troepen werden in 1803 naar [[Haïti]] gestuurd om een opstand neer te slaan, wat niet zou lukken.
Eveneens in 1803 vertrokken de Franse schrijfster [[Mme de Staël]] en [[Benjamin Constant (schrijver)|Benjamin Constant]], beiden critici van de eerste consul samen naar Duitsland. Bonaparte bezocht steden in de [[Zuidelijke Nederlanden]], zoals [[Oostende (hoofdbetekenis)|Oostende]], [[Brugge (hoofdbetekenis)|Brugge]], [[Gent]], [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]], [[Maastricht]], [[Luik (stad)|Luik]] en [[Namen (stad)|Namen]]. Ook benoemde Bonaparte verschillende Zuid-Nederlandse nederzettingen tot steden, zoals [[Sint-Niklaas]] en [[Lokeren]] in het [[Waasland]]. De twee oudste dokken van Antwerpen, het [[Bonapartedok|Bonaparte]]- en het [[Willemdok]] werden in zijn opdracht gegraven. Zo werd Antwerpen een oorlogshaven in functie van de oorlog tegen de Britten.
In 1804 werd een monarchistisch complot (geleid door onder meer [[Jean Victor Marie Moreau|Moreau]] en [[Charles Pichegru|Pichegru]]) ontmaskerd. Napoleon beval de ontvoering van [[Louis Antoine Henri de Bourbon-Condé]], de hertog van Enghien, en schond hierbij de [[soevereiniteit]] van Baden. De hertog werd snel geëxecuteerd na een geheim militair proces, alhoewel hij niet betrokken was geweest bij de samenzwering.
[[Bestand:Jacques-Louis David, The Coronation of Napoleon edit.jpg|thumb|''Napoleon kroont zichzelf tot keizer in aanwezigheid van [[paus Pius VII]]'', geschilderd door [[Jacques-Louis David]]]]
=== Keizer van de Fransen ===
Bonaparte had nu alle macht en regeerde als dictator. Op 18 mei 1804 verleende de senaat Napoleon de titel van keizer. In de voorstelling van de Fransen werd de koningstitel geassocieerd met het absolutisme van het Ancien Régime. Napoleon wou zich hier duidelijk van distantiëren om de publieke opinie niet te kwetsen. Bovendien riep de titel van keizer beroemde historische figuren op zoals Augustus en Karel de Grote.
Regel 132 ⟶ 135:
Voor zijn broer [[Jérôme Bonaparte|Jérôme]] creëerde Napoleon het [[koninkrijk Westfalen]]. Van alle broers die de keizer had, was Jérôme de minst intelligente, het minst geschikt voor een politiek ambt. Hij was in Duitsland dan ook niet geliefd.
In 1812 was bijna geheel Europa Frans, een Franse vazalstaat of een Franse bondgenoot. Het gebied dat de huidige Benelux-landen omvat, alle Duitse steden ten westen van de [[Rijn]], [[Münster (stad)|Münster]], [[Osnabrück]], [[Bremen (stad)|Bremen]], [[Hamburg (hoofdbetekenis)|Hamburg]], [[Genua (stad)|Genua]], [[Toscane]] en [[Rome (stad)|Rome]] in Italië en de [[Illyrische provincies]] aan de [[Adriatische Zee]] waren delen van Napoleons keizerrijk. Frankrijk controleerde Nederland ([[Bataafse Republiek]]) en delen van Duitsland en Italië.
Napoleon zette zelfs familieleden op de troon: zijn oudere broer [[Jozef Bonaparte|Jozef]] werd
==== Oorlog in Spanje en Portugal ====
{{Zie hoofdartikel|Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog}}
[[Bestand:Rédition de Madrid 1808.jpg|thumb|''Overgave van Madrid'' (Gros), 1808. Napoleon betreedt [[Madrid (stad)|Madrid]] in de [[Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog]]]]
In april [[1808]] dwong Napoleon in [[Bayonne (Frankrijk)|Bayonne]] de [[Koninkrijk Spanje (1716-1873)|Spaanse]] koning [[Karel IV van Spanje]] tot troonsafstand, verklaarde dat de dynastie van de Spaanse Bourbons geen recht meer had op de troon en benoemde zijn broer [[Jozef Bonaparte|Joseph]] tot staatshoofd. Die diende eigenlijk als marionet om de plannen van zijn keizerlijke broer uit te voeren. Napoleon werd door de katholieke Spanjaarden gezien als een vreemde bezetter die bovendien door de paus [[excommunicatie|geëxcommuniceerd]] was.
