Willem Barentsz: verschil tussen versies

[[Bestand:Barents and Van Heemskerk - Schilderij van Christoffel Bisschop - 1863.jpg|thumb|Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck. (geromantiseerde afbeelding door [[Christoffel Bisschop]], 1863)]]

[[Bestand:Death of Wiliam Barents.jpg|thumb|''De dood van Willem Barentsz''. (geromantiseerde negentiende-eeuwse afbeelding)]]

Over het leven van Willem Barentsz (of ''Barents'' - destijds werden diverse spellingvarianten gebruikt) is weinig bekend. Hij was koopman en wetenschapper en maakte een atlas van de [[Middellandse Zee]]. Op 3 juni 1594 voeren twee schepen uit voor een expeditie waarvan de eerste helft onder zijn commando stond. Doel was het vinden van de noordoostelijke doorvaart; een zeeweg rond de noordkust van [[Azië]] naar het [[Verre Oosten]]. Barentsz volgde de kust van Nova Zembla, hopend om om de eilanden heen te varen, maar werd door het [[pakijs]] tegengehouden. De tweede helft van de expeditie, onder [[Cornelis Nay]], had meer succes en wist via de [[Karische Poort]] in de [[Karazee]] door te dringen. [[Jan Huygen van Linschoten]], op deze reis aanwezig als commies en op de tweede als hoofdcommissaris, beschreef beide reizen in [[1601]] in zijn ''[[Voyagie, ofte schip-vaert van by Noorden om langes]]''.

Het succes van Nay leidde tot enthousiasme voor een tweede, grotere expeditie in [[1595]], onder leiding van Barentsz en [[Jacob van Heemskerck]], met onder meer Nay en opnieuw Van Linschoten. Vanwege het ijs slaagde Barentsz er niet in de [[Karazee]] te bereiken. Wel handelde hij nabij de mond van de [[Petsjora (rivier)|Petsjora]] met de lokale [[Nenetsen]] (destijds 'Samojeden' genoemd). Barentsz voer op het schip ''[[De Windhond (schip)|Windhond]]''.

In [[1596]] vertrok Barentsz voor de derde keer naar het noorden, opnieuw met Van Heemskerck. De naam van Barentsz' schip was ‘Witte''Witte Swaen’Swaen''.<ref>[https://web.archive.org/web/20181030035637/https://zeegeschiedenis.wordpress.com/2018/10/28/de-tewaterlating-van-de-witte-swaen/ De tewaterlating van de ‘Witte''Witte Swaen’Swaen''] Nederlandse Vereniging voor Zeegeschiedenis. Url bezocht op 14 augustus 2019</ref> Initiator voor deze derde reis was de voormalige Zuidelijke Nederlandse cartograaf en dominee [[Petrus Plancius]]. Dit keer voer Barentsz vanaf [[Scandinavië]] niet oostwaarts, maar noordwaarts. Hij ontdekte een eiland dat hij ''Veere eiland''Eiland noemde (het tegenwoordige [[Bereneiland]]) en verder noordelijk, op 80° 11' NB, een land dat hij ''Het Nieuwe Land'' noemde (het huidige [[Spitsbergen (eiland)|Spitsbergen]]). Terug op Bereneiland, werd de expeditie gesplitst. Een schip, onder [[Jan Corneliszoon Rijp]], probeerde westelijk van Spitsbergen een doorvaart te vinden. Barentsz onderzocht de zeeën tussen Spitsbergen en Nova Zembla.

Barentsz slaagde er inderdaad in de noordpunt van Nova Zembla te ronden, maar kwam daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout, grotendeels afkomstig van het door het pakijs kapotgebeukte schip werd een huis gebouwd, dat bekendstaat als ''[[Het Behouden Huys]]'', waarin vervolgens de winter werd doorgebracht. De volgende lente werd een extra sloep gebouwd, zodat de zeventien opvarenden naar de bewoonde wereld konden terugkeren. Barentsz stierf echter een week na het vertrek. Zijn mannen keerden wel terug naar [[Kola (schiereiland)|Kola]], waar ze werden opgepikt door een Nederlands handelsschip onder commando van hun voormalige medereiziger [[Jan Corneliszoon Rijp]]. [[Gerrit de Veer]] maakte van deze tocht een reisverslag. Hij beschreef op 24 januari 1597 een zonsopgang, twee weken eerder dan verwacht. Voor het verschijnsel is pas in 1998 een verklaring gevonden; een arctische luchtspiegeling, die bekendstaat als het [[Nova Zembla-effect]]. Van de zeventien opvarenden van Barentsz' derde reis zouden maar twaalf opvarenden Nederland levend terugzien.

