Wikipedia

COVID-19: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
D'Arch (overleg | bijdragen)
Terugdraaiers
27.076 bewerkingen
k Wijzigingen door 212.178.138.58 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door D'Arch
Labels: Terugdraaiing Ongedaan gemaakt
Daaf Spijker (overleg | bijdragen)
6.381 bewerkingen
echt hersteld
Label: Ongedaan maken
Regel 26:
| NHG =
}}
'''COVID-19''', voluit '''''coronavirus disease 2019''''', is een [[Infectieziekte|besmettelijke ziekte]] die wordt veroorzaakt door het [[Virus (biologie)|virus]] [[SARS-CoV-2]], een van de [[coronavirussen]]. De voorheen onbekende ziekte werd eind 2019 voor het eerst opgemerkt in [[Wuhan]], hoofdstad van de Chinese provincie [[Hubei]], en verspreidde zich vervolgens in drie maanden naar andere delen van de wereld. Vanaf 11 maart 2020 was er volgens de normen van de [[Wereldgezondheidsorganisatie]] (WHO) officieel sprake van een [[pandemie]], de [[coronapandemie]]. De ziekte wordt verondersteld een [[Zoönose|zoönotische]] oorsprong te hebben.
GEMEMED DOOR DE SEX GANG OOOOWHH{{Commonscat|COVID-19}}
 
De belangrijkste symptomen van COVID-19 zijn [[koorts]], [[hoest]]en en [[kortademigheid]]. Daarnaast komen [[diarree]], [[buikpijn]], [[Reukzin|verlies van reukzin en smaak]] en [[vermoeidheid]] voor.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html|titel=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms|bezochtdatum=2020-04-19|auteur=CDC|datum=2020-04-17|werk=Centers for Disease Control and Prevention|taal=en}}</ref> Bij een ernstig verloop kunnen ook andere organen en de bloedvaten schade oplopen.
 
Een deel van de besmette personen heeft milde of helemaal geen symptomen. Met name bij personen met een verminderde [[afweer]], zoals ouderen en chronisch zieken, kan de ziekte uitlopen op een ernstige [[longontsteking]] met soms dodelijke afloop. De [[ziekte-overdracht]] vindt vooral plaats via hoesten en [[niezen]], waarbij besmette druppeltjes of [[aerosol]]en worden verspreid, die dan vervolgens door anderen worden ingeademd, die aldus eveneens besmet raken.
 
Sinds januari 2020 wordt er wereldwijd naarstig gezocht naar een [[geneesmiddel]] voor COVID-19. Ook wordt er gewerkt aan een [[vaccin]] tegen SARS-CoV-2. Om hindernissen bij het onderzoek naar de ziekte door [[octrooi|patenten]] en dergelijke uit de weg te ruimen, sloten verschillende organisaties in het voorjaar van 2020 een [[Open COVID Pledge]]: een tijdelijke overeenkomst om het gebruik van relevante patenten en [[intellectueel eigendom]] zonder financiele en bureaucratische verplichtingen toe te staan.<ref>https://creativecommons.org/2020/04/07/open-covid-pledge-removing-obstacles-to-sharing-ip-in-the-fight-against-covid-19/</ref> Organisaties zoals [[Creative commons]] pleitten al langer voor een vrijere toegang tot wetenschappelijk onderzoek en hielpen bij het opstellen van de Open COVID Pledge. Verschillende uitgevers van hoog aangeschreven wetenschappelijke tijdschriften gaven vrije toegang tot de betreffende publicaties.
 
== Ontdekking van de ziekte ==
[[Bestand:COVID-19-outbreak-timeline.gif|alt=|miniatuur|260x260px|Tijdlijn van de besmetting van COVID-19]]
De ziekte werd voor het eerst vastgesteld in de Chinese [[miljoenenstad]] Wuhan bij patiënten met een longontsteking zonder aanwijsbare oorzaak. Het was dokter [[Li Wenliang]] die op 30 december 2019 vergeefs de autoriteiten waarschuwde dat een [[epidemie]] dreigde. Vervolgens verspreidde de ziekte zich razendsnel, door de afwezigheid van [[Afweer|immuniteit]] onder de plaatselijke bevolking, en doordat veel internationale reizigers vanuit Wuhan het virus mee naar huis namen.
 
Op 11 maart 2020 maakte de [[Wereldgezondheidsorganisatie]] (WHO) bekend dat er officieel sprake was van een [[pandemie]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|titel=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19|bezochtdatum=14 maart 2020|auteur=WHO Director-General|achternaam=Tedros Adhanom Ghebreyesus|datum=11 maart 2020|uitgever=WHO|taal=en|citaat=We have therefore made the assessment that COVID-19 can be characterized as a pandemic.}}</ref>
 
== Naamgeving ==
Op 11 februari 2020 maakte de Wereldgezondheidsorganisatie bekend dat de nieuwe, onbekende [[virus (biologie)|virale]] ziekte de naam COVID-19 zou krijgen, een [[porte-manteau|afkorting]] van ''coronavirus disease'' (coronavirusziekte), plus het jaartal van ontdekking. Volgens directeur-generaal [[Tedros Adhanom Ghebreyesus]] van de WHO mocht de naam niet verwijzen naar een bepaalde geografische plek, dier of groep mensen. Ook moest de naam uitspreekbaar zijn.<ref>[https://www.nu.nl/buitenland/6030071/who-noemt-ziekte-die-coronavirus-veroorzaakt-covid-19.html WHO noemt ziekte die coronavirus veroorzaakt COVID-19], NU.nl, 11 februari 2020 (bijgewerkt 13 februari); zie ook de [https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-media-briefing-on-2019-ncov-on-11-february-2020 toespraak van de WHO-directeur zelf] (WHO 11-2-2020)</ref>
 
Dezelfde dag stelde de coronavirussenwerkgroep van het [[International Committee on Taxonomy of Viruses]] (ICTV) de naam ''severe acute respiratory syndrome coronavirus 2'' voor, afgekort SARS-CoV-2, naar analogie met het verwante, eerder bekende virus SARS-CoV.
 
== Besmetting ==
=== Besmettingswijze ===
Tussen mensen vindt [[ziekte-overdracht]] plaats via druppelinfectie vanuit de luchtwegen, door dicht bij elkaar te staan en bij direct en indirect contact via besmette oppervlakken. Het virus bevindt zich in slijm dat vooral door [[hoest]]en en [[niezen]], luide stem en zingen wordt uitgestoten.
Een klein deel van de besmettingen vindt plaats met [[aerosol]]en: lang zwevende, zeer kleine druppels of deeltjes.<ref>[https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-07/Beantwoording%20vragen%20met%20betrekking%20tot%20ventilatie%20op%20verzoek%20van%20het%20ministerie%20van%20VWS__DEF.pdf Beantwoording vragen met betrekking tot ventilatie op verzoek van het ministerie van VWS]</ref><ref>[https://academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciaa1118/5891227 Airborne Transmission of COVID-19]</ref> Tijdens medische behandelingen, zoals [[intuberen]], kunnen besmettelijke aerosolen ontstaan.<ref>[https://www.scientias.nl/het-coronavirus-blijft-tot-zeker-drie-dagen-besmettelijk-op-plastic-oppervlakken/]</ref><ref name="lci">[https://lci.rivm.nl/richtlijnen/covid-19 Rivm: richtlijn COVID-19]</ref>
 
Besmetting via [[ontlasting|feces]] is onzeker,<ref>[https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/php/water.html]</ref> maar bekend van de gerelateerde aandoening [[Severe Acute Respiratory Syndrome|SARS]].
 
Het virus kan zich zowel diep in de longen als in de bovenste luchtwegen vermenigvuldigen. Dat laatste zou mede verklaren waarom patiënten met milde symptomen al besmettelijk kunnen zijn.<ref>{{de}}
[https://www.derstandard.at/story/2000114812219/coronavirus-aehnlich-ansteckend-wie-influenza Der Standard: Coronavirus ähnlich ansteckend wie Influenza]</ref>
In de neus zijn er [[epitheelcel]]len met [[Receptor (biochemie)|receptoren]] die gebruikt worden door het virus om binnen te dringen in de cel. Hierdoor is de neus een belangrijke infectieroute.<ref name="SARS-CoV-2 entry factors">[https://www.nature.com/articles/s41591-020-0868-6 SARS-CoV-2 entry factors are highly expressed in nasal epithelial cells together with innate immune genes, Naturemedicine, 23 april 2020]</ref>
 
Het is onduidelijk hoe lang het virus buiten het lichaam besmettelijk blijft. Van andere virussen is bekend, dat de duur van de besmettelijkheid afhangt van [[luchtvochtigheid]], temperatuur, ultraviolette straling, het soort oppervlak waarop het virus terechtkomt, de druppelgrootte en de aanvankelijke hoeveelheid virusdeeltjes.
Door experimenten met fretten is bewezen dat het virus zich tussen fretten kan verspreiden via de lucht.<ref>[https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.04.16.044503v1.full SARS-CoV-2 is transmitted via contact and via the air between ferrets, bioRxiv, 16 april 2020]</ref>
 
Binnen gezinnen zijn het vooral volwassenen die het virus overdragen op kinderen. Kinderen raken wel besmet met het virus, maar minder vaak dan volwassenen. Er zijn geen gezinnen bekend waarbij een kind jonger dan 12 jaar de eerste patiënt in het gezin was. Kinderen spelen geen belangrijke rol in de overdracht van het virus. Ze kunnen wel ziek worden, maar met veelal milde klachten. Het lijkt erop dat kinderen het virus minder vaak aan elkaar of aan volwassenen doorgeven.<ref>[https://www.ntvg.nl/artikelen/de-rol-van-kinderen-de-transmissie-van-sars-cov-2 De rol van kinderen in de transmissie van SARS-CoV-2]</ref><ref>[https://www.mja.com.au/journal/2020/covid-19-children-and-schools-overlooked-and-risk COVID-19, children, and schools: overlooked and at risk]</ref>
 
Een literatuuronderzoek van de Spaanse wetenschapsraad [[Consejo Superior de Investigaciones Científicas]] concludeert dat de kans op besmetting bij het zwemmen in zout of gechloreerd water zeer klein is. Het verblijf op bijvoorbeeld oevers of stranden en het zwemmen in zoet zwemwater (meren, plassen) is met een klein risico verbonden.<ref>[{{es}} https://www.csic.es/sites/default/files/informe_playasypiscinas_csic.pdf INFORME SOBRE TRANSMISIÓN DEL SARS-CoV-2 EN PLAYAS Y PISCINAS, CSIC, 5 mei 2020{{es}}]</ref><ref>[https://inspanje.nl/spanje/13400/wetenschap-spanje-komt-met-antwoord-over-overdracht-covid-19-via-water/ COVID-19 via water, InSpanje.nl 8 mei 2020]</ref>
 
De Nederlandse [[Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu|RIVM]]-richtlijn noemt 24 uur aaneengesloten klachtenvrij én het is minimaal 7 dagen geleden dat de ziekte begon als latente periode na een doorgemaakte infectie.<ref>[https://lci.rivm.nl/richtlijnen/covid-19 RIVM Richtlijnen & Draaiboeken]</ref>
 
=== Incubatietijd ===
De [[Mediaan (statistiek)|mediaan]] van de [[incubatietijd]] is ongeveer vijf dagen, met uitersten van één tot twaalf dagen; voor [[quarantaine]]-doeleinden wordt door de meeste landen veertien dagen aangehouden (Nederland tien dagen). Er zijn meldingen van Chinese onderzoekers van zeldzame incubatietijden tot 24 dagen.<ref>{{en}}[https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2001316 Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus–Infected Pneumonia]</ref>
 
=== Reproductiegetal ===
Een besmet persoon [[reproductiegetal|besmet in een onbeschermde populatie]] gemiddeld 2,2 andere mensen (het basaal [[reproductiegetal]] R0), volgens een schatting van het [[Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding|Europees Centrum voor ziektepreventie]], die een tijdlang werd gebruikt.<ref>{{Citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/02/02/wat-we-tot-nu-toe-weten-over-het-wuhan-coronavirus-a3989006#vraag1|titel=Wat we tot nu toe weten over het nieuwe coronavirus|bezochtdatum=|auteur=|datum=2 februari 2020|uitgever=NRC}}</ref> Een reproductiegetal van meer dan één betekent een toenemend aantal besmettingen in de bevolking.
 
=== Besmettelijkheid virusvarianten ===
De virusvariant 'G614', die in mei circuleerde in Amerika, [[Groot-Brittannië (eiland)|Groot-Brittannië]] en Europa en ontstaan door mutatie, is mogelijk besmettelijker dan de oorspronkelijke variant 'D614'. G614 heeft een stabieler spike-eiwit.<ref>[https://www.biospace.com/article/mutated-covid-19-viral-strain-in-us-and-europe-much-more-contagious/ Mutated COVID-19 Viral Strain in U.S. and Europe 10 Times More Contagious than Original Strain]; Biospace, auteur: Mark Terry, 30 juni 2020,</ref>
 
=== Asymptomatische besmetting ===
Besmetting door mensen bij wie de ziekte geheel [[asymptomatisch|zonder klachten]] verloopt, is niet definitief aangetoond.<ref>{{en}}[https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30520-1/fulltext#%20 Mass masking in the COVID-19 epidemic: people need guidance]</ref>
In maart werden de eerste onderzoeken gepubliceerd die een pre-symptomatische besmetting aannemelijk maken.<ref>{{en}}[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.03.20029983v1 Medrxiv 6 maart 2020: Transmission interval estimates suggest pre-symptomatic spread of COVID-19]</ref><ref>[https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6914e1.htm Presymptomatic Transmission of SARS-CoV-2 — Singapore, January 23–March 16, 2020]</ref> De nog niet zieke persoon kan enkele dagen voordat de ziekte uitbreekt al anderen besmetten.
 