Regel 163 ⟶ 167:
[[Bestand:Napoleons retreat from moscow.jpg|thumb|Napoleons terugtocht uit [[Keizerrijk Rusland|Rusland]], geschilderd door [[Adolph Northen]]]]
[[
De terugtocht uit Rusland was verschrikkelijk. Napoleon was al 400.000 soldaten en 100.000 paarden verloren tijdens de heenreis en deze verliezen zouden nog verder oplopen. Degenen die waren overgebleven waren redelijk uitgerust, voldoende gevoed en goed getraind. Het waren vooral de aanvullingstroepen die het zwaar te verduren hadden gehad. Napoleon besloot door een verkeerd uitgevoerde [[Militaire verkenning|verkenning]] toch dezelfde weg terug te nemen. Dit bleek een misrekening. Alles was al kaalgeplukt en kaalgeroofd. Vervolgens viel de winter in en vanaf 6 november kwam de [[temperatuur (hoofdbetekenis)|temperatuur]] niet meer boven het [[vriespunt]], hoewel de temperatuur voor Russische begrippen hoog te noemen was. Veel soldaten stierven door [[Bevriezing (medisch)|bevriezing]], mede doordat ze slecht gekleed waren. De wegen waren door het ijs onbegaanbaar, de weinige paarden die nog over waren braken hun benen en de vele gewonden vielen uit karren en werden verpletterd. Toen het leger de rivier de [[Berezina]] overstak, begaf een van de geïmproviseerde bruggen het, waarbij vele soldaten in het ijskoude water omkwamen. Het leger werd steeds aangevallen, en toen het op 18 december 1812 de Russische grens bereikte was nog ongeveer een derde van de soldaten in leven.
Regel 170 ⟶ 174:
{{Zie hoofdartikel|Zesde Coalitieoorlog}}
[[Bestand:Napoleon i Poniatowski Lipsk.jpg|thumb|Napoleon in de [[Slag bij Leipzig]]]]
Napoleon wist dat de tocht naar Rusland rampzalig was geweest, maar beweerde dat niet het Russische leger maar wel de strenge [[winter (hoofdbetekenis)|winter]] hem verslagen had. Deze catastrofale veldtocht leidde tot een anti-Franse stemming in alle landen onder Frans gezag en tot onrust in Italië, de Nederlanden en Zwitserland. In Spanje raakten de Fransen in het defensief. Pruisen, tot dan toe een onwillige bondgenoot, verklaarde de keizer de oorlog. Rusland stond dus niet langer alleen. Frankrijk gaf zich echter nog niet gewonnen en versterkte zijn leger. In mei 1813 versloegen de Fransen hun Pruisische en Russische tegenstanders te [[Lützen]] en bij de [[Slag bij Bautzen]] en de [[Frederik August I van Saksen|koning van Saksen, Frederik August,]] bleef nog steeds een trouwe bondgenoot van de Franse keizer. Maar in augustus 1813 rukten drie tegen Napoleon verbonden legers op naar [[Koninkrijk Saksen|Saksen]]: de Oostenrijkers, een Russisch-Pruisisch leger en een legermacht van Zweden en Russen.
De slag bij [[Dresden (hoofdbetekenis)|Dresden]], die plaatsvond op 26 en 27 augustus 1813, was nog een Franse overwinning.
Regel 178 ⟶ 183:
=== Troonsafstand en ballingschap op Elba ===
Op 6 april van dat jaar werd Napoleon door Tsaar Alexander van Rusland en de Franse senaat gedwongen om onvoorwaardelijk troonsafstand te doen. Reeds ongeveer een jaar leed hij aan een [[Klinische depressie|depressie]] en in de nacht van 12 en 13 april 1814 deed hij een [[zelfmoord]]poging door 'condorcetgif' in te nemen, een dodelijk mengsel van [[opium]], [[doornappel|stramonium]] en zoetstof. Hoewel hij bijna stierf, was het vergif te zwak en bijgestaan door de trouwe Armand de Caulaincourt ontsnapte hij aan de dood.<ref>[https://www.biusante.parisdescartes.fr/sfhm/hsm/HSMx2014x048x003/HSMx2014x048x003x0417.pdf Goldcher, Alain, ''Rôle du chirurgien ordinaire Yvan, auprès de Napoléon Ier dans la nuit du 12 au 13 avril 1814'']</ref>
Tijdens een onderhandeling met Armand de Caulaincourt had de Russische tsaar Alexander eenzijdig besloten Napoleon een ballingschap op [[Elba (hoofdbetekenis)|Elba]], een eiland vlak bij de kust van [[Toscane]], aan te bieden, met behoud van de keizerstitel. Niet als keizer der Fransen, maar als soeverein [[Vorstendom Elba|vorst van Elba]]. Bovendien zou hij jaarlijks een lijfrente van 2 miljoen Franse frank ontvangen uit de Franse staatskas en mocht hij 1000 door hem zelf uitgekozen Franse soldaten meenemen als lijfwacht. De tsaar had dit besloten zonder de andere Europese regeringen hierin te kennen en zonder medeweten van de Bourbons. Napoleon tekende de [[akte (document)|akte]] van abdicatie, die voorzag in zijn verbanning naar Elba, in Fontainebleau op 11 april.