Barentsz' derde reis was een zoveelste vergeefse poging om de Noordoostelijke Doorvaart te vinden en toen [[Cornelis de Houtman]] eind 16e eeuw de eerste Nederlandse reis om de [[Kaap de Goede Hoop|Kaap]] wist te voltooien, verloren veel kooplieden hun interesse in de financiering van nog zo'n dure reis naar het noorden. Op een paar pogingen na in de 17e eeuw werden er geen expedities meer gefinancierd om een handelsroute naar Azië via het poolgebied te vinden. Wel zorgde de reis van Barentsz ervoor dat de [[walvisvaart]] op [[Spitsbergen (eiland)|Spitsbergen]] een grote opleving kreeg vanaf de jaren 90 van de 16e eeuw. In 1613 werd hiervoor zelfs de [[Noordsche Compagnie]] opgericht.

De reis van Barentsz verdween langzamerhand uit het geheugen. Pas rond 1810 kwam hier weer verandering in toen onder Franse invloed de Hollandse trots herleefde. Toen dichter [[Hendrik Tollens]] in 1819 zijn sentimentele lofdicht ''Tafereel van de overwintering op Nova Zembla'' uitgaf, waarin hij zijn landgenoten opriep om dergelijke daden weer te realiseren, was men hier dan ook zeer over te spreken en hij kreeg hiervoor een literatuurprijs. Ook de schoolplaat "''De overwintering op Nova Zembla"'' van [[Johan Herman Isings]] droeg sterk bij aan het nationale gevoel. Het Nederland van de 19e eeuw was echter een fractie van wat het ooit was geweest en ook rond Nova Zembla zag men dat de door de Nederlanders gegeven namen bezigvervangen waren te worden vervangenwerden door anderstalige namen. Dit vormde zelfs mede de aanleiding tot een van de expedities tussen 1878 en 1884, waarbij her en der borden met Nederlandse namen werden geplaatst op Nova Zembla.

De resten van ''Het Behouden Huys'' werden echter al iets eerder gevonden door de Noorse walvisvaarder [[Elling Carlsen]] in 1871 en vervolgens door de Brit [[Charles Gardiner]], die het in 1876 letterlijk afbrak op zoek naar sporen. Russische wetenschappers die het later bezochten meldden dat er bijna niets meer over was van ''Het Behouden Huys''. De vondsten werden meegenomen en verkocht, mede aan Nederlandse musea.

[[Barentszburg]], [[Barentszeiland]], de [[Barentszzee]], het [[Maritiem Instituut Willem Barentsz]], de walvisfabrieksschepen ''[[Willem Barendsz (I)|Willem Barendsz]]'' (I) en ''[[Willem Barendsz (II)|Willem Barendsz]]'' (II), een trein van [[Arriva Personenvervoer Nederland]] die rijdt op de [[Noordelijke Nevenlijnen]], een trein van [[Virgin Trains]] (''Willem Barents'') in het Verenigd Koninkrijk, en een snelle veerboot van de [[Rederij Eigen Veerdienst Terschelling|rederij EVT]], die korte tijd tussen Harlingen en Terschelling voer, zijn naar Willem Barentsz genoemd. In [[Harlingen (stad)|Harlingen]] wordt een reconstructie gemaakt van het schip waarmee Barentsz naar Nova Zembla is gevaren, dit schip wordt de ''Willem Barentsz'' genoemd. Een veerboot van [[Rederij Doeksen]] is vernoemdgenoemd naar Willem Barentsz, het ''[[Willem Barentsz (schip, 2018)|MS ''Willem Barentsz]]'']].