=== Besmettingsrisico na overlijden ===
Doordat een overledene niet meer ademt en niet meer kan hoesten en niezen is het risico op besmetting, zeker als het lichaam van de overledene eenmaal [[Afleggen (overlijden)|gewassen]] is, kleiner dan bij een nog levende patiënt. Na overlijden kan het virus bij lage temperaturen (door koeling) en bij hoge luchtvochtigheid echter nog wel tot 48 uur na overlijden in en op het lichaam intact aangetoond worden. Bij het bewegen van stoffelijke overschotten is een besmettingsrisico denkbaar. Geadviseerd wordt het lichaam voor transport te voorzien van schoon incontinentiemateriaal, in een afsluitbare lijkzak te doen en die aan de buitenzijde te wassen.<ref>[https://www.forgen.nl/file/2e99d3b42251e4ab80594c454540b796 Forensisch medisch genootschap: Bescherming bij overleden corona-patiënten]</ref>
 
=== Besmettingsrisico bij bloedtransfusies en transplantaties===
Bloedbank [[Sanquin]] vermeldt op zijn website: "Het is nog nooit aangetoond dat het coronavirus of soortgelijke virussen met een bloedtransfusie wordt overgedragen. Ook als je zonder het te weten besmet bent, kan je bloed geen kwaad voor patiënten."<ref>[https://www.sanquin.nl/artikelen/nieuwsberichten/2020/03/sanquin-test-bloed-op-antistoffen-tegen-corona-voor-onderzoek-naar-groepsimmuniteit Sanquin-onderzoek: hoe breed is het coronavirus al verspreid? 09 april 2020]</ref> Deze vraag kwam prangend naar voren toen het RIVM bekendmaakte dat bij 3% van 7000 bloeddonoren antistoffen tegen COVID-19 gevonden werden.<ref>[https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5092941/sanquin-bloed-donoren-immuun-corona-coronavirus-covid-19-test-antistoffen Bloedbank: 3 procent bloedmonsters bevat antistoffen corona]</ref> Rode Kruis-Vlaanderen steunt deze visie.<ref>[https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200402_04910647 Rode Kruis Vlaanderen: ''Bloedtesten sporen geen corona op, wel antilichamen'']</ref> ''Het virus is niet overdraagbaar via bloed.''
 
Vooralsnog worden de organen van de overledenen niet gebruikt voor transplantatie.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/05/transplantaties-van-organen-gekelderd-a3998802#/handelsblad/2020/05/06/#106 Transplantaties van organen gekelderd]</ref>
 
== Symptomen en ziekteverloop ==
De ziekte wordt gekenmerkt door [[griep]]achtige [[Symptoom|symptomen]]. De WHO kwam per 20 februari 2020 op basis van 55.924 in laboratoria positief geteste personen op het voorkomen van de volgende meest voorkomende symptomen: [[koorts]] (87,9%), [[droge hoest]] (67,7%), [[vermoeidheid]] (38,1%), [[sputum]]-productie (33,4%), [[kortademigheid]] (18,6%), [[keelpijn]] (13,9%), [[hoofdpijn]] (13,6%), [[spierpijn]] (14,8%), [[koude rilling]]en (11,4%), [[misselijkheid]] of [[Braken (lichaamsfunctie)|braken]] (5,0%), [[rinitis|verstopte neus]] (4,8%), [[diarree]] (3,7%), [[bloedspuwing]] (0,9%) en [[bindvliesontsteking]] (0,8%).<ref name="WHO report 28 February 2020" /> Ook zijn er meldingen geweest over het ontstaan van doofheid<ref>[https://www.express.co.uk/life-style/health/1259453/coronavirus-update-news-symptoms-hearing-loss Coronavirus symptoms: US woman reveals an unusual symptom she experienced], www.express.co.uk</ref><ref>[https://nypost.com/2020/03/23/20-year-old-with-coronavirus-reports-experiencing-very-different-symptoms/ 20-year-old with coronavirus reports experiencing ‘very different’ symptoms], nypost.com, 23 maart 2020</ref><ref>[https://www.independent.co.uk/news/world/americas/coronavirus-symptoms-unusual-hearing-loss-us-cases-a9420206.html ‘It’s important to tell everyone my experience’: US woman who tested positive for coronavirus reports unusual symptoms - A doctor in Italy told Julia Buscaglia that she just had a cold], www.independent.co.uk</ref> en blaarvorming of andere afwijkingen op de voeten.<ref>[https://www.podosophia.nl/het-coronavirus-en-voetafwijkingen/ Het coronavirus en voetafwijkingen]</ref><ref>[https://www.ejpd.com/images/nuova-vasculite-covid-ENG.pdf A NEW VASCULITIS AT THE TIME OF COVID-19 Keywords Feet, hands, vasculitis, COVID-19]</ref>
 
De meeste patiënten hebben geen, milde of matige symptomen, ontwikkelen [[antilichamen]] tussen zes tot twaalf dagen,<ref>[https://www.statnews.com/2020/03/09/people-shed-high-levels-of-coronavirus-study-finds-but-most-are-likely-not-infectious-after-recovery-begins ''People ‘shed’ high levels of coronavirus, study finds, but most are likely not infectious after recovery begins'']</ref> en zijn daarna gedurende een zekere periode beter bestand tegen het virus. Milde symptomen zijn keelpijn, lichte hoest en een verhoging van de lichaamstemperatuur tot 38,0&nbsp;°C. Matige symptomen zijn vooral longontstekingen die zonder ziekenhuisopname genezen.
 
In ernstigere gevallen kan de ziekte de [[Long (orgaan)|longen]] aantasten door de virale vermeerdering an sich en door hyperreactiviteit van het [[immuunsysteem]].<ref>[https://www.nationalgeographic.nl/wetenschap/2020/02/wat-het-nieuwe-coronavirus-met-het-lichaam-doet National geographic: Wat het nieuwe coronavirus met het lichaam doet]</ref><ref>{{en}}[https://www.who.int/health-topics/coronavirus WHO: Coronavirus]</ref> De [[longontsteking]] kan leiden tot ''[[acute respiratory distress syndrome]]'' (ARDS). Verder in het lichaam kunnen ontstaan: [[Bloedvergiftiging|sepsis]], uitval van de [[Nier (biologie)|nieren]], [[septische shock]], [[trombose]] met trombotische complicaties, zoals veneuze trombose, longembolie en soms een hart- of herseninfarct<ref>[https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0049384820301572 Confirmation of the high cumulative incidence of thrombotic complications in critically ill ICU patients with COVID-19: An updated analysis]</ref><ref>[https://science.sciencemag.org/content/early/2020/05/01/science.abb9983 Site-specific glycan analysis of the SARS-CoV-2 spike]</ref> met mogelijk een fatale afloop. De ziekte lijkt een disfunctie aan de rechterkant van het hart te kunnen veroorzaken, terwijl de linkerkant van het hart zelden wordt geschaad.<ref>[https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.120.047971 The Spectrum of Cardiac Manifestations in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - a Systematic Echocardiographic Study.]</ref>
 
Bij kwetsbare ouderen kan de ziekte, net als andere infecties, gepaard gaan met andere geriatrische symptomen zoals delier, een valpartij, syncope (flauwvallen), dehydratie en acuut functieverlies.<ref>[https://www.nursing.nl/magazine-artikelen/nursing-challenge-covid-19/ Nursing Challenge: Covid-19]</ref>
 
=== Ziekteverloop ===
Vier van de vijf patiënten genezen spontaan in circa twee weken. Bij een mild verloop duurt het herstel gemiddeld acht dagen. Bij een zwaar verloop duurt het herstel drie tot zes weken. Na circa vijf tot zeven dagen beginnen patiënten ofwel te herstellen ofwel te verslechteren en kan een ziekenhuisopname nodig worden. In het ziekenhuis zijn er patiënten die met extra zuurstof snel herstellen, en patiënten die weken in het ziekenhuis liggen. Het ziekteverloop van het coronavirus is grillig. Er kan een acute verslechtering optreden gepaard gaande met hypoxemie, waarbij de gezondheidstoestand van een patiënt plotseling snel verslechtert.<ref>{{en}}[https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---24-february-2020 WHO, 24 februari 2020: WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 24 February 2020]</ref><ref>[https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoe-lang-ben-je-ziek-van-het-coronavirus~ba6f85ab/ Hoe lang ben je ziek van het coronavirus?]</ref> Bij mensen die langere tijd behandeld zijn op een [[intensievezorgafdeling|intensivecareafdeling]], kan het herstel nog veel langer duren, als ze te maken krijgen met het [[postintensivecaresyndroom]].<ref>[https://www.npi.nl/home-reach NPI: REACH (REhabilitation After Critical illness and Hospital discharge)]</ref>
 
Als een virus het lichaam binnenkomt in de mond-neusholte, komt het in aanraking met de neus-, keel- en tongtonsillen ([[Ring van Waldeyer]]), een ring van [[lymfe]]weefsel dat infecties buiten de luchtwegen moet houden. De symptomen zijn in dit stadium nog beperkt, bijvoorbeeld hoesten en keelpijn.
Wanneer het virus doordringt tot de lagere luchtwegen en de [[longblaasje]]s aantast, ontstaat [[pneumonitis]], een chronische ontsteking van de longblaasjes. Er treedt een ontstekingsreactie op. De wanden van de longblaasjes zwellen op en er hoopt zich vocht op. Dit beperkt de gaswisseling en veroorzaakt benauwdheid. Er is sprake van [[shunting]]: bloed stroomt nutteloos langs de longblaasjes die niet gevuld zijn met verse lucht.
De longontsteking is meestal dubbelzijdig. Dat betekent dat een groot deel van het gaswisselingsoppervlak aangedaan is.
Dit toch al ernstige ziektebeeld kan snel verslechteren tot [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS). Opname op de IC is dan noodzakelijk. Door de hoge mate van ontsteking en het dagenlang roerloos op een IC liggen wordt de bloedstolling geactiveerd en kunnen trombotische complicaties ontstaan.
 
Bij kinderen ontstaat in zeldzame gevallen een syndroom dat lijkt op de [[ziekte van Kawasaki]]. Vermoed wordt dat de ontstekingen veroorzaakt worden door een hyperreactiviteit van het immuunsysteem.<ref>[https://www.euronews.com/2020/05/16/coronavirus-what-is-kawasaki-disease-and-its-possible-link-with-covid-19-in-children Coronavirus: What is Kawasaki disease and its possible link with COVID-19 in children?, Euronews, 18 mei 2020]</ref>
 
== Infectie op celniveau ==
Net als het SARS-virus infecteert SARS-CoV-2 mensen door het gebruik van [[serineprotease]] TMPRSS2 om via de [[Angiotensine-converterend enzym 2|ACE2-receptoren]] de cellen binnen te dringen.<ref name="BioR">{{en}}[https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.01.22.914952v2 Discovery of a novel coronavirus associated with the recent pneumonia outbreak in humans and its potential bat origin] BioRxiv (23 januari 2020)</ref> SARS-CoV-2 heeft echter een tien tot twintig maal hogere receptoraffiniteit (bindingssterkte), wat een verklaring kan zijn voor de hogere mens-op-mens [[Infectie|besmettingskans]].<ref>{{en}} https://science.sciencemag.org/content/early/2020/02/19/science.abb2507</ref><ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32142651 SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor]</ref> ACE2-receptor en de TMPRSS2 protease komen vooral voor in de epitheelcellen (alveolaire epitheliale type II-cellen) in de neus, met name in de slijmproducerende slijmbekercellen en trilhaarcellen. Ook komen ze veel voor in de epitheelcellen in andere organen zoals de ogen, de longen en de darmen.<ref name="SARS-CoV-2 entry factors" />
 
De infectie verloopt in verschillende stappen:<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/17/we-hebben-een-neus-voor-dit-nieuwe-coronavirus-a3997072 Wat maakt dit coronavirus zoveel gevaarlijker dan zijn voorgangers?]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=6l6YxQz-L38&feature=emb_logo PEP-talk prof. Eric Snijder over coronavirussen]</ref>
 
# Het virus bindt zich via spike-eiwitten op zijn oppervlakte aan de ACE2-receptor op de menselijke cel. Spike-eiwitten zitten met z’n drieën bij elkaar. Van de drie spike-eiwitten bindt er één aan de ACE2-receptor.
# Het enzym TMPRSS2 klieft de kop van het spike-eiwit. Daardoor verandert de structuur van de drie om elkaar gewikkelde stengels onveranderbaar.
# Een van de drie stengels verlengt zich en spietst zich in de celmembraan. Daarna klapt de stengel in, waardoor de membranen van cel en virus bij elkaar komen.
# De cel neemt het virus op via [[endocytose]]. Er ontstaat een instulping in de celmembraan, die zich afsnoert tot een blaasje in de cel.
# In de cel komt het RNA van het virus vrij.
# Het RNA van het virus gebruikt onderdelen van de cel om zich te dupliceren.
# Op basis van het gedupliceerd RNA worden nieuwe virussen aangemaakt.
# Via [[exocytose]] verlaten de virussen de cel.
 
== Immuniteit ==
COVID-19 is een nieuwe ziekte, waardoor er nog weinig bekend is over de [[afweer|immuniteit]]. Er zijn indicaties voor een mogelijke immuniteit op langere termijn.<ref>[https://www.nytimes.com/2020/08/16/health/coronavirus-immunity-antibodies.html Scientists See Signs of Lasting Immunity to Covid-19, Even After Mild Infections]; [[The New York Times]], 18 augustus 20020</ref><ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.08.14.20174490v1 Detection, prevalence, and duration of humoral responses to SARS-CoV-2 under conditions of limited population exposure.]</ref>
 
Methodes die in het bloed aanwezige specifieke antilichamen tegen het virus testen, kunnen geen immuniteit aantonen, omdat niet bekend is welke [[titer (medisch)|titer]] daarvoor nodig is.<ref>[https://www.statnews.com/2020/04/20/everything-we-know-about-coronavirus-immunity-and-antibodies-and-plenty-we-still-dont/ Everything we know about coronavirus immunity and antibodies — and plenty we still don’t, Statnews, 20 april 2020]</ref> Dergelijke tests geven epidemiologische informatie: ze laten zien of een persoon een infectie heeft doorgemaakt.
 