Regel 185 ⟶ 190:
Op weg naar Elba werd hij bijna gelyncht in [[Orgon]] (bij [[Avignon]]) door de woedende royalistische bevolking, zodat hij zich door andere kleding onherkenbaar diende te maken.
[[Bestand:Abdication napoleon02.jpg|thumb|Akte van troonsafstand door Napoleon in 1814]]
De monarchie van voor de Franse revolutie werd hersteld en [[Lodewijk XVIII van Frankrijk|Lodewijk XVIII]] uit het [[Huis Bourbon]] nam de macht in Frankrijk over. Hij ging echter tot zuiveringen over ([[Witte Terreur]]) die al direct veel kwaad bloed zetten bij het Franse volk.
Tijdens zijn bestuur van Elba verbleef de keizer in het [[Palazzina dei Mulini]], een gebouw in [[Portoferraio]], de hoofdstad van het eiland. Vanaf een bepaalde plaats op Elba kon hij in het westen zijn geboorte-eiland Corsica zien. Zijn moeder, ''[[Maria Laetitia Ramolino|Madame Mère]]'', en zijn zus, [[Pauline Bonaparte|Pauline]], volgden hem in ballingschap. Geen van zijn broers ([[Joseph Bonaparte]], [[Lodewijk Napoleon Bonaparte]], [[Lucien Bonaparte]] of [[Jérôme Bonaparte]]) kwam hem bezoeken. Hij kreeg er wel bezoek van de Poolse gravin Maria Walewska, zijn minnares. Napoleon wilde haar echter niet ontvangen. Hij wist immers dat er veel spionnen op Elba waren en vreesde dat de Oostenrijkers dit als een excuus zouden gebruiken om zijn zoontje [[Napoleon II]] niet naar het eiland te laten komen.
Regel 195 ⟶ 202:
{{Zie hoofdartikel|Honderd Dagen (1815)|Slag bij Waterloo}}
Tien maanden na de verbanning naar Elba ontsnapte Napoleon, vergezeld van duizend soldaten en vier kanonnen. Hij landde bij [[Juan-les-Pins]] en keerde terug naar Parijs. Zijn snelle terugkeer naar de macht wordt in Frankrijk ook wel de "adelaarsvlucht" genoemd (Fr.: ''le vol de l'Aigle''). Hij reisde via wat later bekend zou worden als de ''[[route Napoléon]]'' naar [[Grenoble]], kreeg steun van legeronderdelen, en kreeg de steun van een deel van de bevolking, diegenen die niet tevreden waren over Lodewijk XVIII. Deze zwakke koning, die zijn positie aan de Britten en Oostenrijkers te danken had, gaf bevel Napoleon te arresteren. Alle agenten en legers die naar Napoleon werden gestuurd, liepen echter over. Ney, die aan Lodewijk XVIII beloofd had om Napoleon in een ijzeren kooi naar Parijs te brengen, brak zijn eed van trouw aan de Bourbonkoning.
De bevolking had genoeg van de Witte Terreur, en bij het leger was Napoleon nog geliefd. Een groot deel van de bevolking koos de kant van Napoleon. Koning Lodewijk XVIII realiseerde zich dat hij weinig politieke steun had van de Franse bevolking en ontvluchtte het [[Tuilerieënpaleis]]. Eerst wilde hij direct naar Engeland uitwijken, maar zijn omgeving overtuigde hem dat hij zichzelf deze vernedering beter kon besparen. Daarom vestigde hij zich voorlopig in een stadspaleis in de Veldstraat in [[Gent]] om er de gebeurtenissen af te wachten. Op 13 maart besloten de grote mogendheden op het [[Congres van Wenen]] om Napoleon vogelvrij te verklaren, als een vijand die buiten iedere wettige bescherming stond. Vier dagen later, beloofden het Verenigd Koninkrijk (de Britten), Rusland, Oostenrijk en Pruisen om elk 150.000 soldaten naar Frankrijk te sturen om een einde te maken aan Napoleons bewind.
