Verfransing van Brussel: verschil tussen versies

}}</ref><!--zie bladzijde 1686--><ref name="roegiest"/><!--zie bladzijde 184--> hoewel ook instroom uit [[Wallonië]] en later ook het buitenland een rol speelde.<ref name="tokyo"/><ref name="vermeersch">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |title=De taalsituatie tijdens het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1814-1830) |first=Arthur J. |last=Vermeersch |year=1981 |edition=Taal en Sociale Integratie, IV |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |pages=389-404 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072853/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |dodeurl=ja }}</ref> <!--zie bladzijde 390-->

| first= Xavier | last= Rousseaux | coauthors= René Lévy | location= | year= 1997 | pages= 462 | isbn=9782802801153 |accessdate=26 april 2013}}</ref><!--zie bladzijde 226--> en bestendigde zich na de [[Belgische Revolutie|Belgische onafhankelijkheid]].<ref name="degroof"/><!--zie bladzijde 54--><ref name="gubin">{{fr}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |title=La situation des langues à Bruxelles au 19ième siècle à la lumière d'un examen critique des statistiques |first=Eliane |last=Gubin |year=1978 |edition=Taal en Sociale Integratie, I |publisher=[[Université Libre de Bruxelles]] (ULB) |page=33-80 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072846/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijde 51--> Het Nederlands — waarvan de [[Standaardtaal|standaardisering]] in België nog erg zwak was<ref name="balans"/><!--zie bladzijde 17--><ref name="busekist"/><!--zie bladzijde 191--><ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 47--> — kon niet wedijveren met het Frans, de exclusieve taal van het gerecht, de administratie, het leger, de cultuur, het onderwijs en de media.<ref name="bitsch"/><!--zie bladzijde 120--><ref name="tétart"/><!--zie bladzijde 31--><ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 47--><ref name="kok"/><!--zie bladzijde 369--><ref name="marynissen"/><!--zie bladzijde 143--> Het prestige van het Frans werd zodanig breed gedragen<ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 48--><ref name="bogaert"/><!--zie bladzijde 118--><ref name="kramer"/><!--zie bladzijde 112--><ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 50--><ref name="hasquin2"/><ref name="vrints"/><!--zie bladzijde 209--> dat na 1880,<ref name="veron"/><!--zie bladzijdes 77 en 257--><ref name="velthoven"/><!--zie bladzijde 283--><ref name="balans"/><!--zie bladzijde 84--> en vooral rond de eeuwwisseling,<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 70--> de kennis van het Frans onder de Nederlandssprekenden explodeerde.<ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 247--> Hoewel tot na het midden van de 20e eeuw de meerderheid van de Brusselse bevolking tweetalig bleef,<ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 248--><ref name="kramer"/><!--zie bladzijde 103--> werd het [[Brabants (hoofdbetekenis)|Brabants dialect]]<ref name="witte">{{fr}} {{cite book

}}</ref><!--zie bladzijde 117--><ref name="metsenaere-thuis"/><!--zie bladzijde 392--> Dit assimilatieproces verloor aan kracht na de jaren 1960,<ref name="blampain">{{fr}} {{cite book |url=http://books.google.fr/books?id=fl1trFhoYFwC&dq |title=Le français en Belgique: Une communauté, une langue |first=Daniel |last=Blampain |publisher=De Boeck Université |year=1997 |isbn=2801111260 |accessdate=26 april 2013}}</ref><ref name="mares">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |title=Begin van het einde van de nationale partijen. Onderzoek naar de Vlaamse Beweging(en) en de Vlaamse politieke partijen in Brussel: de Rode Leeuwen |first=Ann |last=Mares |coauthors=Els Witte (red.) |year=2001 |edition=19 keer Brussel; Brusselse Thema's (7) [157-185] |publisher=[[VUBPress]] ([[Vrije Universiteit Brussel]]) |isbn=9054872926 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20181015023227/http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |dodeurl=ja }}</ref> toen de [[Taalgrens in België|taalgrens]] werd vastgelegd<ref name="depré">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |title=Tien jaar persberichtgeving over de faciliteitenproblematiek in de Brusselse Rand. Een inhoudsanalystisch onderzoek |first=Leen |last=Depré |coauthors=Els Witte, Ann Mares (red.) |year=2001 |edition=19 keer Brussel; Brusselse Thema's (7) [281-336] |publisher=VUBPress ([[Vrije Universiteit Brussel]]) |isbn=9054872926 |page=281 |format=pdf |accessdate=26 april 2013 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20181015023227/http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |dodeurl=ja }}</ref> en het economisch zwaartepunt van het land naar [[Vlaanderen (hoofdbetekenis)|Vlaanderen]] was verschoven.<ref name="balans"/><!--zie bladzijdes 25 en 38--><ref name="veron"/>