Bij een zeer klein aantal mensen die bewezen de ziekte hebben gehad, kan het aangeboren immuunsysteem zo snel reageren op het virus dat zij het aangeleerde immuunsysteem niet hoeven in te zetten. In dit geval komen er geen antilichamen in het bloed voor, maar is de persoon wel genezen van COVID-19.<ref>[https://www.sanquin.nl/over-sanquin/nieuws/2020/08/sanquin-onderzoek-mensen-kunnen-slecht-inschatten-of-ze-corona-hebben Sanquin-onderzoek: Mensen kunnen slecht inschatten of ze corona hebben]</ref>
 
=== Adaptieve immuunrespons ===
Immuniteit kan worden opgebouwd door de T-lymfocyten (kortweg [[T-cel]]len) en B-lymfocyten (kortweg [[B-cel]]len). Zij vormen samen de verworven (adaptieve) immuunrespons.<ref>[https://www.lemonde.fr/blog/realitesbiomedicales/2020/07/20/reponse-immunitaire-cellulaire-specifique-contre-le-coronavirus-sars-cov-2-des-resultats-encourageants-dautres-intrigants/ Réponse immunitaire cellulaire spécifique contre le coronavirus SARS-CoV-2 : des résultats encourageants, d’autres intrigants]</ref><ref>[https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/latest-evidence/immune-responses Immune responses]</ref>
 
==== T-cel-immuniteit ====
Personen die door COVID-19 geïnfecteerd zijn geweest, met geen of milde symptomen, kunnen een negatieve serologische antilichamentest resultaat hebben, maar wel positief testen met de [[T-cellen|T-cel]]-test.<ref>[https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.06.29.174888v1.full Robust T cell immunity in convalescent individuals with asymptomatic or mild COVID-19]; Karolinska Institutet, Katarina Sternudd, 30 juni 2020</ref>
 
In het bloed van bloeddonoren uit de VS dat voor de uitbraak van de pandemie werd afgenomen, werden T-cel-reacties tegen (delen van) SARS-CoV-2 aangetoond. Vermoedelijk ontstonden die als reactie op veelvoorkomende, andere coronavirussen die bepaalde overeenkomsten met SARS-CoV-2 hebben. De klinische relevantie van deze observaties is onduidelijk en een bron voor speculaties over mogelijke partiële immuniteit in de bevolking.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41577-020-0389-z Pre-existing immunity to SARS-CoV-2: the knowns and unknowns]; Nature, 7 juli 2020</ref><ref>[https://science.sciencemag.org/content/early/2020/08/04/science.abd3871 Selective and cross-reactive SARS-CoV-2 T cell epitopes in unexposed humans]; Science, 4 augustus 2020</ref>
 
==== B-cel-immuniteit ====
Er zijn aanwijzingen dat genezen patiënten immuniteit opbouwen voor ten minste meerdere maanden.<ref>[https://ncase.me/covid-19/ COVID-19 Futures hoofdstuk 'The next few years']. Citaat:<br>
Either way, you're now immune. For how long?<br>
COVID-19 is most closely related to SARS, which gave its survivors 2 years of immunity.<br>
The coronaviruses that cause "the" common cold give you 8 months of immunity.<br>
There's reports of folks recovering from COVID-19, then testing positive again, but it's unclear if these are false positives.<br>
One not-yet-peer-reviewed study on monkeys showed immunity to the COVID-19 coronavirus for at least 28 days</ref> De bevindingen zijn echter voorlopig, omdat de uitbraak van begin 2020 is,<ref>Er waren op 3 mei 2020 wereldwijd meer dan een miljoen patiënten genezen. Hoewel een klein aantal genezen patiënten nadien positief zijn getest, blijkt bij nader inzien dat de testen inactive virusresten detecteerden.[https://www.businessinsider.nl/coronavirus-south-korean-reactivated-cases-not-reinfected-experts-2020-4?international=true&r=US South Korea says recovered coronavirus patients who tested positive again did not relapse: Tests picked up ‘dead virus fragments’, Business Insider, 30 april]</ref><ref>Eind augustus 2020 zijn een zeer beperkt aantal herinfecties bekend. [https://www.theverge.com/2020/8/29/21406019/covid-19-coronavirus-reinfection-immunity-antibodies-vaccine-test A case of coronavirus reinfection shows the complexities of the pandemic]; The Verge, 29 augustus 2020</ref><ref>In China zijn antilichamen uit het bloedplasma van herstelde patiënten met succes gebruikt voor [[Passieve immuniteit#Passieve immuuntherapie|passieve immuuntherapie]][https://www.businessinsider.nl/coronavirus-convalescent-plasma-treatment-early-chinese-study-results-2020-3?international=true&r=US A new report raises hope that the blood of recovered patients can help treat severe coronavirus cases, Business Insider, 27 maart 2020]</ref> en deels gebaseerd op ervaringen met andere ziekten, zoals [[SARS]]<ref>Bij [[Severe Acute Respiratory Syndrome|SARS]], de meest verwante ziekte, duurt de immuniteit twee jaar en vermindert daarna het aantal specifieke [[Immunoglobuline|antilichamen]].[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2851497/ Duration of Antibody Responses after Severe Acute Respiratory Syndrome, Emerging infectious diseases, oktober 2007]</ref> en [[griep]]<ref>Bij [[Endemie (geneeskunde)|endemische]] coronavirussen, zoals griep, is de immuniteit minstens acht maanden.[http://www.columbia.edu/%7Ejls106/galanti_shaman_ms_supp.pdf Direct observation of repeated infections with endemic coronaviruses, Columbia University, 2020] Citaat:'Instances of natural re-infections with the same virus type have been documented previously in which repeated infections with OC43 and 229E were recorded by serological testing. Subsequent infections were separated by at least 8 months, though study participants were tested every 4 months.'</ref> of op resultaten van kortlopend onderzoek bij Resusapen.<ref>Er zijn proeven uitgevoerd op [[Rhesusaap|rhesusapen]][https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.13.990226v1.abstract Reinfection could not occur in SARS-CoV-2 infected rhesus macaques, Cold Spring Harbor University, 13 maart 2020] die aantonen dat bij deze apen na 28 dagen immuniteit bestaat</ref> Ook milde symptomen veroorzaken een sterke immuunreactie met antilichamen, die minstens 41 dagen later het virus neutraliseren. In de Franse studie heeft 98% van de besmette personen antilichamen ontwikkeld.<ref>[https://thehill.com/policy/healthcare/public-global-health/499467-hospital-staffers-with-mild-covid-19-cases-developed Hospital staffers with mild COVID-19 cases developed antibodies, study shows; The Hill, 26 mei 2020]</ref><ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.05.19.20101832v2.full.pdf Serologic responses to SARS-CoV-2 infection among hospital staff with mild disease in eastern France; Medrxiv, 19 mei 2020]</ref> De hoeveelheid antilichamen neemt na verloop van tijd af.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.07.09.20148429v1 Longitudinal evaluation and decline of antibody responses in SARS-CoV-2 infection]; Medrxiv website, 9 juli 2020</ref> Enkel op basis van de aanwezige antilichamen zou de immuniteit tijdelijk zijn.
 
== Diagnostiek ==
{{Zie hoofdartikel|COVID-19-diagnostiek}}
 
Op 7 januari 2020 was de genetische code van het virus bekend. Hierdoor werd het ontwikkelen van testen mogelijk.
 
De Foundation for Innovative New Diagnostics (FIND) in Genève houdt een lijst bij van nieuwe testen en evalueert deze met internationale laboratoria.<ref>[https://www.finddx.org/covid-19/ FIND evaluation update: SARS-CoV-2 diagnostics]</ref>
 
Naast een test op SARS-CoV-2 wordt ook getest op bacteriële infecties en influenza om die beide als oorzaak of superinfectie te kunnen uitsluiten.
 
=== Moleculaire PCR-test===
De standaard diagnosemethode is door middel van een [[Reverse-transcriptie|omgekeerde]] [[polymerasekettingreactie]]test (rRT-PCR) op een [[sputum]]monster of een [[nasofaryngeaal]] uitstrijkje.<ref name="20200129cdc">{{Citeer web |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html |title=Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV |date=29 january 2020 |website=''[[Centers for Disease Control and Prevention]]'' |access-date=1 februari 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202031/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html |archive-date=30 januari 2020 |url-status=live}}</ref> De diagnose 'COVID-19' wordt volgens de richtlijn van het [[Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu|RIVM]] op 12 maart 2020 als volgt gesteld: ‘Elke persoon waarbij door middel van RT-PCR op twee onafhankelijke targets een infectie met SARS-CoV-2 is vastgesteld, ongeacht of deze persoon voldoet aan de klinische en epidemiologische criteria voor een verdenking.’<ref name="lci" />
 
In sommige gevallen is er een positief testresultaat na herstel. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de negatieve test, waarna de patiënt als hersteld werd gezien, slecht werd uitgevoerd. Een andere mogelijkheid is dat er door de hoge gevoeligheid van de test nog kleine achtergebleven deeltjes worden gedetecteerd. Dit is ook bekend van tests voor andere luchtwegaandoeningen, zoals influenza.<ref>[https://www.nytimes.com/2020/02/29/health/coronavirus-reinfection.html They Recovered From the Coronavirus. Were They Infected Again?]</ref>
 
=== Serologische tests ===
In principe kan men in plaats van te testen op het virus, ook testen op de aanwezigheid van antilichamen tegen het virus. Daarmee is ook een in het verleden doorgemaakte infectie op te sporen.
 
Met een [[Monoklonale antistof|monoklonaal antilichaam]] tegen SARS-CoV-2 kan in principe het virus in het bloed worden vastgesteld en een passieve immunisering worden ontwikkeld.<ref>[https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.11.987958v1 A human monoclonal 1 antibody blocking SARS-CoV-2 infection]</ref><ref>[http://www.vib.be/en/news/Pages/VIB-moves-forward-in-the-development-of-a-COVID-19-prophylactic.aspx VIB achieves important milestone in the development of a COVID-19 drug]</ref>
 
=== Radiologie ===
Bij een röntgenonderzoek kan een normale opname richtingwijzend zijn bij de verdenking op longontsteking. Bij een bewezen COVID-19-infectie wordt vaak een [[computertomografie]] uitgevoerd, omdat hiermee veelal veranderingen vastgesteld kunnen worden voordat deze op een normale opname zichtbaar zijn.<ref name="Salehi">Salehi, S., Abedi, A., Balakrishnan, S. and Gholamrezanezhad, A., 2020. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients. American Journal of Roentgenology, p. 1-7</ref> Kenmerkend zijn ondoorzichtige veranderingen van het [[longparenchym]] die op melkglas lijken. Scans duiden ook op stollingsproblemen in de vaten zoals [[longembolie]]ën. De diagnostiek middels een [[CT-scan]] kan in bepaalde gevallen zelfs sneller en effectiever zijn dan die middels RT-PCR.<ref>Al-Tawfiq, J. and Memish, Z., 2020. Diagnosis of SARS-CoV-2 Infection based on CT scan vs. RT-PCR: Reflecting on Experience from MERS-CoV. Journal of Hospital Infection</ref> [[radiologie|Radiologen]] uit [[Changsha]] beschreven meerdere patiënten waarbij de diagnose COVID-19 op grond van de CT-bevinding gesteld werd met een aanvankelijk negatieve RT-PCR-test die pas na meerdere herhalingen positief bleek.<ref>Xie, X., Zhong, Z., Zhao, W., Zheng, C., Wang, F. and Liu, J., 2020. Chest CT for Typical 2019-nCoV Pneumonia: Relationship to Negative RT-PCR Testing. Radiology, pag.200343</ref> Bij een epidemie kan vandaar als [[triage]]strategie een typische CT-bevinding aanleiding zijn om snel met de therapie te beginnen, ook als de RT-PCR-test (nog) negatief is.<ref>Zhang, J., Zhou, L., Yang, Y., Peng, W., Wang, W. and Chen, X., 2020. Therapeutic and triage strategies for 2019 novel coronavirus disease in fever clinics. The Lancet Respiratory Medicine, 8(3), pag. e11-e12</ref>
 
== Behandeling ==
Er is geen [[geneesmiddel]] voor de ziekte bekend; daarom worden patiënten in (thuis)isolatie geplaatst. Wel kunnen de symptomen verminderd worden, zodat het immuunsysteem tijd krijgt om het virus te bestrijden. Ook zijn er onderzoeken gaande waarin onderzocht wordt of bestaande medicijnen voor andere ziekten ook tegen COVID-19 werkzaam zijn en waarin de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en vaccins beoogd wordt.<ref>[https://www.umcutrecht.nl/nl/nieuws/snel-en-groot-onderzoek-medicijnen-bij-corona Snel en groot onderzoek medicijnen bij corona]</ref><ref>[https://www.covid-trials.org/ A real-time dashboard of clinical trials for COVID-19]</ref>
 
Voor genezende behandelingen, ondersteunende behandelingen en voor symptoombestrijding is ontwikkeling van medische kennis nodig gebaseerd op klinische ervaring, vastgelegde [[casuïstiek]] en wetenschappelijk onderzoek.
 
Bij zeer ernstig zieke patiënten kunnen [[Complicatie (medisch)|complicaties]] van de ziekte optreden, zoals een bacteriële [[superinfectie]]. Deze patiënten krijgen hiertegen [[Antibioticum|antibiotica]] toegediend.
 
=== Nederlands voorlopig advies ===
Op 3 maart 2020 kwam het RIVM met een voorlopig advies voor behandelaars.
 
