Helena Blavatsky: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Linkfix |
|||
Regel 7:
Ook de meest kritische biografen erkennen echter dat zij een belangrijke rol heeft gespeeld in de opkomende westerse belangstelling in de negentiende eeuw voor [[hindoeïsme]], [[boeddhisme]] en filosofisch gedachtegoed uit het Oosten meer in het algemeen.<ref>{{aut|Bevir, Mark}}, (1994) [http://www.jstor.org/stable/1465212?mag=spiritualism-science-and-the-mysterious-madame-blavatsky&seq=1#page_scan_tab_contentsThe West Turns Eastward:Madame Blavatsky and the Transformation of the Occult Tradition] Journal of The American Academy of Religion</ref> Haar ideeën waren inspiratie voor latere westerse spirituele bewegingen als [[New age (beweging)|New Age]]. Enkele decennia na haar overlijden versplinterde de theosofische beweging in meerdere stromingen. De meeste daarvan erkennen echter het werk van Blavatsky als de kern van hun opvattingen.
== Ontvankelijkheid in het culturele klimaat ==
Veel biografen zetten de ontvankelijkheid voor de ideeën van Blavatsky bij sommige groepen in – met name – de Amerikaanse en Britse samenleving in onder meer het kader van de nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen van de negentiende eeuw. [[James Hutton]] en daarna [[Charles Lyell]] hadden de geologische ouderdom van de aarde honderden miljoenen jaren verder gezet. [[Charles Darwin]] en [[Thomas Huxley]] hadden nieuwe wetenschappelijke inzichten over het ontstaan van het leven geformuleerd. Er waren nieuwe inzichten op het gebied van kritische Bijbelexegese, zoals van [[David Friedrich Strauss]].
Regel 17 ⟶ 16:
In de Verenigde Staten was al vanaf de stichting van het land een sterke traditie van zichzelf besturende religieuze gemeenschappen. [[Christian Science]] en de [[mormonen]] zijn voorbeelden uit de negentiende eeuw. Die hadden ook aangetoond dat er ruimte was voor nieuwe religieuze bewegingen met een aanzienlijke omvang. Sommige biografen menen bij die groepen in de samenleving een drang te ontdekken om in die spirituele diversiteit een uniforme sleutel te zoeken die de mysteries van het universum duidelijk zou maken. Dat zou een belangrijke voedingsbodem voor de opkomst van de theosofische beweging zijn.
== Biografie ==
Blavatsky werd geboren als Helena Petrovna von Hahn in [[Dnipro (stad)|Jekaterinoslav]] in de huidige [[Oekraïne]]. Haar vader was Pyotr Alexeyevich von Hahn, afkomstig uit een Duitse aristocratische familie. Haar moeder was Helena Andreyevna de Fadayev en afkomstig uit een van de oudste Russische adellijke families, de Dolgorukov. De grootmoeder van de kant van haar moeder was prinses Helena Pavlovna Dolgorukov. Haar vader was beroepsmilitair en als gevolg daarvan was er sprake van frequente verhuizingen en verplaatsingen naar andere delen van het Russische rijk. In 1835 verhuisden de moeder en Helena naar [[Odessa (stad)|Odessa]] waar haar grootvader Andrei Fadeyev een bestuurlijke functie had gekregen. In dat jaar werd daar ook haar zuster Vera Petrovna geboren.
Regel 94 ⟶ 93:
Op 25 april 1891 kreeg Blavatsky griep, er heerste een griepepidemie in Londen. Om drie uur in de ochtend van de zesde mei gaf ze mw. Cooper-Oakley haar 'laatste boodschap' voor de Society: 'Isabel, Isabel, houd de schakel onverbroken; laat mijn laatste incarnatie geen mislukking zijn'.<ref>Cranston, ''H.P.B.'', p.398, ''The Path'', juli 1894</ref> Blavatsky overleed op 8 mei 1891 in het huis van Annie Besant, in het bijzijn van Laura Cooper, C.F. Wright en W.R. Old. Haar lichaam werd op 10 mei in [[Woking]] in Engeland [[Crematie|gecremeerd]]. De dag van haar overlijden wordt in de theosofische beweging jaarlijks herdacht als [[Witte Lotusdag]].
== De Mahatma's ==
De "Mahatma's" (in de Engelstalige literatuur ook de ''Great White Brotherhood'' of ''Masters of the Ancient Wisdom'') speelden volgens Blavatsky een cruciale rol in het realiseren van haar literaire werk. Zij heeft bij herhaling gesteld dat zij in de periode tussen 1851 en 1873 meerdere malen en voor een periode van in totaal zeven jaar in Tibet is geweest.<ref>" What I have said, and repeat now, is, that I have stopped in Lamaistic convents; that I have visited Tzi-gadze, the Tashi-Lhünpo territory and its neighbourhood, and that I have been further in, and in such places of Tibet as have never been visited by any other European, and that he can ever hope to visit ". Collected Writings vol. VI , 272</ref>
Regel 105 ⟶ 104:
De literaire productie die aan de Mahatma's werd toegeschreven was aanzienlijk. De meeste [[Mahatmabrieven]] zouden zijn geschreven door Koot Hoomi en daarna Morya. Namen van andere Mahatma's die brieven verzonden zijn Djual Khool, Maha Chohan en Narayan. Er zijn ruim dertig theosofen die claimen een brief van een of meerdere Mahatma's te hebben ontvangen. De inhoud van de brieven varieerde van op zich triviale opmerkingen ten aanzien van het functioneren van de Theosophical Society, waarschuwingen tegen de rooms-katholieke kerk en de jezuïeten inzake hun oppositie tegen de theosofie, correcties op standpunten van sommige theosofen tot het leveren van canonieke teksten voor standaardwerken als ''De Geheime Leer'' en''Esoteric Buddhism ''.