[[Bestand:Hoedenmakerij Poupard - 'Bicorne' van Napoleon in 1815 5-07-2021 10-31-36.jpg|miniatuur|[[Tweekantige steek]] (bicorne) die Napoleon in 1815 in België droeg]]
Nadat Napoleon de macht in Parijs weer had overgenomen verklaarde hij de vrede in Europa te willen bewaren. Hij probeerde de Franse [[Liberalisme|liberalen]] voor zich te winnen en benoemde [[Benjamin Constant (schrijver)|Benjamin Constant]] om de grondwet aan te passen. De geallieerden waren niet overtuigd van Napoleons intenties, toen die een nieuw leger samenstelde. Napoleon wilde in de [[Zuidelijke Nederlanden]] de Britten en de Pruisen verslaan, voordat ook Oostenrijk een leger kon sturen. De Fransen, de Britten en een klein contingent Nederlandse troepen troffen elkaar vlak bij [[Waterloo (België)|Waterloo]]. Op 18 juni 1815 viel het Franse leger onder bevel van Napoleon en maarschalk [[Michel Ney]] meerdere keren aan, maar de Britten, onder leiding van de [[Arthur Wellesley (hoofdbetekenis)|hertog van Wellington]], hielden stand en toen de Pruisen van [[Gebhard Leberecht von Blücher|Blücher]] zich 's avonds bij de Britten aansloten, verloor Napoleon de [[Slag bij Waterloo]].
Regel 206 ⟶ 215:
=== Ballingschap op Sint-Helena ===
[[Bestand:Napoleon on Board the Bellerophon - Sir William Quiller Orchardson.jpg|thumb|Napoleon op ''[[HMS Bellerophon (1786)]]'' door [[William Quiller Orchardson]]]]
Napoleon wist dat met de regering van [[Lodewijk XVIII]] de [[guillotine]] hem wachtte. Ook de Pruisen wensten dat Napoleon direct geëxecuteerd zou worden, liefst in het [[kasteel van Vincennes]]. Hij moest Frankrijk dus ontvluchten en opende onderhandelingen met de Britse kapitein [[Frederick Maitland]]. Na vier dagen onderhandelen, ging Napoleon aan boord van diens schip ''[[HMS Bellerophon (1786)|Bellerophon]]'' en gaf hij zich aan Maitland over. Later schreef hij een brief aan de [[George III van het Verenigd Koninkrijk|Britse koning]] en de Britse regering, waarin hij [[politiek asiel]] vroeg. De Britse regering vertrouwde hem echter niet en weigerde hem voet aan wal te laten zetten in Engeland. De geallieerden hadden op het Congres van Wenen al bepaald dat Napoleon zou worden verbannen uit Europa. [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]] in de [[Atlantische Oceaan]], een eiland van 122 vierkante kilometer, op zo'n 2000 km ten westen van [[Angola (hoofdbetekenis)|Angola]], een van de meest afgelegen eilanden ter wereld, zou het ballingsoord worden.
Het schip ''[[HMS Northumberland (1798)|Northumberland]]'' bracht de gewezen keizer in tien weken naar Sint-Helena. Hij had een kleine Franse entourage bij zich. Enkele van deze personen waren diplomaat [[Charles-Tristan de Montholon]], een voormalig [[brigadegeneraal]]; genereaal [[Henri Gatien Bertrand]]; graaf [[Emmanuel de Las Cases]]; generaal [[Gaspard Gourgaud]] en de bedienden [[Louis Marchand]] en [[Louis-Étienne Saint-Denis]]. Omdat het verblijf van Napoleon bij zijn aankomst op 15 oktober 1815 nog niet klaar was met de bouw, verbleef hij bij de Engelse familie Balcombe. Hier kreeg hij een goede relatie met de jongste dochter van de familie, [[Betsy Balcombe]]. Toen zijn verblijf [[Longwood House]], het voormalige huis van de Engelse gouverneur klaar was, verbleef hij de rest van zijn leven daar.