Optimale zorg is de belangrijkste behandeling van patiënten met COVID-19.
Daarnaast is bij patiënten met een ernstige infectie die zuurstoftoediening nodig hebben, het toedienen van dexamethason een behandeling waarvan aangetoond is dat dit de mortaliteit vermindert en risico op intubatie verlaagt.
Verder kan remdesivir in een vroeg stadium van infectie, waarbij (nog) geen beademing nodig is, een bijdrage leveren aan eerder klinisch herstel.
Er zijn echter geen data over combinatietherapie. Bij een deel van de COVID-19-patiënten zal combinatietherapie een behandeloptie zijn.<ref name="SWAB Wijziging 03-07-2020">[https://swab.nl/nl/covid-19 SWAB Wijziging 03-07-2020]</ref>
 
Bij behandeling met andere antivirale of immuunmodulerende middelen of plasmatherapie dient dit te gebeuren binnen een wetenschappelijk klinisch onderzoek en niet via off-labelgebruik.
 
Het [[College ter Beoordeling van Geneesmiddelen]] deed een oproep aan zorgverleners en patiënten om bijwerkingen van medicijnen voor de behandeling van de infectie en medicijnen voor andere aandoeningen te melden bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum [[Lareb]].<ref>[https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2020/05/01/meld-bijwerkingen-van-medicijnen-ook-bij-een-corona-infectie Oproep: meld bijwerkingen van medicijnen bij een corona-infectie]</ref> Ook zal het Lareb de veiligheidsbewaking uitvoeren zodra gevaccineerd kan worden.<ref>[https://eenvandaag.avrotros.nl/item/zo-wordt-straks-in-de-gaten-gehouden-welke-bijwerkingen-het-coronavaccin-heeft/ Zo wordt straks in de gaten gehouden welke bijwerkingen het coronavaccin heeft]</ref>
 
=== Goedgekeurde geneesmiddelen ===
==== Antivirale middelen ====
===== Remdesivir =====
Op 25 juni 2020 werd bekend dat de Europees Geneesmiddelenbureau de virusremmer [[remdesivir]] onder voorwaarden en voor een jaar als eerste medicijn tegen COVID-19 heeft goedgekeurd.<ref>[https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/medicijninformatie-het-nieuwe-coronavirus/nieuws/2020/06/25/eerste-medicijn-tegen-covid-19-goedgekeurd Eerste medicijn tegen COVID-19 goedgekeurd]</ref>
Dit oorspronkelijk als medicijn tegen [[ebola]] bedoelde middel, een [[Ribonucleïnezuur|RNA]]-[[polymerase]]-inhibitor, remt de aanmaak van virussen. Het is bedoeld voor coronapatiënten in het ziekenhuis die kampen met een longontsteking. Na toediening van het middel herstellen deze gemiddeld vier dagen eerder. Remdesivir werd al enige tijd als enig (dus niet in combinatie met een ander) geneesmiddel onderzocht.<ref>[https://clinicaltrials.gov/ct2/results?cond=&term=remdesivir&cntry=&state=&city=&dist= ClinicalTrials.gov ]</ref><ref>[https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-provides-recommendations-compassionate-use-remdesivir-covid-19 EMA provides recommendations on compassionate use of remdesivir for COVID-19], www.ema.europa.eu, 2 april 2020</ref><ref>[https://fd.nl/beurs/1341759/aandeel-gilead-stijgt-na-veelbelovende-resultaten-coronamedicijn?_ga=2.248719303.1107184415.1574589090-693891132.1553089069 Aandeel Gilead stijgt na veelbelovende resultaten coronamedicijn], fd.nl</ref>
Hoewel Remdesivir volgens eerste berichten niet leek te werken<ref>{{en}} [https://www.theguardian.com/world/2020/apr/23/high-hopes-drug-for-covid-19-treatment-failed-in-full-trial First trial for potential Covid-19 drug shows it has no effect], ''The Guardian'', 23 april 2020</ref> gaf de Amerikaanse instantie die toelating van voedsel en medicijnen regelt, FDA, al eerder (op 1 mei 2020) toestemming voor het gebruik hiervan bij patiënten die zuurstof wordt toegediend of worden beademd.<ref>{{en}} [https://www.theverge.com/2020/5/1/21241612/remdesivir-fda-emergency-authorization-treatment-covid-19-coronavirus-fauci FDA authorizes experimental drug remdesivir for emergency use in COVID-19 patients], The Verge, 1 mei 2020</ref> De Amerikaanse president [[Donald Trump]] kocht voortvarend een grote partij, 500.000 doses, op.<ref>[https://nl.metrotime.be/2020/07/01/must-read/trump-koopt-alle-stock-waardevol-coronamedicijn-remdesivir-op/ Trump koopt wereldwijde stock waardevol coronamedicijn remdesivir op]</ref><ref>[https://www.cnet.com/health/us-to-buy-500000-remdesivir-coronavirus-treatment-courses-at-2340-each/ 500.000 doses]</ref> Op 3 oktober verklaarde de president dankbaar te zijn voor zijn persoonlijke corona-behandeling met remdesivir.<ref>[https://chicago.cbslocal.com/2020/10/03/remdisivir-drug-administered-to-president-trump-as-he-battles-covid-19-went-through-clinical-trials-in-chicago/ Remdisivir, Drug Administered To President Trump As He Battles COVID-19, Went Through Clinical Trials In Chicago]</ref> Op 6 oktober 2020 kwam naar buiten dat Nederland een groot tekort aan remdesivir heeft, ondanks de Europese verdeling van dit medicijn.<ref>[https://fd.nl/economie-politiek/1359433/tekort-aan-virusremmer-remdesivir-tegen-corona Tekort aan virusremmer remdesivir tegen corona]</ref>
 
==== Overige middelen ====
===== Bloedverdunners =====
Door de hoge mate van ontsteking en het dagenlang roerloos op een IC liggen wordt de bloedstolling geactiveerd en kunnen trombotische complicaties ontstaan. Nederlands onderzoek wees uit dat het zinvol is deze complicaties te behandelen in het ziekenhuis met een gepaste hoeveelheid [[Anticoagulantia|bloedverdunners]]. Later werd dit advies verder uitgebreid naar de huisartsenpraktijk, derhalve in een veel vroeger stadium van besmetting.<ref>[https://nos.nl/artikel/2334471-bloedverdunners-voor-trombose-en-kankerpatienten-bij-verdenking-van-covid-19.html Bloedverdunners voor trombose- en kankerpatiënten bij verdenking van covid-19]</ref><ref>[https://www.onlinejacc.org/content/early/2020/08/24/j.jacc.2020.08.041 Anticoagulation, Mortality, Bleeding and Pathology Among Patients Hospitalized with COVID-19: A Single Health System Study]</ref><ref>[https://www.mountsinai.org/about/newsroom/2020/mount-sinai-team-offers-additional-data-on-efficacy-of-blood-thinners-for-covid19-and-insight-on-best-potential-regimens-pr Mount Sinai Team Offers Additional Data on Efficacy of Blood Thinners for COVID-19 and Insight on Best Potential Regimens]</ref>
 
=== Experimenten met geneesmiddelen ===
Net als bij eerdere ernstige infectieziekten, worden bij COVID-19 bestaande middelen tegen andere ziekten en virussen toegediend aan patiënten. Er lopen verschillende [[Klinisch onderzoek|onderzoeken]], maar voor betrouwbare conclusies over werking en bijwerking is tijd nodig.
 
==== Antivirale middelen ====
Er bestaat, afgezien van remdesivir, nog geen specifieke behandeling voor dit virus.
 
Diverse (andere) [[antivirale middelen]] worden getest op effectiviteit zoals [[protease]]-remmers [[indinavir]], [[saquinavir]] en camostat en de griepmedicijnen [[oseltamivir]] en [[interferon|interferon beta]].<ref>[https://fd.nl/economie-politiek/1333266/opnieuw-chinese-miljoenenstad-afgesloten-vanwege-corona Chinese miljoenenstad buiten de provincie Hubei afgesloten], Financieel Dagblad, 2 febr. 2020</ref><ref>[https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2020/Maart/lumc-doet-onderzoek-naar-coranavirus-remmers/ LUMC doet onderzoek naar nieuwe coronavirus-remmers], www.lumc.nl, maart 2020</ref><ref>[https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-continues-facilitate-development-treatments Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Continues to Facilitate Development of Treatments], www.fda.gov, 19 maart 2020</ref> Lopinavir/ritonavir zijn niet werkzaam tegen de ziekte.<ref name="SWAB Wijziging 03-07-2020"/>
 
===== Chloroquine en hydroxychloroquine =====
Op 17 februari 2020 werd gerapporteerd dat [[chloroquine]] bij klinische tests werkzaam bleek tegen COVID-19. Het was getest in meer dan 10 ziekenhuizen in [[Beijing]] en de Chinese provincies [[Guangdong]] en [[Hunan]], op initiatief van onderzoekers van de [[KU Leuven]].<ref>{{en}}[http://www.xinhuanet.com/english/2020-02/17/c_138792545.htm Xinhuanet 17 februari 2020: Antimalarial drug confirmed effective on COVID-19]</ref><ref>[https://www.nu.nl/buitenland/6031723/86-jaar-oud-malariamiddel-werkt-tegen-door-coronavirus-veroorzaakte-ziekte.html Nu.nl 26 februari 2020: 86 jaar oud malariamiddel werkt tegen door coronavirus veroorzaakte ziekte]</ref> [[In vitro]] onderzoek laat zien dat [[chloroquine]] werkzaam is tegen het virus. De benodigde concentratie is in principe haalbaar [[in vivo]], maar [[klinische studie]] is nodig.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41422-020-0282-0 Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro]</ref> De resultaten zijn nog niet in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd en de goede informatie over de effectiviteit, bijwerkingen en statistische significantie ontbreekt. Het uitproberen van chloroquine was opgepakt op grond van eerdere bevindingen in de [[SARS-coronavirus|SARS]]-epidemie in 2004.<ref>[https://nieuws.kuleuven.be/nl/2020/antivirale-werking-van-chloroquine-tegen-coronavirussen-reeds-in-2004-ontdekt-door-virologen-ku-leuven Antivirale werking van chloroquine tegen coronavirussen reeds in 2004 ontdekt door virologen KU Leuven]</ref>
 
Er loopt sinds maart 2020 een proef aan de [[Rijksuniversiteit Groningen]] waarbij chloroquine tot de juiste deeltjesgrootte verpulverd wordt en vervolgens geplaatst wordt in een speciale inhalator, de cyclops, waardoor het medicijn diep doordringt in de longen van een patiënt.<ref>[https://www.pw.nl/achtergrond/2016/inhalatie-van-droog-poeder-veelbelovend-bij-longinfectie cyclops]</ref> Dit betreft dus een specifiek lokale toepassing rechtstreeks in de door het coronavirus aangetaste longen. Op deze wijze zou het medicijn niet enkel kunnen genezen, maar ook kunnen beschermen.<ref>[https://www.ukrant.nl/magazine/coronamedicijn-bestaat-misschien-al/ Coronamedicijn bestaat misschien al]</ref>
 
In Frankrijk is [[Didier Raoult]], specialist in tropische infectieziekten, begonnen met het geven van de combinatie van het verwante [[hydroxychloroquine]] en [[azithromycine]] aan besmette patiënten. Hij claimt een genezingspercentage van 75% binnen 6 dagen. Van de controlegroep was 90% nog ziek.<ref>[https://fd.nl/economie-politiek/1338874/dokter-panoramix-claimt-medicijn-tegen-coronavirus Dokter 'Panoramix' claimt medicijn tegen coronavirus]</ref><ref>[https://www.franceculture.fr/emissions/radiographies-du-coronavirus/un-remede-francais-contre-le-covid-19 Chloroquine: un remède français contre le Covid-19 ?]</ref> Andere wetenschappers hebben echter sterke twijfels bij de onderzoeksopzet en de conclusies.<ref>[https://scienceintegritydigest.com/2020/03/24/thoughts-on-the-gautret-et-al-paper-about-hydroxychloroquine-and-azithromycin-treatment-of-covid-19-infections/ Thoughts on the Gautret et al. paper about Hydroxychloroquine and Azithromycin treatment of COVID-19 infections]</ref><ref>[https://forbetterscience.com/2020/03/26/chloroquine-genius-didier-raoult-to-save-the-world-from-covid-19/ Chloroquine genius Didier Raoult to save the world from COVID-19]</ref>
 
Hydroxychloroquine is wereldwijd geregistreerd voor een aantal indicaties waaronder [[reumatoïde artritis]], [[systemische lupus erythematodes]] en ook de behandeling van acute aanvallen en profylaxe van malaria veroorzaakt door ''Plasmodium vivax'', ''P. falciparum'', ''P. ovale'' en ''P. malariae''.<ref>[https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/ords/f?p=111:3::SEARCH:NO::P0_DOMAIN,P0_LANG,P3_RVG1:H,NL,114949 Registratietekst Nederland]</ref> De Amerikaanse president [[Donald Trump]] gelooft in dit middel, terwijl de wetenschappelijke onderbouwing nog onvoldoende is. Hij kwam in conflict met de [[FDA]] inzake het [[niet-geregistreerd gebruik]] van dit geneesmiddel bij [[preventie]] en genezing van COVID-19. Het middel is wereldwijd beschikbaar, maar net als chloroquine nog niet goedgekeurd voor deze specifieke indicatie.<ref>[https://www.livescience.com/chloroquine-coronavirus-treatment.html Could the anti-malarial drug chloroquine treat COVID-19?]</ref><ref name="ABC malaria drug">[https://abcnews.go.com/Health/chloroquine-malaria-drug-treat-coronavirus-doctors/story?id=69664561 Chloroquine, an old malaria drug, may help treat novel coronavirus, doctors say]</ref> Verschillende mensen overleden na zelfmedicatie door de bijwerkingen van het middel. Inmiddels heeft de FDA noodmaatregelen genomen om in de Verenigde Staten de behandeling van COVID-19-patiënten met (hydroxy)chloroquine te waarborgen.<ref>[https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-daily-roundup-april-13-2020 Coronavirus (COVID-19) Update: Daily Roundup April 13, 2020]</ref> Dit gebruik werd aldaar sterk bevorderd door de interventie van Donald Trump. De president drong aldaar met succes aan op snelle toepassing van de twee bovenstaande geneesmiddelen.<ref name="ABC malaria drug" />
 