Door de aanhoudende toestroom van immigranten en de opkomst van Brussel als [[Brussel als hoofdstad van Europa|centrum van de naoorlogse internationale politiek]] bleef de relatieve positie van het Nederlands in de stad evenwel achteruitgaan.<ref name="marynissen"/><!--zie bladzijde 230--><ref name="janssens">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |title=Over Brusselse Vlamingen en het Nederlands in Brussel |first=Rudi |last=Janssens |coauthors=Els Witte, Ann Mares (red.) |year=2001 |edition=19 keer Brussel; Brusselse Thema's (7) [41-84] |publisher=VUBPress ([[Vrije Universiteit Brussel]]) |isbn=9054872926 |page=60 |format=pdf |accessdate=26 april 2013 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20181015023227/http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/brusselse_thema%27s_7.pdf |dodeurl=ja }}</ref><ref name="detant">{{nl}} {{cite book

De snelle groei van de stad was een belangrijke factor in de verfransing.<ref name="wils"/><!--zie bladzijde 157--><ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 249--><ref name="jaumain"/><!--zie bladzijdes 47-48--><ref name="marynissen"/><!--zie bladzijde 230--><ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 74--><ref name="metsenaere">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |title=Migraties in de gemeente Sint-Joost-ten-Node in het midden van de negentiende eeuw: methodologische inleiding tot de studie van de groei en de verfransing van de Brusselse agglomeratie |first=Machteld |last=de Metsenaere |year=1978 |edition=Taal en Sociale Integratie, I |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |pages=81-152 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072846/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijde 151--> De nieuwe hoofdstad trok een grote groep Franstaligen aan voor functies in het bestuur en het zakenleven,<ref name="velthoven"/><!--zie bladzijde 265--><ref name="metsenaere-thuis"/><!--zie bladzijde 389--><ref name="swenden">{{en}} {{cite book

De Brusselse gemeenten kenden in 1866 een Franstalige minderheid van ongeveer een vijfde van de bevolking,<ref name="bogaert"/><!--zie bladzijde 123--> en die zou tot de vroege 20ste eeuw niet groter worden dan een kwart.<ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 47--><ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 247--> Toch verklaarde bij een volkstelling in 1846 al ruim 37 procent van de bevolking van Brussel-stad meestal Frans te spreken; in Gent was dit 5 procent, in Antwerpen 1,9 procent.<ref name="veron"/><!--zie bladzijde 258--><ref name="velthoven">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |title=Taal- en onderwijspolitiek te Brussel (1878-1914) |first=Harry |last=van Velthoven |year=1981 |edition=Taal en Sociale Integratie, IV |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |pages=261-387 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072853/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijde 264--> Aangezien dit cijfer in 1866 — toen tweetaligheid werd geregistreerd — zou terugvallen tot 20 procent,<ref name="devriendt"/><!--zie bladzijde 26--> werd bij de telling van 1846 de Franstalige minderheid zeker overschat.<ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 247--> De cijfers duiden eerder op een wijdverbreide aansluiting bij de Franse cultuur van deze groep<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 48--> en haar aanspraak op stedelijke [[acculturatie]] en het bijhorende sociaal aanzien.<ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 48--> Dat Frans spreken chic stond, was ook de Franse dichter [[Charles Baudelaire]] niet ontgaan, die bij zijn kortstondige verblijf in België in 1864 de hooghartigheid van de bourgeoisie aanklaagde.<ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 247--><ref name="rudi2">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/bt8download.pdf |title=Taalgebruik in Brussel — Taalverhoudingen, taalverschuivingen en taalidentiteit in een meertalige stad |first=Rudi |last=Janssens |year=2001 |edition=19 keer Brussel; Brusselse Thema's (8) |publisher=VUBPress ([[Vrije Universiteit Brussel]]) |isbn=9054872934 |page= |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20070605012657/http://www.briobrussel.be/assets/bt8download.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijde 247--><ref name="velthoven"/><!--zie bladzijde 263-->