Regel 217 ⟶ 227:
Met de gezondheid van Napoleon ging het steeds slechter, vooral nadat hij had vernomen dat in het [[Congres van Aken]] in 1818 was vastgelegd dat zijn verbanning definitief zou zijn. Napoleon kreeg last van slechte eetlust, tandpijn, hoofdpijn, overgeven, [[dysenterie]], een zweer en later zelfs [[maagkanker]]. Bovendien was hij sinds de aankomst op het eiland al moedeloos door de slechte verstandhouding met Lowe, de irritaties binnen het gezelschap, de vochtige behuizing, de ratten, de verveling en de uitzichtloze situatie. Hij smeekte dan ook zijn vertrekkende dienaars om te blijven, het zou volgens hem toch niet lang meer duren. Napoleon sprak in deze tijd ook:
<blockquote>‘Ik had in [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]] moeten sterven’.</blockquote> Veel liever had Napoleon de dood gehad in plaats van de verbanning naar Sint-Helena.
Toch was Napoleon in de veronderstelling dat de Britten hem een langzame dood wilden geven door hem te vergiftigen. Hij zou volgens meerdere mensen binnen zijn gezelschap hebben geklaagd over de wijn en vermoedde dat er meer in zat dan alleen druiven. Zes dagen voor zijn dood schreef hij op dat na zijn dood zijn maag moest worden opengesneden en men deze uitgebreid moest onderzoeken en de resultaten naar zijn zoon moest sturen. Ook wilde hij dat zijn hart in wijn zou worden gehouden en naar [[Marie-Louise van Oostenrijk]] zou worden gestuurd. Hij schreef er tevens bij dat hij voortijdig dood zou gaan door moord door de Engelse [[oligarchie]].
Regel 224 ⟶ 234:
[[Bestand:Steuben - Mort de Napoleon.jpg|thumb|Napoleon op zijn sterfbed, geschilderd door [[Charles de Steuben]], ca. 1828]]
[[Bestand:2016 Napoleon Totenmaske.jpg|left|thumb|Napoleons dodenmasker]]
Napoleon stierf op 5 mei 1821 op [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]], op 51-jarige leeftijd. Zijn laatste woorden zouden zijn geweest:
<blockquote>''‘France, armée, tête d’armée, Joséphine.’''<br > (Frankrijk, leger, hoofd van het leger, Joséphine)<ref>Kate Williams (2013) ''Josephine: Desire, Ambition, Napoleon'' Hutchinson (Kate Williams (historica) (2014) ''Joséphine. Verlangen, ambitie, Napoleon.'' Prometheus/Bert Bakker. {{ISBN|9789035142732}}.)</ref></blockquote>
Regel 237 ⟶ 248:
[[Bestand:Napoleonbonaparte coloured drawing.png|thumb|Portret van Napoleon door [[Hippolyte Delaroche]]]]
Napoleon beging de fout dat hij het belang van de Engelse [[Blokkade (militaire strategie)|blokkade]] van Europese continentale havens (van [[Marseille]] tot aan [[Riga]]) onderschatte. Merkwaardig was dat de blokkade eenzijdig was: hoewel vanuit Engeland niets meer naar Europa mocht komen was er wel [[uitvoer (handel)|uitvoer]] van Franse producten en zelfs van [[graan]] naar Engeland. Napoleon dacht dat het stilleggen van de Britse export de Britse economie zou ruïneren.
Zijn methode om zijn leger op campagne een land te laten plunderen om voedsel te bemachtigen, faalde in Rusland vanwege de enorme omvang van dat leger, de lange afstanden en de [[verschroeide-aardetactiek]] van de Russen. Napoleon ontwikkelde zich naarmate de oorlog duurde meer en meer tot een [[tiran]]. [[Censuur (informatie)|Censuur]] en de [[Geheime dienst|geheime politie]] onderdrukten alle kritiek.
Door steeds jongere rekruten op te roepen en voortdurend oorlog te blijven voeren putte hij zijn rijk economisch uit. De napoleontische oorlogen kostten het leven van ongeveer 3.100.000 à 3.500.000 soldaten en burgers, iets wat hem vrij onverschillig liet. Vooral voor [[Agrariër|landbouwers]] was het verlies van jonge zonen dramatisch. Mede als gevolg van de oorlogen, waarin minstens 916.000 Fransen sneuvelden, verloor Frankrijk tegen het midden van de 19e eeuw zijn [[demografie|demografisch]] overwicht tegenover Duitsland. In Rusland stierven als gevolg van de oorlog van 1812 naar schatting 795.000 mensen (ook bejaarden en kinderen), overleden op het slagveld, gewond of omgekomen door ziekten.