In Nederland gebruikt naar schatting iets meer dan de helft van de patiënten in het ziekenhuis (hydroxy)chloroquine.<ref>[https://fd.nl/economie-politiek/1341001/helpt-trumps-wondermiddel-echt-tegen-covid-19 Helpt Trumps wondermiddel echt tegen Covid-19?]</ref>
 
====== Negatieve resultaten hydroxychloroquine ======
Een retrospectief onderzoek van 368 patiënten in militaire ziekenhuizen in de Verenigde Staten concludeerde in een voorpublicatie van 21 april 2020 dat hydroxychloroquine niet verhindert dat patiënten beademd moeten worden en dat het met een groter sterfterisico verbonden is.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.16.20065920v1 Outcomes of hydroxychloroquine usage in United States veterans hospitalized with Covid-19]</ref>
Volgens een andere voorpublicatie, over onderzoek in vier Franse ziekenhuizen bij 181 patiënten, was er geen positieve werking van hydroxychloroquine. Bij 10% van de patiënten moest vanwege de bijwerkingen - hartritmestoornissen - het geven van het middel stopgezet worden.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.10.20060699v1.full.pdf No evidence of clinical efficacy of hydroxychloroquine in patients hospitalised for COVID-19 infection and requiring oxygen: results of a study using routinely collected data to emulate a target trial]</ref> De FDA waarschuwt dan ook inzake het gebruik buiten ziekenhuizen.<ref>[https://www.fda.gov/safety/medical-product-safety-information/hydroxychloroquine-or-chloroquine-covid-19-drug-safety-communication-fda-cautions-against-use Hydroxychloroquine or Chloroquine for COVID-19: Drug Safety Communication - FDA Cautions Against Use Outside of the Hospital Setting or a Clinical Trial Due to Risk of Heart Rhythm Problems]</ref>
Ondertussen is in Frankrijk het gebruik van hydroxychloroquine bij COVID-19-patiënten verboden.<ref>[https://www.msn.com/nl-nl/gezondheid/medisch/frankrijk-verbiedt-gebruik-hydroxychloroquine-bij-coronapati%C3%ABnt/ar-BB14EZHg Frankrijk verbiedt gebruik hydroxychloroquine bij coronapatiënt]</ref>
 
==== Immunomodulerende middelen ====
===== Corticosteroïden =====
Corticosteroïden werken bij ernstig zieke patiënten die zuurstof of kunstmatige beademing nodig hebben. Corticosteroïden dempen de overreactie van het immuunsysteem op het virus waar patiënten op de IC mee te maken hebben. Het betreft de middelen dexamethason, hydrocortison en waarschijnlijk ook andere corticosteroïden.
<ref>[https://www.umcutrecht.nl/nl/nieuws/hydrocortison-werkt-bij-covid-19-patienten Hydrocortison werkt bij Covid-19-patiënten]</ref>
 
====== Dexamethason ======
Uit een klinische studie in het [[Verenigd Koninkrijk]] blijkt dat COVID-19-patiënten aan zuurstof of kunstmatige ademhaling bij toediening van dexamethason sneller genezen en er minder sterfgevallen zijn (een derde minder bij kunstmatige ademhaling en 20% bij zuurstoftoevoeging).<ref>[https://www.nature.com/articles/d41586-020-01824-5 Coronavirus breakthrough: dexamethasone is first drug shown to save lives]; Nature, 16 juni</ref> Het middel heeft weinig of geen effecten bij milde symptomen. De [[dexamethason]]-[[steroïde]] is een [[immuunsuppressiva]] die de overreactie van het immuunsysteem in de longen afremt. Dexamethason is een goedkoop, veelgebruikt medicament, dat voor andere toepassingen al wordt gebruikt.
 
===== Biologicals =====
====== Tocilizumab ======
Artsen van het Zuyderland medisch centrum in Sittard en Geleen beproefden twee medicijnen bij 86 COVID-19-patiënten bij wie het immuunsysteem in reactie op het coronavirus op hol was geslagen. Artsen gaven de patiënten eerst [[prednison]], een medicijn dat het immuunsysteem in toom houdt. Wanneer dat niet effectief genoeg was, voegden ze er het reumamedicijn [[tocilizumab]] aan toe. Dat middel onderdrukt het effect van een specifieke afweerstof. Vergeleken met een even grote controlegroep van coronapatiënten die een paar weken eerder opgenomen waren geweest, lag de sterfte 65 procent lager: in de behandelde groep overleden 14 patiënten, in de controlegroep 41. De behandelde groep herstelde dubbel zo snel en er hoefden ruim 70 procent minder patiënten te worden beademd. Tocilizumab remt alleen [[IL-6]], terwijl dexamethason meer stoffen remt die vrijkomen bij ontstekingen, waardoor ook andere afweerreacties worden uitgeschakeld.<ref>[https://www.volkskrant.nl/wetenschap/combinatie-van-twee-bestaande-middelen-lijkt-sterfte-aan-corona-op-ic-s-te-verminderen~b3b7331f/]</ref><ref>[https://ard.bmj.com/content/early/2020/07/20/annrheumdis-2020-218479 Historically controlled comparison of glucocorticoids with or without tocilizumab versus supportive care only in patients with COVID-19-associated cytokine storm syndrome: results of the CHIC study]</ref><ref>[https://www.thelancet.com/journals/lanrhe/article/PIIS2665-9913(20)30173-9/fulltext Tocilizumab in patients with severe COVID-19: a retrospective cohort study]</ref> De resultaten van niet-gerandomiseerd onderzoek, zeker met een controlegroep uit een andere tijdsperiode, zijn moeilijk te interpreteren. Dit onderzoek bevestigt de meerwaarde van corticosteroïden bij ernstige COVID-19, maar de toegevoegde waarde van tocilizumab is niet uit deze data halen.<ref>[https://www.ntvg.nl/artikelen/nieuws/corticosteroiden-bij-ernstige-covid-19/volledig Corticosteroïden bij ernstige covid-19]</ref>
 
==== Overige middelen ====
===== [[Bradykinine]]-remmers =====
Door de infectie verdwijnen de ACE2-receptoren van de longcellen. Zonder ACE2 hebben vaatverwijderende kinines vrij spel en maken bloedvaten lek door te binden aan bradykininereceptoren. Hierdoor ontstaat vocht in de longen en daardoor ontstaat zuurstofgebrek.
 
[[Icatibant]] blokkeert de bradykininereceptor B2R waardoor de lekkage snel wordt opgeheven. Onderzoek liet zien dat in een vroege fase van de infectie bij ernstig zuurstofgebrek icatibant de situatie verbetert. Echter, doordat de helft van het middel in twee uur wordt afgebroken, vermindert het effect snel.<ref>[https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2769237 Outcomes Associated With Use of a Kinin B2 Receptor Antagonist Among Patients With COVID-19]</ref>
Met een ander soortgelijk Nederlands geneesmiddel [[Ruconest]] (recombinante humane C1-esteraseremmer (rhC1INH)) is ook een proef gestart in Zwitserland.<ref>[https://fd.nl/beurs/1342111/pharming-zet-enige-geneesmiddel-in-tegen-covid Pharming zet enige geneesmiddel in tegen Covid]</ref> Icatibant is in Nederland al bij een specifieke aandoening geregistreerd<ref>[https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/i/icatibant Farmacotherapeutisch Kompas]</ref> en als [[weesgeneesmiddel]] in de handel.
 
Door meer inzicht in de werking van het kallikreine-kinine-systeem (KKS) verwachten onderzoekers nog betere effecten van [[lanadelumab]]. Dit middel is langer actief en werkt breder doordat het de activatie remt van het hele systeem dat de lekkage van de bloedvaten veroorzaakt. Er is een klinisch onderzoek in fase 2 gestart waaraan tien ziekenhuizen meedoen.<ref>[https://www.radboudumc.nl/nieuws/2020/ernstig-zuurstofgebrek-coronapatient-lijkt-behandelbaar Ernstig zuurstofgebrek coronapatiënt lijkt behandelbaar]</ref>
 
===== Resveratrol =====
Op 1 mei 2020 suggereerde Peter van der Voort, hoofd IC van het [[Universitair Medisch Centrum Groningen]], dat [[resveratrol]] mogelijk kan helpen de effecten te verminderen van het virus SARS-CoV-2, dat de ziekte COVID-19 veroorzaakt. Dat zou met name het geval zijn bij mensen met overgewicht. Verder onderzoek is gestart om hierover zekerheid te verkrijgen.<ref>[https://www.dvhn.nl/groningen/Helpt-middeltje-van-de-drogist-tegen-corona-Ik-wil-geen-valse-hoop-wekken-zegt-hoofd-ic-van-het-UMCG-25628153.html Helpt middeltje van de drogist tegen corona? 'Ik wil geen valse hoop wekken', zegt hoofd ic van het UMCG]</ref><ref>[https://www.umcg.nl/NL/UMCG/Nieuws/Persberichten/Paginas/subsidie-umcg-onderzoek-naar-rol-overgewicht-bij-covid.aspx Ruim € 450.000 subsidie voor UMCG onderzoek naar rol overgewicht bij COVID-19]</ref> Van resveratrol wordt verondersteld dat het een gunstige werking heeft bij het voorkomen van hartaandoeningen en kanker. Het heeft een positief effect op de stofwisseling bij obese mannen. Buikvet produceert stoffen die de ontstekingsreactie versterken, onder andere in de longen. De vraag is of bij COVID-19 dit meer het geval is dan bij andere patiënten en wat een eventuele behandeling kan zijn. Daarvoor wordt het middel resveratrol onderzocht.
 
=== Bloedplasma ===
Soms kan aan patiënten die al hersteld zijn gevraagd worden bloed te doneren om acute gevallen te behandelen met antistoffenrijk plasma en voor het ontwikkelen van een vaccin.<ref>[https://www.chinadaily.com.cn/a/202002/17/WS5e49e2d0a310128217277ed3.html Plasma therapy could lead to development of vaccine for novel coronavirus pneumonia]</ref> Door de bloedbank wordt een serum met antilichamen ontwikkeld zodat [[passieve immuniteit]] bij een patiënt ontstaat.<ref>{{Citeer web|url=https://www.sanquin.nl/artikelen/nieuwsberichten/2020/03/sanquin-start-met-inzameling-plasma-van-genezen-coronapatienten|titel=Sanquin start met inzameling plasma van genezen coronapatiënten - Sanquin|bezochtdatum=2020-03-26|werk=https://www.sanquin.nl/}}</ref><ref>[https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/patientenzorg/artikelen/plasmaonderzoek-erasmus-mc-gestart Erasmus MC, 22 april 2020: Plasmaonderzoek Erasmus MC gestart]</ref><ref>[https://amazingerasmusmc.nl/actueel/update-behandeling-met-bloedplasma/ Update: Behandeling met bloedplasma]</ref><ref>[https://www.businessinsider.nl/coronavirus-convalescent-plasma-treatment-early-chinese-study-results-2020-3?international=true&r=US A new report raises hope that the blood of recovered patients can help treat severe coronavirus cases, Business Insider, 27 maart 2020]</ref> In Nederland heeft Sanquin geconstateerd dat alleen toediening in een vroeg stadium van de besmetting zin heeft. Daartoe heeft de overheid opdracht gegeven hiermee aan de slag te gaan.<ref>[https://www.sanquin.nl/bloed-doneren/soorten-donaties/anti-covid Doneer plasma tegen corona!]</ref><ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.07.01.20139857v1 Convalescent Plasma for COVID-19. A randomized clinical trial]</ref>
 
==== Hyperimmunoglobuline ====
Onderzoek naar hyperimmunoglobuline loopt. Eerder is aangetoond dat dit middel werkzaam is bij de behandeling van ernstige, acute, virale luchtweginfecties.<ref>[https://www.vereniginginnovatievegeneesmiddelen.nl/nieuwsberichten/2020/03/website/takeda-verwacht-spoedig-goedkeuring-klinische-tests-behandeling-coronavirus Takeda verwacht spoedig goedkeuring klinische tests behandeling coronavirus]</ref>
 
=== Vaccin ===
{{Zie hoofdartikel|COVID-19-vaccin}}
Sinds januari 2020 wordt er door meerdere organisaties en bedrijven aan [[vaccin]]s tegen het SARS-CoV-2-virus gewerkt onder coördinatie van de WHO.<ref>[https://www.who.int/news-room/detail/13-04-2020-public-statement-for-collaboration-on-covid-19-vaccine-development Public statement for collaboration on COVID-19 vaccine development]</ref> Bij de ontwikkeling van een vaccin moeten pre-klinische en klinische onderzoeken worden gedaan. Dit traject duurt doorgaans ten minste een jaar tot anderhalf jaar.<ref>[https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-israeli-research-center-to-announce-it-developed-coronavirus-vaccine-sources-say-1.8665074 Israeli Research Center to Announce It Developed Coronavirus Vaccine, Sources Say]</ref><ref>[https://www.janssen.com/netherlands/nl/coronavirus Over het coronavirus — en een potentieel preventief vaccin]</ref><ref>[https://xconomy.com/national/2020/02/27/gilead-moderna-candidates-ramp-up-coronavirus-drug-vaccine-testing Gilead, Moderna Candidates Ramp Up Coronavirus Drug, Vaccine Testing]</ref><ref>[https://www.weforum.org/agenda/2020/03/will-coronavirus-herald-a-new-era-in-vaccine-innovation How coronavirus could change the way we fight disease]</ref><ref>[http://www.vib.be/nl/nieuws/Pages/Wetenschappers-van-VIB-boeken-belangrijke-vooruitgang-in-onderzoek-naar-kandidaat-geneesmiddel-dat-beschermt-tegen-coronavi.aspx VIB-wetenschappers boeken belangrijke vooruitgang in onderzoek naar kandidaat geneesmiddel dat beschermt tegen coronavirus]</ref>
 
In juni 2020 besloten Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië een bestelling te plaatsen bij het farmaceutisch bedrijf [[AstraZeneca]] dat samen met de [[Universiteit van Oxford]] een vaccin ontwikkelt.
 