== De Geheime Leer ==
[[File:The Secret Doctrine.gif|thumb|275px|Eerste druk van de oorspronkelijke Engelse uitgave in 1888]]
''[[De Geheime Leer]]'' is het belangrijkste boek van Blavatsky en het standaardwerk van de [[theosofie|theosofische]] beweging. De [[stanza's van Dzyan]], die zij tijdens haar perioden in Tibet zou hebben bestudeerd vormen de basis van het werk. In deel I zijn zeven stanza's opgenomen, die handelen over de vorming van de kosmos. In deel II zijn twaalf stanza's opgenomen met de komst en ontwikkeling van de mensheid als belangrijkste thema.
Regel 121 ⟶ 120:
Het tweede deel (Anthropogenesis) verklaart de oorsprong en ontwikkeling van de mensheid door een beschrijving van de zogenaamde wortelrassen. Het eerste wortelras was astraal; het tweede had al meer een fysiek lichaam en leefde in [[Hyperborea]]. Het derde wortelras, het eerste werkelijk menselijke, zou bestaan hebben op het verloren continent van [[Lemurië]]; het vierde wortelras ontwikkelde zich in [[Atlantis (eiland)|Atlantis]]. Het vijfde wortelras is het huidige en zijn de Ariërs. In totaal zullen er ook zeven wortelrassen verschijnen. De meerderheid van de huidige mensheid behoort in de visie van Blavatsky nog tot een subras van het vierde wortelras.
== Plagiaat ==
Blavatsky werd tijdens haar leven en ook daarna vele malen beschuldigd van bedrog. Dat ging niet alleen over het manipuleren en in scène zetten van occulte fenomenen, maar ook over het op omvangrijke wijze plegen van [[plagiaat]]. Het handelt daarbij niet alleen over het zonder bronverwijzing overnemen van vertalingen van anderen uit de [[Veda's|Vedische]] en boeddhistische literatuur, maar ook het plagiëren van Amerikaanse en Europese auteurs uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Na het verschijnen van ''De Geheime Leer'' namen de beschuldigingen ten aanzien van dat aspect toe.<ref>William Emmett Coleman, [http://www.blavatskyarchives.com/colemansources1895.htm The Sources of Madame Blavatsky's Writings] A Modern Priestess of Isis.</ref><ref>William Emmett Coleman, [http://www.blavatskyarchives.com/colefraud.htm The Frauds of Madame Blavatsky] The Summerland</ref>
Regel 128 ⟶ 127:
Beatrice Hastings merkt op dat Blavatsky juist 'autoriteiten' citeerde om haar in haar zoektocht naar de draad van de occulte wetenschap te steunen en de lezer niet in twijfel liet dat ze verzamelde.<ref>Cranston, p.373</ref> Terwijl plagiaat het stelen van ideeën of woorden is om deze voor eigen werk te laten doorgaan.
=== Stanza's van Dzyan ===
Coleman beloofde bewijzen te leveren voor de bronnen van de ''[[stanza's van Dzyan]]'', waarop volgens HPB ''[[De Geheime Leer]]'' en ''[[De Stem van de Stilte]]'' zijn gebaseerd, maar zijn beloofde boek is nooit verschenen als gevolg van een aardbeving in San Francisco waarbij zijn bibliotheek werd vernietigd. Volgens Blavatsky was het ''Boek van Dzyan'' het eerste deel van de Commentaren op de ''Boeken van Kiu-te''. In 1975 toonde de Nederlandse theosoof Henk Spierenburg aan dat Blavatsky de term ''Boeken van Kiu-te'' “overgenomen” moet hebben uit een werk uit 1730 van [[Francesco della Penna]]. Della Penna was in die periode hoofd van de missie van de [[kapucijnen]] in Tibet. Onbekend met het artikel van Spierenburg kwam enkele jaren later de Amerikaanse theosoof [[David Reigle]] tot dezelfde conclusie. Reigle stelde daarnaast dat de ''Boeken van Kiu-te'' zoals beschreven in het werk van Della Penna geïdentificeerd dienden te worden met de sectie [[Tantra (geschrift)|tantra's]] uit de [[kangyur]], het belangrijkste deel van de canon van het Tibetaans boeddhisme. Reigle acht het waarschijnlijk dat het hier zou handelen om de [[Kalachakra|Kalachakratantra]]. Dat is een werk dat in India in de tiende eeuw ontstond en de laatste tantra die in dat land geschreven werd. Eind elfde, begin twaalfde eeuw werd die in het Tibetaans vertaald.