Regel 250 ⟶ 262:
Frankrijk deed in 1803 afstand van de laatste kolonie op het Noord-Amerikaanse continent door verkoop aan de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] van [[Louisiana (Nieuw-Frankrijk)|Louisiana]], dat vele malen meer omvatte dan de huidige deelstaat. Door de ''[[Louisiana Purchase]]'' verdubbelden de Verenigde Staten hun toenmalige grondgebied. De Franse Caraïbische slavenkolonie [[Haïti]] kon door middel van een opstand in 1804 onafhankelijk worden. Frankrijk had in Amerika nog slechts [[Frans-Guyana]] en wat eilandjes in de Caraïbische Zee over.
Napoleons veroveringen stimuleerden het Duitse [[nationalisme]], dat Frankrijk nog parten zou gaan spelen, en de opkomst van Rusland als een machtsfactor in Europa.
De Franse bezetting van Spanje vanaf 1808, die leidde tot de zes jaar durende [[Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog]], bood een groot deel van [[Spaans-Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlogen|Spanjes Amerikaanse koloniën de kans zich onafhankelijk te maken]]. Van heel [[Latijns-Amerika]] bleven alleen [[Cuba (land)|Cuba]] en [[Puerto Rico (hoofdbetekenis)|Puerto Rico]] nog onder Spaans gezag.
Het Franse streven om de verworvenheden van de Franse Revolutie te exporteren, is contraproductief geweest in Spanje. Na de Franse bezetting kwam in Spanje het uiterst reactionaire [[Carlisme]] op. Hoewel dit nooit de macht zou krijgen, werd het Spaanse isolement pas na 1975 echt doorbroken. Wat door de Fransen als vooruitgang was aangeprezen, ervoeren de Spanjaarden als vernederingen en onbeschrijfelijke gruwelen, die door [[Francisco Goya]] zijn vereeuwigd in een serie etsen, de ''Desastres de la guerra''. In Spanje ontwikkelde zich tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog een nieuw type oorlog, de [[guerrilla]], die door de Britten gesteund werd en waarop Napoleon en zijn generaals geen goed antwoord hadden.
Regel 258 ⟶ 270:
=== Vernieuwingen ingevoerd tijdens het napoleontische bewind ===
[[Bestand:Code Civil 1804.png|thumb|De ''[[Code Napoléon]]'']]
De invloed van de Franse Revolutie en de vervolgens door Napoleon geëxporteerde verworvenheden van de Revolutie op cultuur en bestuur van Europa waren groot en van blijvend belang. De [[feodalisme|feodale]] verhoudingen van het [[ancien régime]] in West- en Centraal-Europa, die al onder vuur lagen door de opkomst van de steeds invloedrijker wordende [[burgerij]] en door de volgelingen van de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]], hadden een slag gekregen waarvan zij niet meer zouden herstellen. Niet [[adel]]lijke afkomst, maar talent en opleiding werden doorslaggevend voor het bekleden van machtsposities. Loyaliteit werd in de eerste plaats verschuldigd aan het centrale [[gezag]] in plaats van aan een lokale (feodale) machthebber. Daarmee werd de weg vrijgemaakt voor het [[nationalisme]] en de daaruit voortkomende [[natiestaat]].
Regel 280 ⟶ 293:
[[Bestand:Lefevre Maria Luigia.jpg|thumb|[[Marie Louise van Oostenrijk|Marie-Louise]], keizerin der Fransen. Portret door [[Robert Lefèvre]].]]
[[Bestand:Nap-receis 50.jpg|thumb|Napoleons enige wettige zoon, [[Napoleon II]], geschilderd door [[Moritz Michael Daffinger]]]]
Napoleon had talrijke affaires en verwekte twee buitenechtelijke kinderen, naast zijn enige wettige zoon [[Napoleon II]]. ▼
▲Napoleon had talrijke affaires en verwekte twee buitenechtelijke kinderen, naast zijn enige wettige zoon [[Napoleon II]].
Zijn jeugdliefde was [[Désirée Clary]], de schoonzuster van [[Jozef Bonaparte]] en latere koningin van Zweden. Zij en Napoleon waren sinds 1794 samen en in 1795 en 1796 verloofd. ▼
▲Zijn jeugdliefde was [[Désirée Clary]], de schoonzuster van [[Jozef Bonaparte]] en latere koningin van Zweden. Zij en Napoleon waren sinds 1794 samen en in 1795 en 1796 verloofd.