Gedurende de 19e eeuw zou het taalklimaat in Brussel al bij al sereen blijven<ref name="gubin"/><!--zie bladzijdes 33-34--> en kon de [[Vlaamse Beweging]] in de stad niet op veel sympathie rekenen.<ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 48--><ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 50--><ref name="velthoven2">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |title=De taalwetgeving en het probleem Brussel, 1830-1914 |first=Harry |last=van Velthoven |year=1981 |edition=Taal en Sociale Integratie, IV |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |pages=248-260 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072853/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_4.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijde 248--><ref name="metsenaere-thuis"/><!--zie bladzijde 392--> De feitelijke tweetaligheid en de heterogeniteit van haar bevolking werden door de Brusselse [[flamingant]]en aanvankelijk als een verrijking gezien.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 34--><ref name="treffers"/><!--zie bladzijde 22--> Elke poging om het gebruik van het Nederlands te bevorderen en de expansie van het Frans — symbool van sociale promotie<ref name="bogaert"/><!--zie bladzijde 118--><ref name="jaumain"/><!--zie bladzijde 48--><ref name="blampain"/><!--zie bladzijde 265--><ref name="deneckere"/><!--zie bladzijde 258--> — in te perken werd eerder beschouwd als een sociale belemmering dan als een ontvoogdingsstrijd zoals in de rest van Vlaanderen.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 50--><ref name="deneckere"/><!--zie bladzijde 258--> Bovendien hadden ook Waalse arbeiders hun weg gevonden naar de hoofdstad,<ref name="metsenaere-thuis"/><!--zie bladzijde 396--><ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 53--> waardoor het Brusselse proletariaat op taalvlak heterogener was dan bijvoorbeeld in [[Gent]], en de kloof tussen een Franstalige elite en een ondergeschikte anderstalige onderklasse dus minder eenduidig was.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 50--> De sociale breuklijn viel steeds minder samen met die van de taal en de stad kreeg een immer gemengder karakter.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijdes 62+64--> Een voorbeeld daarvan is de volksbuurt van de [[Marollen]], waar een mengtaal van Brabants, Frans en Waals gesproken werd: het "[[Brussels (dialect)|brusseleir]]".<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 61-->