Alle auteurs buiten strikt theosofische kring gaan er van uit dat Blavatsky voor haar tekst van de stanza’s op zijn minst hevig leunde op eerder verschenen teksten. Een op het vakgebied gezaghebbende analyse is afkomstig van [[Gershom Scholem]], tijdens zijn leven (1897-1982) hoogleraar joodse mystiek aan de [[Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem]] en grondlegger van de wetenschappelijke studie van de [[Kabbala]]. In zijn werk ''Major Trends in Jewish Mysticism'' (1961) merkt hij op dat een aanzienlijk deel van de tekst van de stanza’s ontleend moet zijn aan, dan wel een bewerking is van de tekst van de ''Sifra di-tseniutha'' , een onderdeel van de [[Zohar]]. <ref> There can be little doubt in my opinion that the famous stanzas of the mysterious Book Dzyan on which Mme. H.P. Blavatsky’s magnum opus, The Secret Doctrine, is based owe something, both in title and content, to the pompous pages of the Zoharic writing called Sifra Di-Tseniutha. The first to advance this theory, without further proof, was L.A. Bosman, a Jewish Theosophist, in his booklet The Mysteries of the Qabalah (1916) p. 31. This seems to me, indeed, the true ‘etymology’ of the hitherto unexplained title. Mme Blavatsky has drawn heavily upon Knorr von Rosenroth’s Kabbala Denudata (1677-1684), which contains (vol. II, pp. 347-385) a Latin translation of the Sifra Di-Tseniutha. The solemn and magniloquent style of these pages may well have impressed her susceptible mind. As a matter of fact, H.P.B. herself alludes to such a connection between the two ‘books’ in the very first lines of Isis Unveiled (vol. I, p. 1) where she still refrains from mentioning the Book Dzyan by name. But the transcription used by her for the Aramaic title shows clearly what she had in mind. She says: “There exists somewhere in this wide world an old Book… It is the only copy now in existence. The most ancient Hebrew document on occult learning-the Siphra Dzeniuta-was compiled from it.” The Book Dzyan is therefore nothing but an occultistic hypostasy of the Zoharic title.
=== Henry Kiddle incident ===
Regel 138 ⟶ 136:
Binnen de huidige theosofische beweging worden vormen van plagiaat niet meer geheel ontkend, maar wordt de door critici geschetste omvang betwist, dan wel voorzien van een esoterische verklaring. Het bekendste voorbeeld van het laatste staat bekend als het zogenaamde Henry Kiddle-incident.
Kiddle was een Amerikaan met enige interesse in spiritualisme, die in augustus 1880 tijdens een zomerkamp een speech had gehouden. De tekst van die speech werd integraal gepubliceerd in het tijdschrift ''The Banner of Light''. Ongeveer een jaar later merkte Kiddle, dat hele passages van zijn speech vrijwel letterlijk overgenomen waren in een aan Alfred Percy Sinnett gerichte Mahatmabrief van Koot Hoomi, gepubliceerd in ''The occult world'' van Sinnett. Kiddle schreef enkele malen naar Sinnett met een verzoek om opheldering. Bij gebrek aan een antwoord maakte Kiddle in 1883 de kwestie bekend in een ingezonden brief aan hetzelfde tijdschrift.<ref>{{en}}[http://blavatskyarchives.com/kiddle1.htm Ingezonden brief van Henry Kiddle] blavatskyarchives.com</ref>
Hierna reageerde Sinnett wel, met de mededeling, dat hij de kwestie zou voorleggen aan Koot Hoomi zelf. Eind 1883 reageerde Blavatsky met een volledige ontkenning van ook maar enig plagiaat.<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20161221020742/http://www.katinkahesselink.net/blavatsky/articles/v6/y1883_162.htm Have We to Lower The Flag Of Truce?] katinkahesselink.net (gearchiveerd)</ref> Voor de theosofische beweging van die tijd eindigde de kwestie met een nieuwe Mahatmabrief van Koot Hoomi. Daarin werd gemeld, dat hij de inhoud van de speech van Kiddle op astrale wijze had ontvangen en mentaal had opgeslagen. Enige tijd later had hij de tekst van de bewuste brief aan Sinnett gedicteerd aan een discipel die dit had opgeschreven. Koot Hoomi was er echter door vermoeidheid niet aan toegekomen die geschreven tekst nog te controleren.<ref>{{en}}[http://www.theosociety.org/pasadena/mahatma/ml-93.htm Mahatmabrief 93 aan Sinnett] theosociety.org</ref> Ook deze kwestie leidde tot het vertrek uit de theosofische beweging van een aantal personen.
== Oeuvre ==
Regel 161 ⟶ 159:
{{Appendix|2=
*
* {{en}}Goodrick-Clarke, Nicolas, (2008), The Western Esoteric Traditions, Oxford University Press, {{ISBN|9780195320992}}
* {{en}}Meade, Marion (1980) Madama Blavatsky: The woman behind the myth.Putnams Sons, {{ISBN|0399123768}}
* {{en}}
* {{en}}
* {{en}}
{{References}}
| |||