Napoleon trad in 1796 in het huwelijk met [[Joséphine de Beauharnais]] (geboren als Marie-Josèph-Rose Tascher de la Pagerie), weduwe van [[Alexandre de Beauharnais]] en de maîtresse van de Franse machthebber [[Paul Barras]] (over wie nochtans geruchten de ronde deden dat hij homoseksueel was). Napoleon nam de rol van vader op zich over haar twee kinderen [[Eugène de Beauharnais|Eugène]] en [[Hortense de Beauharnais|Hortense]] en hun nichtje [[Stéphanie de Beauharnais|Stéphanie]]. Joséphine werd keizerin der Fransen, maar omdat zij en Napoleon geen kinderen kregen, liet hij zich op 5 december 1809 van haar scheiden.
Regel 291 ⟶ 305:
Beide zoons hadden nakomelingen.
Omdat Napoleon een zoon wilde die hem als keizer kon opvolgen onderhandelde hij zowel met Rusland als met Oostenrijk om met een prinses te kunnen huwen. Uiteindelijk huwde Napoleon in 1810 met [[Marie Louise van Oostenrijk]], dochter van de Oostenrijkse [[keizer Frans II|keizer Frans I]]. Ze werd keizerin der Fransen en zij kregen in 1811 een zoon:
* Frans Karel Jozef ([[Napoleon II]]), koning van Rome.
Na Napoleons abdicatie in 1814 en verbanning naar Elba werd hij aan het hof van Oostenrijk opgevoed en kreeg hij de titel van hertog van [[Reichstadt]].
Regel 298 ⟶ 312:
Met de bedoeling de meerderheid van de bevolking, die aan de traditionele Kerk gehecht bleef, gunstig voor zich te stemmen trachtte Napoleon meteen bij zijn aantreden de gang van zaken op religieus gebied weer normaal te maken. De Republikeinse feesten verdwenen. Onbeëdigde [[priester]]s mochten opnieuw het land binnen. De [[eed van haat]] tegen de kroon werd vervangen door een verklaring van trouw aan de grondwet en voor Napoleon bleef de godsdienst het enige efficiënte middel om het volk in de [[Sociale ongelijkheid|maatschappelijke ongelijkheid]] te doen berusten.
Hij sloot een concordaat met [[paus Pius VII]]. Door de ondertekening van het [[Concordaat van 15 juli 1801]] erkende de Kerk de Republiek. De [[eredienst]] werd opnieuw openbaar en vrij, maar de Staat kon hem aan reglementaire voorschriften onderwerpen. De paus vroeg en verkreeg het ontslag van het toenmalige volledige [[episcopaat]]. Deze drastische maatregel betekende het einde van het [[gallicanisme]]. De nieuwe bisschoppen werden door de Eerste Consul benoemd; hun [[Canoniek recht|canonieke]] aanstelling gebeurde door de paus. De bisschop werd baas in zijn eigen [[Bisdom|diocees]] onder toezicht van het burgerlijk gezag. De paus erkende [[Nationaal goed|de verkoop van de kerkelijke goederen]]. De bedienaars van de eredienst ontvingen voortaan - in ruil - een [[Wedde (loon)|bezoldiging]] van de Staat. Bonaparte legde op 8 april 1802 het Concordaat ter goedkeuring voor aan de wetgevende vergaderingen na toevoeging van een reeks artikelen die de macht van de paus inperkten en de organisatie van de eredienst regelden.
Op 2 december 1804 kroonde Napoleon zichzelf tot keizer in aanwezigheid van paus Pius VII. Later werd hij door deze zelfde paus [[excommunicatie|geëxcommuniceerd]], na zijn aanvallen op [[Pauselijke Staten]].
Door diverse maatregelen nam vanaf 1805 het aanzien van de katholieke godsdienst opnieuw toe:
* de [[Zondagsheiliging|zondagsrust]] werd ingesteld.
* de [[gregoriaanse kalender]] werd opnieuw ingevoerd.
* voornamen moesten gekozen worden uit de namen van de [[heiligenkalender]].
* hospitaal- en onderwijs[[Congregatie (kloostergemeenschap)|congregaties]] mochten opnieuw inrichtingen openen.