Daarnaast werkten de leiders van de sociale verenigingen — in tegenstelling tot het sterk geïndustrialiseerde Gent — vaker in kleine bedrijfjes of in ambachtelijke beroepen, waarbij ze hun eigenwaarde onder meer haalden uit de overname van het Frans.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 52--><ref name="deneckere">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |title=Socialisme en Vlaamse Beweging te Brussel (1885-1914) |first=Martine |last=Deneckere |year=1978 |edition=Taal en Sociale Integratie, I |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |pages=237-260 |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160411072846/http://www.briobrussel.be/assets/Taal_sociale_integr_1.pdf |dodeurl=ja }}</ref><!--zie bladzijdes 257-258--> Deze middenlaag van zelfstandige ambachtslui, winkeliers en bedienden had de neiging zich via de Franse taal te onderscheiden van de rest van de bevolking onder haar.<ref name="metsenaere"/><!--zie bladzijde 152--> De verfransing werd dan ook vooral gedreven door de middenklasse, eerder dan door de burgerij.<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 51--> Deze factoren maakten dat de Brusselse arbeidersbeweging de [[klassenstrijd]] niet opvatte als een [[Taalstrijd in België|taalconflict]]:<ref name="gubin"/><!--zie bladzijde 50--><ref name="deneckere"/><!--zie bladzijdes 256-267--> de aandacht ging naar de verwezenlijking van het [[algemeen stemrecht]].<ref name="deneckere"/><!--zie bladzijde 257--> Vanaf de eeuwwisseling verdedigde de Brusselse arbeidersbeweging zelfs tweetaligheid als emancipatiemiddel voor de Brusselse arbeidersklasse. Met de hulp van het onderwijssysteem werd zo de verfransing van de Brusselse arbeiders in de hand gewerkt.<ref name="metsenaere-thuis">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/btng-rbhc,%2021,%201990,%203-4,%20pp%20383-412.pdf |title=Thuis in gescheiden werelden — De migratoire en sociale aspecten van verfransing te Brussel in het midden van de 19e eeuw |first=Machteld |last=de Metsenaere |year=1990 |edition=BTNG-RBHC, XXI, 1990, {{n°|3}}-4 [383-412] |publisher=[[Vrije Universiteit Brussel]] (VUB) |isbn= |page= |accessdate=26 april 2013 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20181015023229/http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/btng-rbhc,%2021,%201990,%203-4,%20pp%20383-412.pdf |dodeurl=ja }}</ref>

De opdeling in officiële taalgebieden had ook ernstige gevolgen voor het onderwijs: in Nederlandstalig België — Brussel uitgezonderd — werd het Nederlands de enige onderwijstaal<ref name="boone"/><!--zie bladzijde 418--> en werd de "vrijheid van het gezinshoofd" in Brussel afgeschaft.<ref name="busekist"/><!--zie bladzijdes 224--> Hierdoor hadden in theorie Nederlandstalige kinderen onderwijs moeten volgen in het Nederlands en Franstalige kinderen in het Frans.<ref name="onderwijs"/> Volgens de Vlamingen zou dit een dam opwerpen tegen verdere verfransing. Er was echter geen controle op de door de vader officieel vermelde moedertaal van de kinderen zodat er in de praktijk weinig veranderde. Bovendien was deze afschaffing niet naar de zin van de meer radicale Franstaligen, vooral dan het jonge [[FDF]], die voor de herinvoering ervan ijverden. Deze zou er ook komen in 1971, en als tegenprestatie voor deze herinvoering verkregen de Vlaamse partijen meer mogelijkheden voor de uitbouw van het aanbod van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel.<ref name="onderwijs"/><ref name="fdf">{{fr}} {{cite book |url=http://fdf.be/spip.php?article20 |title=L'historique du FDF |first=Paul |last=Debongnie |coauteurs= |datum=1981-04-30 |edition= |publisher=[[Front démocratique des francophones]] (FDF) |isbn= |accessdate=26 april 2013 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20131209210756/http://fdf.be/spip.php?article20 |dodeurl=ja }}</ref>

[[Bestand:Languages spoken at home in the Brussels Capital Region (2013).PNG|thumb|Huistalen in Brussel (2013 — schattingen)<ref name="brio2013">{{nl}} {{cite book |url=http://www.briobrussel.be/assets/onderzoeksprojecten/brio_taalbarometer_3_brussel_2013.pdf |title=BRIO-taalbarometer 3: diversiteit als norm |first=Rudi |last= Janssens |year=2013 |edition=Brussels Informatie-, Documentatie- en

Onderzoekscentrum |accessdate=26 mei 2015 |format=pdf |archiefurl=https://web.archive.org/web/20181015061651/http://www.briobrussel.be/assets/onderzoeksprojecten/brio_taalbarometer_3_brussel_2013.pdf |dodeurl=ja }}</ref><br />{{legend|#9999FF|Frans}}{{legend|#CCCCFF|Nederlands en Frans}}{{legend|#CCFFFF|Nederlands}}{{legend|#99CCFF|Frans en andere taal}}{{legend|#FFFFCC|andere talen}}]]