Het Russische Sputnik-V-vaccin is als eerste ter wereld geregistreerd.<ref>[https://edition.cnn.com/world/live-news/coronavirus-pandemic-09-11-20-intl/h_2adee4790c7531f40d967abc3c524547 Russia’s sovereign wealth fund announces agreement with Brazil’s Bahia state to supply up to 50 million doses of Sputnik-V]</ref><ref>[https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(20)30402-1/fulltext The Lancet 04092020 The Russian vaccine for COVID-19]</ref>
 
=== Beademing ===
Een deel van de patiënten heeft extra zuurstof nodig door middel van [[beademing]]. Eventueel aangevuld met vernevelen, uitzuigen, afwisselend liggen op de linker- en rechterzij, rug en buik, hulp bij rechtop zetten en bij hoesten. Tijdens de coronapandemie ontstond hierdoor in 2020 een tekort aan [[beademingsapparaat|beademingsapparaten]]. Een aantal bedrijven en instituten vonden oplossingen, onder meer studenten van de TU Delft.<ref>[https://www.tudelft.nl/2020/tu-delft/masterstudenten-tu-delft-starten-initiatief-om-beademingsapparatuur-te-ontwikkelen Masterstudenten TU Delft starten initiatief om beademingsapparatuur te ontwikkelen]</ref> Op de markt verschenen meerdere [[open source|opensource]]-oplossingen.<ref>{{Citeer web|url=https://www.bright.nl/nieuws/artikel/5069091/mit-werkt-aan-open-source-ontwerp-goedkope-ventilatoren|titel=Wetenschappers maken open-source ontwerp goedkope ventilatoren|bezochtdatum=2020-03-26|datum=2020-03-25|werk=Bright}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://freebreathing.org/|titel=FreeBreathing.org|bezochtdatum=2020-03-26|taal=en}}</ref>
 
== Prognose ==
=== Risicofactoren ===
Potentiële risicofactoren voor een slechte [[prognose]] zijn hogere leeftijd, hoge [[SOFA score|SOFA-score]] en een hoeveelheid [[d-dimeer]] groter dan 1 μg/ml.<ref>[https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30566-3/fulltext Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study]</ref>
 
Onder degenen die aan COVID-19 stierven, hadden velen al bestaande aandoeningen, waaronder diabetes, hypertensie en hart- en vaatziekten,<ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-advice-of-the-ihr-emergency-committee-on-novel-coronavirus |title=WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus |website=who.int}}</ref> en de mediane tijd van initiële symptomen tot de dood was 14 dagen (bereik 6-41 dagen).<ref>{{Citeer journal | vauthors = Wang W, Tang J, Wei F | title = Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China | journal = Journal of Medical Virology | volume = 92 | issue = 4 | pages = 441–447 | date = april 2020 | pmid = 31994742 | doi = 10.1002/jmv.25689}}</ref> Nierdialyse- en niertransplantatiepatiënten zijn extra vatbaar voor ernstige complicaties en hebben een hogere kans op overlijden.<ref>[https://www.umcg.nl/NL/UMCG/Nieuws/Persberichten/Paginas/vaker-complicaties-bij-nierpati%C3%ABnten-met-corona.aspx Vaker complicaties bij nierpatiënten met corona]</ref>
Bij mensen met een verstandelijke beperking in Nederland ligt het aantal bewezen COVID-19-infecties in de leeftijd van 40 t/m 69 jaar hoger dan in de algemene populatie. Van deze mensen woont circa 90% in een groep.<ref>[https://www.skipr.nl/nieuws/nieuwste-inzichten-uit-verloop-covid-19-bij-mensen-met-een-verstandelijke-beperking/ Nieuwste inzichten uit verloop Covid-19 bij mensen met een verstandelijke beperking; Skipr, 5 juni 2020]</ref>
Ook mensen met [[Obesitas|overgewicht]] zijn oververtegenwoordigd op de [[Intensieve zorg|IC]];<ref>[https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5072896/corona-covid-19-zwaar-intensive-care-lichaamsgewicht Grote meerderheid coronapatiënten op ic is te zwaar]</ref> volgens Brits onderzoek heeft 70% van de opnames in de IC overgewicht.<ref name="Guardian" />
 
Er zijn aanwijzingen dat in gebieden met grote luchtverontreiniging (door landbouw, vervoer of industrie), zoals delen van Noord-Brabant, Italië, de VS en China het aantal COVID-19-slachtoffers groter is, maar niet duidelijk is hoe het verband precies is.<ref>[https://epha.org/coronavirus-threat-greater-for-polluted-cities Coronavirus threat greater for polluted cities]</ref><ref>[https://projects.iq.harvard.edu/covid-pm Exposure to air pollution and COVID-19 mortality in the United States: A nationwide cross-sectional study]</ref><ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/09/vuile-lucht-vergroot-de-kans-om-te-sterven-aan-covid-19-a3996388 Vuile lucht vergroot de kans om te sterven aan Covid-19]</ref><ref>[http://documents.worldbank.org/curated/en/462481587756439003/Incidence-of-COVID-19-and-Connections-with-Air-Pollution-Exposure-Evidence-from-the-Netherlands Incidence of COVID-19 and Connections with Air Pollution Exposure: Evidence from the Netherlands (English)]</ref>
 
Vooral slachterijen zijn vanwege hun lage werktemperatuur en recirculatie-ventilatie brandhaarden van besmetting.<ref>[https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-07/Beantwoording%20vragen%20met%20betrekking%20tot%20ventilatie%20op%20verzoek%20van%20het%20ministerie%20van%20VWS__DEF.pdf RIVM: Beantwoording vragen met betrekking tot ventilatie op verzoek van het ministerie van VWS]</ref> Bij een Duitse vleesverwerker bleek 25% van het personeel besmet.<ref>[https://www.nu.nl/coronavirus/6059504/aantal-coronabesmettingen-bij-duits-slachthuis-opgelopen-naar-1331.html Aantal coronabesmettingen bij Duits slachthuis opgelopen naar 1.331]</ref> Ook in de Verenigde Staten, Nederland en Wales werden bij testen hoge percentages besmettingen gevonden.<ref>[https://www.pigprogress.net/Health/Articles/2020/5/Covid-19-French-and-Dutch-slaughterhouse-staff-test-positive-588262E/ French, Dutch abattoir staff test positive for Covid-19]</ref><ref>[https://nos.nl/artikel/2338237-na-brandhaard-bij-duitse-vleesverwerker-hele-regio-in-lockdown.html Na brandhaard bij Duitse vleesverwerker hele regio in lockdown]</ref> Het koelsysteem van slachthuizen wordt ook als zelfstandige mogelijke infectiebron gezien.<ref>[https://nos.nl/artikel/2338490-duitse-onderzoeker-wijst-op-koelsysteem-slachthuis-tonnies-maar-vragen-blijven.html Duitse onderzoeker wijst op koelsysteem slachthuis]</ref>
 
=== Mortaliteit ===
In een toespraak over de [[Wereldgezondheidsorganisatie|WHO]]-werkgroep in China berichtte de directeur-generaal van de WHO op 24 februari dat de mortaliteit in Wuhan bij 2-4% ligt, maar buiten Wuhan met 0,7% lager ligt. Het sterftecijfer kan verder ook verschillen van land tot land. Mogelijke oorzaken zijn een verschil in de druk op de gezondheidszorg, de leeftijdsopbouw van de bevolking en het aantal mensen dat getest wordt.
 
{| class="wikitable"
|+ style="font-size:11pt;" |Sterftekans (%) per leeftijd en land
!Leeftijd
!80+
!70–79
!60–69
!50–59
!40–49
!30–39
!20–29
!10–19
!0–9
|-
!China <small>(per 11 februari)</small><ref>{{Citeer web | title = Vital Surveillances: The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020 | url = http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51 | publisher = Chinese Center for Disease Control and Prevention}}</ref>
|14,8
|8,0
|3,6
|1,3
|0,4
|0,2
|0,2
|0,2
|0,0
|-
!Italië <small>(per 12 maart)</small><ref>{{Citeer web | title = Epidemia COVID-19 | url = https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino-sorveglianza-integrata-COVID-19_12-marzo-2020.pdf | publisher = Istituto Superiore di Sanità | location = Rome | taal = it | date = 12 March 2020}}</ref>
|16,9
|9,6
|2,7
|0,6
|0,1
|0,1
|0,0
|0,0
|0,0
|-
!Zuid-Korea <small>(per 15 maart)</small><ref>{{Citeer web | title = Press Release | url = https://www.cdc.go.kr/board/board.es?mid=a30402000000&bid=0030 | publisher = Korean Centers for Disease Control & Prevention}}</ref>
|9,5
|5,3
|1,4
|0,4
|0,1
|0,1
|0,0
|0,0
|0,0
|}
 
<gallery mode="packed" heights="225">
Bestand:Illustration of SARS-COV-2 Case Fatality Rate 200228 01-1.png|alt=3D Medical Animation Still Shot graph showing Case Fatality rates by age group from SARS-COV-2 in China.|Sterftecijfers per leeftijdsgroep in China (peildatum 11 februari 2020)<ref>[http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51 The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team. The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) – China, 2020]. China CDC Weekly, 2020, 2(8): 113–22</ref>
Bestand:Comorbidity and severity in covid-19 data from China CDC Weekly 2020, 2(8), pp. 113-122 (cropped).png|Sterftekans afhankelijk van andere onderliggende gezondheidsproblematiek
</gallery>
 
=== Erfelijkheid ===
Erfelijke verschillen bij patiënten met verschillende ziekteverlopen worden onderzocht.<ref>[https://www.sciencemag.org/news/2020/03/how-sick-will-coronavirus-make-you-answer-may-be-your-genes How sick will the coronavirus make you? The answer may be in your genes]</ref><ref>[https://www.lifelines.nl/deelnemers/onderzoek/corona-onderzoek Coronavirus onderzoek door biobank Lifelines]</ref>
* Er is niet veel effect gevonden door genetische variatie van ACE2 en TMPRSS2, die de mate van ernst van COVID-19 zou kunnen verklaren. Mogelijk speelt genetische variantie binnen het ACE2-gen een rol bij hypertensie en chronische ontstekingen, die vaak voorkomen bij ernstige COVID-19-gevallen.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.22.20074963v1 Lack of association between genetic variants at ACE2 and TMPRSS2 genes involved in SARS-CoV-2 infection and human quantitative phenotypes]</ref>
* [[Bloedgroep]] A heeft een hogere kans op een hogere mate van ziek zijn.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.05.31.20114991v1 The ABO blood group locus and a chromosome 3 gene cluster associate with SARS-CoV-2 respiratory failure in an Italian-Spanish genome-wide association analysis]</ref>
* Uit onderzoek blijkt dat mogelijk het [[Apolipoproteïne E|ApoE]]-gen met variant e4e4 het risico verhoogt op een ernstige COVID-19-infectie.<ref>[https://academic.oup.com/biomedgerontology/advance-article/doi/10.1093/gerona/glaa131/5843454 APOE e4 genotype predicts severe COVID-19 in the UK Biobank community cohort]</ref>
* Door een defect in de [[Toll-like receptor]] 7, kortweg TLR7, wordt het virus niet geïdentificeerd en wordt vervolgens de afweer niet geactiveerd.<ref>[https://www.radboudumc.nl/nieuws/2020/genetische-mutatie-maakt-duidelijk-hoe-coronavirus-toeslaat Toll-like receptor 7 speelt essentiële rol in ziekteproces]</ref>
 
== Maatregelen ==
=== Beleidsscenario's verspreidingssnelheid ===
Beleidsmakers kunnen kiezen voor uiteenlopende pakketten van maatregelen om een COVID-19-epidemie tegen te gaan, te beteugelen of te beëindigen. De keuze voor een pakket of scenario wordt onder meer bepaald door de mate van verspreiding van het virus, de capaciteit van het zorgsysteem en allerlei politieke/ethische opvattingen, bijvoorbeeld over de economie, de kwaliteit van leven, de verantwoordelijkheid van de burger en de rol van de staat. Hier volgen enkele mogelijke aanpakken.
 
* Niets doen; geen overheidinterventies. Dit veroorzaakt overbelasting van de zorg en veel sterfgevallen in korte tijd, ook van niet-COVID-19-patiënten. Er wordt ingezet op een mogelijk snelle groepsimmuniteit, waarbij er sprake is van een relatief korte periode van economische inactiviteit.
* Casus + contactopsporing; iedereen wordt meerdere malen getest. Meer testen geeft een vroegere detectie, tracering van contacten en verhoogt daarmee het vinden van milde gevallen. Positief getesten worden in isolatie geplaatst. De rest van het gezin gaat thuis in quarantaine. Contacten worden opgespoord en getest. Hierbij zijn veel testen nodig en men is zeer kwetsbaar voor herintroductie van virus door import of resthaard.
* Targeted lockdown: Fase 1: iedereen met griepachtige en COVID-19-achtige symptomen moet zich thuis isoleren, inclusief de rest van het gezin. Opgenomen patiënten en zorgpersoneel in ziekenhuizen worden getest. Fase 2: ook zorgpersoneel van kwetsbare groepen wordt getest. Fase 3: ook personeel van scholen met kinderen onder de 12 jaar en fysiotherapeuten worden getest.
* Total lockdown: maximale eliminatie van contacten, iedereen moet in huis blijven, ongeacht of iemand wel of geen symptomen heeft. Zeer kwetsbaar voor herintroductie van virus door import of resthaard. Dit komt omdat er veel mensen zijn die niet in contact zijn gekomen met het virus en geen immuniteit hebben opgebouwd.
* Flexibele lockdown: in het begin de spreiding voldoende afremmen, zodat de zorgsystemen niet overbelast geraakt, maar daarna wel een gematigde spreiding toelaten in de hoop dat het reproductiegetal onder de één blijft. Kwetsbare groepen die veel risico lopen moeten wel voor een lange periode afgeschermd worden om de mortaliteit te beperken. Na verloop van tijd bouwen meer mensen immuniteit op, waardoor het gemakkelijker wordt om het reproductiegetal onder de één te houden, maar groepsimmuniteit is geen doel op zich. In Zweden wordt deze strategie grotendeels toegepast op basis van vrijwilligheid en eigen verantwoordelijkheid van personen en bedrijven. In die zin is er in Zweden geen door de overheid opgelegde 'lockdown'. Voorbeelden van flexibele lockdown zijn tijdelijk geen in- en uitreis in een bepaald gebied, het instellen van de avondklok, beperken van groepsaantallen, meteen testen terugkerende reizigers, controle op naleven quarantaine of niet toestaan van evenementen voor jongeren.
 