Het Concordaat had alleen betrekking op de Katholieke Kerk. Voor de [[protestantisme|protestanten]] en de [[jodendom|joden]] werden andere regelingen uitgewerkt.
Regel 313 ⟶ 327:
== Misverstand over lengte ==
[[Bestand:Gillray - Napoleon raging.jpg|thumb|Karikatuur van [[James Gillray]]. Een woedende Napoleon Bonaparte bij het vernemen van het nieuws dat [[Horatio Nelson|Nelson]] de Franse [[vloot]] had vernietigd tijdens de [[Slag bij de Nijl]].]]
Een wijdverbreid misverstand over Napoleon Bonaparte is, dat hij klein van stuk zou zijn geweest. Met name in spotprenten en karikaturen die tijdens zijn leven over hem werden gemaakt, werd hij vaak afgebeeld als een [[lilliputter]]. Dit beeld is in veel hedendaagse media overgenomen en heeft onder andere bijgedragen aan het begrip [[napoleoncomplex]]. In werkelijkheid was Napoleon ongeveer 1,67 meter lang (''cinq pieds deux pouces trois lignes''; ''vijf [[voet (lengtemaat)|voet]], twee [[duim (lengtemaat)|duim]], drie lijn''), wat een gemiddelde [[lichaamslengte]] was voor mensen uit de vroege [[19e eeuw]].
Regel 345 ⟶ 360:
De drang om toch iets over zijn spel terug te vinden heeft ertoe geleid dat in de loop van de tijd partijen naar boven zijn komen drijven, maar er is grote twijfel of dat deze aan hem toegeschreven kunnen worden en of dat ze opgefleurd zijn om het interessanter te doen voorkomen.<ref name=":0" />
Napoleon schaakte op [[Sint-Helena (eiland)|Sint Helena]] vele uren met zijn trouwe adjudant generaal [[Henri-Gatien Bertrand]], die hem in zijn ballingschap vergezelde.<ref>{{Citeer web|url=https://www.frenchempire.net/biographies/bertrand/|titel=General Henri-Gatien Bertrand|bezochtdatum=2 maart 2021|achternaam=Jensen|voornaam=Nathan D.|uitgever=FrenchEmpire.net|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210505132029/https://www.frenchempire.net/biographies/bertrand/|archiefdatum=2021-05-05|dodeurl=nee}}</ref> Mogelijk waande hij zodoende nog macht te kunnen oefenen over zijn houten troepen, nadat hij die van vlees en bloed in Waterloo verloren had.<ref name=":0" /> In
De enige overgeleverde partij van Napoleon die heel misschien een betrouwbaar beeld geeft van zijn spel was zijn verliespartij in 1809 die hij speelde in [[Schloss Schönbrunn|Paleis Schönbrunn]] tegen de [[Turk (schaakmachine)|Turk]], de zogenaamde schaakmachine van [[Wolfgang von Kempelen]]. De zogenaamde machine was eigenlijk de zeer sterke schaker [[Johann Baptist Allgaier]]. In een eerste partij zou Napoleon meerdere keren een illegale zet geprobeerd hebben, waarbij de Turk uiteindelijk alle stukken van het bord veegde. Napoleon speelde toen een serieus spel met de machine, waarin hij na negentien zetten zijn koning om moest leggen.<ref>{{Citeer boek|titel=Chess, man vs. machine|url=https://archive.org/details/chessmanvsmachin0000ewar|auteur=Bradley Ewart|uitgever=A S Barnes & Co|ISBN=0-498-02167-X|year=1980}}</ref> De verliespartij van vierentwintig zetten is vermoedelijk ook in deze match gespeeld. (Zie Externe link.)
Regel 372 ⟶ 387:
== Literatuur ==
* [[Johan Op de Beeck]], ''Napoleon'', 2014, vol. I, ''Van strateeg tot keizer'', ISBN 9789022329115 en vol. II, ''Van keizer tot mythe'', ISBN 9789022329979
* [[Bart Van Loo]], ''Napoleon. De schaduw van de revolutie'', 2014, ISBN 9789023497059
* Andrew Roberts, ''Napoleon de Grote'', 2015, ISBN 9782262079161
* Thierry Lentz, ''Napoléon. Dictionnaire historique'', 2020, ISBN 9782262079161
* Patrice Gueniffey, ''Bonaparte, 1769-1802'', Paris, Editions Gallimard, 2013, ISBN 2070769143 / ISBN 9782070769148
== Externe links ==
| |||