Romeins theater (gebouw): verschil tussen versies

Een '''Romeins theater''' ([[Latijn]]: ''Theatrum'') is een gebouw uit de [[oudheid]], bedoeld voor publiek vermaak zoals [[theatervoorstelling]]en.

In 154 v.Chr. leek er een verandering te komen, toen de [[censor (Rome)|censors]] van dat jaar, [[Marcus Valerius Messalla]] en Gaius Cassius Longinus, begonnen met de bouw van een eerste stenen theater in Rome. Enkele senatoren onder leiding van [[Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum|Publius Cornelius Scipio Nasica]] kwamen hiertegen in opstand en er werd een wet aangenomen die de bouw van het stenen theater verbood.<ref>{{Aut|[[Livius]]}}, ''[http://www.ancienttexts.org/library/latinlibrary/livy/liv.per48.html Periocha XLVIII]''</ref> Daarnaast moesten de toeschouwers de voorstellingen voortaan staand bijwonen, omdat daarmee de "Griekse verwijfdheid" werd tegengegaan. Deze laatste regel hield niet lang stand. De tijdelijke theaters werden steeds uitbundiger. Rond 100 v.Chr. liet de [[Aedilis|aedile]] Lucius Licinius Crassus [[Imittos|hymettische]] marmeren[[marmer]]<nowiki/>en zuilen overbrengen om zijn theater te sieren. 40 jaar later waren de theaters zo luxueus dat men ze niet meer afbrak na iedere voorstelling, maar de tijdelijke constructies gewoon een aantal jaren liet staan. Het hoogtepunt van deze periode werd bereikt met het theater van Marcus Aemilius Scaurus. Scaurus bouwde een tijdelijk theater met een podiummuur van 3 verdiepingen hoog. De onderste verdieping was bekleed met marmer, de middelste met mozaïeken en de bovenste met verguld hout. 360 zuilen flankeerden het podium, met in de ruimten daartussen 3000 bronzen beelden.<ref>{{Aut|[[Gaius Plinius Secundus maior|Plinius de oudere]]}}, ''[[Naturalis Historia]] [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/36*.html XXXVI 114-115]''</ref> Een permanent stenen theater was echter nog steeds ongewenst.

Dit taboe werd pas in [[55 v.Chr.]] verbroken toen de machtige generaal [[Pompeius]] ter meerdere eer en glorie van zichzelf een groot theater liet bouwen op het [[Marsveld]] in [[Rome (stad)|Rome]]. Omdat dit in principe nog verboden was, liet hij boven aan de [[Cavea (theater)|cavea]] een tempel wijden aan [[Venus Victrix]]. Hij bracht het zo dat het hele theater een tempel was en de rijen met zitplaatsen voor de toeschouwers de treden naar het [[heiligdom]]. Een tempel was namelijk een heiligdom en de senaat kon zo'n gebouw niet af laten breken. Het [[Theater van Pompeius]] werd met grootse spelen in 55 v.Chr. ingewijd. Dit theater diende vervolgens als model voor alle Romeinse theaters die daarna gebouwd werden.

In de eerste eeuwen n.Chr. veranderde de smaak van het publiek in Rome. Grote groepen ongeschoolde immigranten kwamen uit alle delen van het rijk naar de stad. Zij hadden weinig affiniteit met de oude cultuur en keken liever naar het spektakel van de bloedige gladiatorengevechten en de [[wagenrennen]]. De voorstellingen die nog in de theaters werden gehouden waren voornamelijk platvloerse komedies en simpele tragedies, maar de gebouwen werden steeds minder gebruikt. Toen in 370 de [[Pons Cestius]] moest worden herbouwd, gebruikte men daarvoor stenen van de afgebroken porticus van het nabijgelegen Theater van Marcellus. Dit gebouw had blijkbaar geen belangrijke functie meer.

De Romeinse theaters zijn gebaseerd op het oudere Griekse model en vertonen dus veel overeenkomsten. Beide theaters hebben een min of meer halfronde tribune waarvoor een podium staat. Er zijn echter een aantal opvallende verschillen. De Grieken bouwden hun theaters altijd tegen heuvels aan, zodat de tribune op natuurlijke wijze werd ondersteund en een enorme akoestiek werd verkregen. De Romeinen hadden op veel plaatsen in hun rijk deze mogelijkheid niet en bouwden een kunstmatige constructie, bestaande uit bogen en [[Gewelf|gewelven]] waarop de tribunes steunden. Met een kunstmatige achterwand creëerden ze ook een goede akoestiek. De Grieken gebruikten [[natuursteen]] voor de bouw, terwijl de Romeinen hun theaters vooral met [[baksteen]] en beton bouwden. Het toneel stond bij de Griekse theaters los van de rest van het gebouw, waardoor de cavea verder doorliep dan bij het Romeinse theater. De Romeinen integreerden het toneel door een hoge podiummuur te bouwen en die aan de muren van de tribunes vast te bouwen, zodat een afgesloten geheel ontstond.

Het Romeinse theater heeft een aantal vaste kenmerken, die bij alle theaters in het rijk terug te vinden waren. Daarnaast waren er ook lokale invloeden op de [[architectuur]], maar het standaard ontwerp gebaseerd op het Theater van Pompeius komt vrijwel overal terug.

* De '''[[Orchestra (theater)|orchestra]]''', de halve [[cirkel]] voor het podium aan de voet van de tribunes. In de Romeinse tijd de plaats waar de notabelen zaten. De ruimte werd ook wel gebruikt voor de voorstellingen.