=== Preventie ===
[[Bestand:Covid-19 flatten the curve - cropped version (no cartoon).gif|miniatuur|Het effect van het verspreiden van infecties over een lange periode, bekend als het afvlakken van de curve; door een lagere piek kunnen gezondheidsdiensten hetzelfde volume patiënten beter beheren<ref>{{Citeer web |last1=Wiles |first1=Siouxsie |title=The three phases of Covid-19 – and how we can make it manageable |url=https://thespinoff.co.nz/society/09-03-2020/the-three-phases-of-covid-19-and-how-we-can-make-it-manageable/ |website=The Spinoff |accessdate=9 maart 2020 |date=9 maart 2020}}</ref><ref name="Lancet2020Flatten">{{Citeer journal |last1=Anderson |first1=Roy M |last2=Heesterbeek |first2=Hans |last3=Klinkenberg |first3=Don |last4=Hollingsworth |first4=T Déirdre |title=How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic? |journal=The Lancet |date=maart 2020 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30567-5|quote=A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—eg, minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.}}</ref>]]
Als een overheid kiest voor preventie zal, mede omdat dragers mogelijk al besmettelijk zijn voordat ziekteverschijnselen worden opgemerkt, de gehele bevolking voorzorgsmaatregelen in acht moeten nemen, niet alleen al ziek geworden personen. Dergelijke maatregelen zijn onder meer sociale distantie, vermijden van drukte waar veel mensen zijn en goede [[handhygiëne]], het vermijden van sociale contacten en lichamelijk contact, hoesten en niezen in de binnenkant van de elleboog, papieren zakdoekjes gebruiken, ten minste anderhalve of twee meter afstand bewaren en thuis blijven bij krijgen van verkoudheidsklachten. Verdere maatregelen kunnen zijn: in- en uitreisbeperkingen (met name gericht op risicogebieden), onnodig reizen vermijden, evenementen verbieden, fysieke bijeenkomsten op scholen, bedrijven en organisaties of afdelingen staken. Vroege detectie, snelle reactietijden en hoge snelheid bij de uitvoering van de maatregelen en case-evaluatie beperken de verspreiding. Resultaten uit onderzoek tonen aan dat het combineren van [[quarantaine]] met andere preventiemaatregelen mogelijk meer effect heeft dan de quarantaine alleen. Het is belangrijk de quarantaine zo vroeg mogelijk te starten. Hoe vroeger de quarantaine kan gestart worden, hoe meer effect en hoe minder kosten er zijn.<ref>[https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD013574/full Nussbaumer-Streit B, Mayr V, Dobrescu AI, Chapman A, Persad E, Klerings I, Wagner G, Siebert U, Christof C, Zachariah C, Gartlehner G. Quarantine alone or in combination with other public health measures to control COVID-19: a rapid review. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 4. Art. No.: CD013574. DOI: 10.1002/14651858.CD013574]</ref> Hiernaast zijn preventieve maatregelen mogelijk die gericht zijn op (andere) risicofactoren, zoals het bieden van extra bescherming van kwetsbare groepen, het vermijden van contact met dieren en het niet frequenteren van gebieden met veel luchtverontreiniging, dan wel sanering van dergelijke gebieden.
 
==== Sociale onthouding ====
Aanscherpende maatregelen op gebied van [[sociale onthouding]] die zijn gericht op minder viruscirculatie onder kwetsbare groepen ten opzichte van de rest van de bevolking. Daarmee kan intussen [[groepsimmuniteit]] in de rest van de bevolking worden opgebouwd en wordt tevens de zorg ontlast. Voor degenen die wonen in zorginstellingen, zorgtehuizen en hospices betekent dit vaak dat ze van bezoek verstoken blijven.
 
==== Beschermend materiaal ====
Om in ziekenhuizen besmetting te voorkomen, zijn [[medische handschoen]]en en [[mondkapje]]s van het type [[FFP-masker|FFP2]] van belang bij het verplegend personeel op de intensive care en bij bepaalde handelingen van besmette patiënten en FFP1 voor het overige personeel.<ref>[https://lci.rivm.nl/sites/default/files/2020-03/Advies%20Ademhalingsbeschermingsmaskers%20voor%20COVID_19%20%20dd%20180320.pdf Advies aan OMT betreffende Ademhalingsbeschermingsmaskers voor COVID-19], RIVM, 18 maart 2020, versie 3</ref>
 
Zorgmedewerkers in de verpleeghuiszorg, huisartsenzorg, thuiszorg en gehandicaptenzorg dienen een [[chirurgisch mondmasker]] te dragen indien er sprake is van een hoestende of niezende medewerker of patiënt en er een contact van meer dan vijf minuten is binnen 1,5 meter afstand.<ref>[https://lci.rivm.nl/covid-19/PBMbuitenziekenhuis Uitgangspunten PBM buiten het ziekenhuis], RIVM, 20 maart 2020</ref>
 
Ook voor anderen, bijvoorbeeld mensen die reizen met het openbaar vervoer, is in sommige landen bescherming via eenvoudige vormen van mondkapjes verplicht gesteld. Het dragen van dergelijke mondkapjes vermindert de spreiding van virussen in de lucht,<ref>[https://ncase.me/covid-19/ COVID-19 futures, sectie Masks For All]</ref><ref>[https://www.preprints.org/manuscript/202004.0203/v1 Face Masks Against COVID-19: An Evidence Review, Preprints 2020, 12 mei 2020]</ref><ref>[https://medium.com/@tomaspueyo/coronavirus-the-basic-dance-steps-everybody-can-follow-b3d216daa343 Coronavirus: The Basic Dance Steps Everybody Can Follow, Tomas Pueyo in Medium, 23 april 2020]</ref> ook bij mensen die geen symptomen hebben en onbewust drager zijn. Deze mondkapjes worden gezien als een aanvullende maatregel, met name voor situaties waar onvoldoende afstand gehouden kan worden. Men mag het mondkapje niet aanraken en moet vooraf en achteraf handen wassen.
 
==== Vaccinatie luchtwegaandoeningen actualiseren ====
In Duitsland worden mensen boven de leeftijd van 60 en chronisch zieken aanbevolen om hun vaccinatiestatus te controleren en zo nodig om zich te laten vaccineren tegen [[pneumokok]]ken, [[kinkhoest]] en [[influenza]]. In Nederland krijgen mensen die geboren zijn tussen 1-1-1941 en 31-12-1947 in het najaar 2020 een vaccinatie tegen pneumokokkenziekte aangeboden.<ref>[https://www.rivm.nl/pneumokokken/pneumokokkenvaccinatie-voor-ouderen Pneumokokkenvaccinatie voor ouderen]</ref> De vaccinaties helpen niet tegen COVID-19, maar kunnen een eventuele [[superinfectie|bijkomende infectie]] voorkomen.
 
In Nederland wordt een onderzoek gedaan naar het effect van het [[BCG-vaccin]], tegen [[tuberculose]], op het verloop van een COVID-19-infectie bij 60-plussers. Uit eerder onderzoek bleek dat dit vaccin de afweer tegen andere ziektes dan TBC kan verhogen.<ref>[https://www.radboudumc.nl/nieuws/2020/onderzoek-naar-effect-bcg-vaccin-op-infectie-met-coronavirus-bij-zestigplussers Onderzoek naar effect BCG-vaccin op infectie met coronavirus bij zestigplussers]</ref><ref>[https://www.radboudumc.nl/en/nieuws/2020/elderly-people-protected-against-respiratory-infections-by-bcg-vaccine Elderly people protected against respiratory infections by BCG vaccine. However, the effect of the vaccine specifically against COVID-19 has not been demonstrated]</ref><ref>[https://www.umcutrecht.nl/en/over-ons/nieuws/infection-and-immunity/sep-2-study-into-the-use-of-the-bcg-vaccine-against-the-effects-of-covid-19-in-frail-elderly Study into the use of the BCG vaccine against the effects of COVID-19 in frail elderly]</ref>
 
==== Vroege detectie ====
Dagelijks rapporteren deelnemers in een checker-app van ziekenhuizen vragen over de symptomen. Medisch deskundigen, ondersteund door technologie, beoordelen de ingestuurde gegevens op COVID-19-verdenkingen. Bij dergelijke verdenkingen krijgt men het dringende advies in quarantaine te gaan en wordt men met extra aandacht gevolgd. Ook kan men worden doorverwezen voor verder onderzoek en testen en zo nodig volgt een opname. Er wordt regionaal samengewerkt met huisartsen en er worden lokale protocollen gehanteerd voor doorverwijzing.
 
De deelnemende ziekenhuizen verwerken gegevens uit de app centraal op basis van gezamenlijk beleid en protocollen. Een ‘medical board’ waarin vanuit elk ziekenhuis een longarts vertegenwoordigd is, heeft dagelijks overleg en past het beleid zo nodig aan.
 
==== Meldplicht ====
In veel landen, waaronder Nederland en België,<ref name="lci" /><ref>[https://www.zorg-en-gezondheid.be/verplicht-te-melden-infectieziekten Agentschap zorg & gezondheid: Verplicht te melden infectieziekten]</ref> geldt een [[Meldingsplicht infectieziekten|meldplicht]]. In Nederland geldt al bij het vermoeden van deze ziekte een meldplicht in groep&nbsp;A. Dit is de hoogste categorie samen met vijf andere ziekten.<ref>[https://www.rivm.nl/meldingsplicht-infectieziekten/welke-infectieziekten-zijn-meldingsplichtig RIVM: Welke infectieziekten zijn meldingsplichtig?]</ref>
 
==== Contactonderzoek ====
Onderzocht wordt waar en met wie de patiënt met COVID-19 contact heeft gehad. Deze mensen worden gecontroleerd op mogelijke ziekteverschijnselen. Bij ziekteverschijnselen volgt een test. Als er COVID-19 wordt geconstateerd, wordt ook deze persoon geïsoleerd. Ook van deze persoon wordt dan bekeken waar en met wie hij de afgelopen twee weken contact heeft gehad.
In Duitsland worden containment scouts ingezet bij contactonderzoek.<ref>[https://www.tbd.community/de/j/robert-koch-institut-containment-scouts Containment Scouts]{{Dode link|datum=mei 2020 |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
 
==== Quarantaine ====
Als een persoon geen ziekteverschijnselen heeft, maar wel onbeschermd contact heeft gehad met een patiënt met een bewezen infectie, gaat diegene in (thuis)[[quarantaine]].{{Bron?|Is dat wereldwijd het geval?|2020|03|21}} De quarantaine duurt tot de incubatietijd is verlopen. Als de ziekte zich in die periode niet heeft gemanifesteerd, wordt de quarantaine opgeheven.
 
=== Maatregelen bij besmetting of infectie ===
Bij een positieve uitslag volgt zo snel mogelijk een bron- en contactonderzoek om uitbreiding van de ziekte onder de bevolking te beperken, vooral voor groepen met een hoog risicoprofiel, en de capaciteit in de zorg te beperken tot mensen die het echt nodig hebben. Het bronnenonderzoek vervalt, maar het contactonderzoek wordt wel gedaan. Deze fase is mitigatie. Indien onvoldoende zorg voorhanden is, komt een fase waarbij door middel van [[triage]] bepaald zal moeten worden wie geholpen kan worden.
 
==== Cohortering ====
Door het ruimtelijk afscheiden van besmette of van verdachte COVID-19-patiënten worden andere afdelingen en zorgmedewerkers ontlast en wordt bespaard op (schaarse) materialen.
 
==== Isolatie ====
Als een persoon wel ziekteverschijnselen heeft, is [[Isolatie (verpleging)|isolatie]] van toepassing. Bij thuisisolatie en wonen met meerdere personen verblijft de patiënt in een aparte kamer, waarbij contact met huisgenoten moet worden vermeden. Ook contact met huisdieren (o.a. aaien, knuffelen, kussen of laten likken) wordt afgeraden, ook al is de kans dat dieren het virus kunnen doorgeven klein.<ref name="kat">{{Citeer web|url=https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/27/kat-besmet-met-coronavirus-is-alleenstaand-geval-wat-nu-met-u/|titel=Belgische kat loopt coronavirus op, hoe uitzonderlijk is dat en moeten we ons zorgen maken over onze huisdieren?|bezochtdatum=2020-03-27|auteur=VRT NWS|datum=2020-03-27|werk=vrtnws.be}}</ref>
 
==== Latente periode verlengen ====
Er is een periode van 7 dagen nadat de ziekte begon én 24 uur vlak na de ziekte waarin de patiënt geen symptomen meer heeft, maar nog wel een latente drager van de infectie kan zijn. Afhankelijk van de viruscirculatie per regio kan uitgegaan worden van een langere periode. Hierdoor wordt de kans op verspreiding door besmetting in de regio kleiner.<ref>[https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2020A01344 Technische briefing Ontwikkelingen rondom het coronavirus, 18 maart 2020]</ref>
 
== [[Epidemiologie]] ==
{{Zie hoofdartikel|Coronapandemie}}
Uit cijfers van de WHO van het aantal besmettingen in China blijkt dat van het aantal besmettingen dat per 20 februari 2020 waren gemeld, dat 78% van deze besmettingen was vastgesteld bij mensen tussen de 30 en 69 jaar en slechts 10,2% was gemeld bij mensen jonger dan 30 jaar.<ref>{{Citeer web|url=https://www.statnews.com/2020/03/03/who-is-getting-sick-and-how-sick-a-breakdown-of-coronavirus-risk-by-demographic-factors/|titel=Who is getting sick? A look at coronavirus risk by age, gender, and more|bezochtdatum=2020-03-17|datum=2020-03-03|werk=STAT|taal=en}}</ref> Uit onderzoek in diverse landen blijkt dat mannen vaker in het ziekenhuis worden opgenomen dan vrouwen. Circa 62-70% is man.<ref name="Guardian">{{Citeer web|url=https://www.theguardian.com/society/2020/mar/28/coronavirus-intensive-care-uk-patients-50-per-cent-survival-rate|titel=Coronavirus: new figures on intensive care deaths revealed|bezochtdatum=|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=29 maart 2020|uitgever=The Guardian|taal=en}}</ref> Dit is opmerkelijk omdat de verdeling van diagnosestelling tussen de geslachten wel ongeveer gelijk is.<ref>[https://www.rivm.nl/documenten/epidemiologische-situatie-covid-19-in-nederland-23-maart-2020-0 Rapport RIVM 23 maart 200]</ref>
 
<gallery mode="packed" heights="225">
Bestand:COVID-19-World.svg|Totaal aantal bevestigde gevallen en sterfgevallen doorheen de tijd
Bestand:Total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people.png|Totaal aantal bevestigde gevallen van COVID-19 per miljoen mensen (26 maart 2020)
Bestand:Total-covid-deaths-per-million.png|Totaal bevestigde sterfgevallen door COVID-19 per miljoen mensen (26 maart 2020)
</gallery>
 
=== Genetische verwantschap ===
Uit onderzoek naar de genetische [[Verwantschap (biologie)|verwantschap]] van het virus bleek dat in Nederland meerdere introducties uit het buitenland zijn geweest die leiden tot meerdere clusters op verschillende plekken.<ref>[Oude Munnink et al., 2020, Erasmus MC]</ref><ref>[https://nextstrain.org/ncov Genomic epidemiology of novel coronavirus - Global subsampling]</ref>
 
=== Sterftecijfer ===
Er is verschil tussen absolute [[sterfte]] en oversterfte. De absolute sterfte is het aantal mensen waarbij COVID-19 als doodsoorzaak op de doodsoorzaakverklaring staat. Echter, een deel van de mensen die overlijden zou zonder COVID-19 ook op korte termijn overleden zijn. Daarnaast is niet van iedere overledene duidelijk wat de exacte doodsoorzaak was, vooral bij diegenen die niet in het ziekenhuis overleden zijn. Daarom wordt per periode het aantal overledenen vergeleken met het aantal verwachte overledenen. Dit gebeurt aan de hand van eerdere sterftecijfers. Dit wordt per geslachts- en leeftijdscategorie gedaan om te corrigeren voor verandering in de bevolkingsopbouw. [[Oversterfte]] is daardoor een maat voor de dodelijkheid van een aandoening, die wel pas achteraf te berekenen valt.
Effecten van levensduurverkorting (vroegtijdige sterfte) of levensduurverlenging (laattijdige sterfte) zijn moeilijk te meten door de veelheid van factoren die hierbij een rol spelen. Het sterftecijfer kan mogelijk worden beïnvloed door een sterftebespoedigingseffect, meerdere sterftepieken in de loop van de tijd, hogere [[morbiditeit]] en sterfte op de langere termijn van herstelde patiënten of van andere zieken die niet de zorg vroegen of kregen die ze nodig hadden.<ref>[https://nidi.nl/demos/sterfte-door-de-coronapandemie/ Sterfte door de coronapandemie: vergelijkbaar met een zware griepepidemie?]</ref>
 
=== Overzicht databronnen ===
Een overzicht van databronnen die gerelateerd zijn aan het coronavirus en het bijbehorende ziektebeeld COVID-19.<ref>[https://www.databronnencovid19.nl/ Wegwijzer naar gegevensbronnen over COVID-19]</ref><ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.24.20041020v1 Systematic review and critical appraisal of prediction models for diagnosis and prognosis of COVID-19 infection]</ref>
 
=== Statistieken verspreiding ===
Door statistieken ontstaat een beeld van de verspreiding en de opbouw van groepsimmuniteit. Met de statistieken kan gepoogd worden de omvang van de epidemie in te schatten en kunnen wiskundige piramidescenario's en simulaties worden gemaakt en de ontwikkeling van het reproductiegetal in samenhang met het sterftecijfer.
 
Het vergelijken van statistieken van verschillende landen en regio's is echter moeilijk, onder meer door verschillen in [[sensitiviteit en specificiteit]] van [[Test (geneeskunde)|testen]], waardoor er verschillen zijn in het aandeel [[Foutpositief en foutnegatief|foutpositieve en foutnegatieve]] uitslagen. Ook in hoeverre er sowieso getest wordt, verschilt per regio. Minder testen kan het gevolg zijn van de geringe beschikbaarheid van de tests, de onbetrouwbaarheid daarvan of de politieke gevoeligheid. Daarnaast worden in een aantal landen ook overledenen meegeteld die niet zijn getest, maar die wel de bij COVID-19 behorende symptomen vertoonden. Dat kan ertoe leiden dat een land als België meer overledenen telt dan andere landen waar alleen geteste overledenen worden geregistreerd.<ref>[https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.07.24.20149815v1 Systematic evaluation and external validation of 22 prognostic models among hospitalised adults with COVID-19: An observational cohort study]</ref>
 
==== Registraties ====
In diverse systemen worden verdachte, bevestigde, opgenomen en overleden COVID-19-patiënten geregistreerd.
 
==== Klinisch onderzoek ====
Met een antilichaamtest wordt getest of iemand antistoffen tegen het virus in het bloed heeft. Dit is een bewijs dat die persoon met het virus in aanraking is geweest.
 
De monsters die routinematig worden ontvangen in de [[Nivel]]-griepsurveillance worden in de peilstations ook getest op SARS-CoV-2 om de verspreiding van het virus in de algemene bevolking van Nederland in kaart te brengen. Er wordt ook op antilichamen getest via de bloedbank.
Verder zijn er virologische dagstaten.
 
Mogelijk komt er nog een thuistest op basis van een monoklonaal antilichaam tegen SARS-CoV-2 waarmee kan worden gemeld.
 
==== Rioolwateronderzoek ====
Het rioolwater wordt gemeten op het vóórkomen van RNA-sporen van het virus afkomstig van de ontlasting van besmette burgers. Hiermee wordt de verspreiding van het virus onder de gehele bevolking gemeten, inclusief de mensen die niet worden getest. Ook kan zo worden gevolgd of het virus langzaam verdwijnt in de populatie of weer terugkomt.<ref>[https://www.kwrwater.nl/actueel/update-covid-19-rioolwateronderzoek/ Update COVID-19 rioolwateronderzoek]</ref><ref>[https://fd.nl/ondernemen/1340927/het-riool-geeft-eerder-een-signaal-dan-dat-coronapatienten-zich-melden 'Het riool geeft eerder een signaal dan dat coronapatiënten zich melden']</ref>
 
=== Modellen effecten strategieën ===
In diverse landen werden wiskundige modellen ontwikkeld om de effecten van verschillende exit-strategieën door te rekenen en vooraf in te kunnen schatten.
Ook dashboards werden ontwikkeld met diverse actoren om snel te kunnen ingrijpen als gegevens boven drempelwaarden komen. Voorbeelden van indicatoren kunnen zijn reproductiegetal, rioolwater, naleving, testen, besmettingen, bron- en contactonderzoek, ziekenhuisopnames, IC-opnames.
 
=== Seizoenen ===
De verwachting is dat COVID-19, net als andere luchtinfectieziekten zoals influenza, vooral een 'winterziekte' is, die in de lente en zomer minder verspreiding heeft. Bij een nieuwe ziekte is er geen zekerheid dat deze dit patroon gaat volgen. Volgens de laatste statistieken is er wel een seizoenseffect. Het risico op infectie in de buitenlucht is veel minder dan binnenskamers. Eerste berekeningen uit China tonen aan dat het virus zich het best verspreidt bij een temperatuur vlak onder de 9 graden Celsius.<ref>[https://fd.nl/futures/1339840/beweegt-het-virus-mee-met-de-seizoenen Beweegt het virus mee met de seizoenen?]</ref> Volgens een Nederlandse studie zou er omgekeerde correlatie zijn tussen griepinfecties en de hoeveelheid pollen en hooikoorts. Een hypothese is dat een actieve immuunreactie in de neus tegen pollen de infectie door de griepvirus verhindert.<ref>[https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969720320568?via%3Dihub Pollen likely seasonal factor in inhibiting flu-like epidemics. A Dutch study into the inverse relation between pollen counts, hay fever and flu-like incidence 2016–2019; Elsevier, mei 2020]</ref>
 
== SARS-CoV-2 bij dieren ==
Er zijn enkele gevallen beschreven waarbij dieren besmet waren met [[SARS-CoV-2]], na contact met mensen. Deze dieren tonen overigens niet altijd ziekteverschijnselen. De gevallen betreffen besmettingen bij honden, katten, [[Fret (dier)|fret]]ten en [[nerts]]en. In het laatste geval ging het om Nederlandse nertsenfokkerijen. Er wordt in de Verenigde Staten van uitgegaan dat er geen bewijs is dat gezelschapsdieren bijdragen aan de verspreiding van SARS-CoV-2.<ref>{{en}} [https://www.oregonvma.org/care-health/zoonotic-diseases/coronavirus-faq COVID-19: Coronavirus & Pets FAQ], Oregon Veterinary Medical Association</ref> In New York zijn tijgers en leeuwen besmet geraakt.<ref>{{en}} [https://www.businessinsider.nl/tigers-lions-cats-test-positive-for-coronavirus-new-york-2020-4/ 5 tigers, 3 lions, and 2 pet cats have all tested positive for the coronavirus in New York], ''Business Insider'', 23 april 2020</ref> In augustus 2020 bleken in de Verenigde Staten een aantal nertsenfarms besmet te zijn.<ref>[https://www.sciencemag.org/news/2020/08/covid-19-hits-us-mink-farms-after-ripping-through-europe Science: COVID-19 hits U.S. mink farms after ripping through Europe]</ref>
 
In Nederland werden in de loop van de zomer van 2020 steeds meer besmettingen op nertsenhouderijen vastgesteld. Alle aanwezige dieren werden daar vervolgens gedood en afgevoerd. Het lijkt erop dat op de bedrijven via nertsen ook mensen zijn besmet.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/20/het-coronavirus-zat-in-nertsen-katten-mensen-en-het-stof-a4000352 Het coronavirus zat in nertsen, katten, mensen en het stof]</ref> Brabantse overheden stelden voor alle nertsfokkerijen preventief te ruimen.<ref>[https://fd.nl/economie-politiek/1350677/veiligheidsregio-wil-bulk-brabantse-nertsenfarms-preventief-ruimen Veiligheidsregio wil bulk Brabantse nertsenfarms preventief ruimen]</ref><ref>[https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5170405/burgemeester-nertsen-preventief-ruimen-brabant-zuidoost Veiligheidsregio wil alle nertsen in Brabant-Zuidoost laten ruimen]</ref> Ook het [[Outbreak Management Team|OMT]]-Z adviseerde dat.<ref>[https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/openbaar-en-dagelijks-leven/dieren/nertsen Vragen over nertsen en het coronavirus]</ref>
 
Nertsen blijken een reservoir van het virus te zijn.<ref>[https://nos.nl/artikel/2347924-onderzoek-tientallen-besmettingen-op-nertsenfokkerijen.html Nos 12 september 2020 Onderzoek: tientallen besmettingen op nertsenfokkerijen]</ref> Het is onduidelijk of loslopende nertsen een rol spelen in de besmettingsketens.<ref>[https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/3207018/dorpsbewoners-blijven-bij-besmette-nertsenfokkerijen-uit-de-buurt-ik-fiets-er-heel-vlug-langs Dorpsbewoners blijven bij besmette nertsenfokkerijen uit de buurt: 'Ik fiets er heel vlug langs']</ref> Uit onderzoek bleek in september 2020 dat op 16 Nederlandse besmette bedrijven het virus ook voorkwam bij in totaal 66 mensen en elf katten.<ref>[https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/corona-uitbraak-door-nertsen-veel-heftiger-dan-bekend-zeker-66-mensen-besmet~bd44df3d/?referrer=https%3A%2F%2Fstartgoogle.startpagina.nl%2F%3Fts%3Dts1%26origin%3Dhomepage%26query%3Dbij%2520uitbraken%2520op%2520nertsfokkerijen%252012%2520september Corona-uitbraak door nertsen veel heftiger dan bekend: zeker 66 mensen besmet]</ref><ref>[https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=cde7d52e-914c-4d36-9374-2bbe1b631be6&title=Advies%20n.a.v.%2075e%20OMT-Z.pdf Brief van 24 augustus 2020 van Jaap van Dissel over de besmettelijkheid van nertsen op boerderijen]</ref>
 
[[Resusaap|Resusapen]] worden als proefdieren gebruikt voor medische experimenten met SARS-CoV-2.<ref>[https://www.sciencemag.org/news/2020/04/covid-19-vaccine-protects-monkeys-new-coronavirus-chinese-biotech-reports COVID-19 vaccine protects monkeys from new coronavirus, Chinese biotech reports, Science magazine, 23 april 2020]</ref>
 
== Zie ook ==
* [[Lijst van coronapandemieslachtoffers]]
 
{{Navigatie coronavirussen}}
{{Navigatie uitbraak coronavirus 2019-20}}
{{Appendix|2=
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=2019-nCoV acute respiratory disease|oldid=940323041|datum=20200211}}
{{References|2=3}}
}}
{{Commonscat|COVID-19}}
 
[[Categorie:Virusziekte]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/COVID-19"