Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij: verschil tussen versies

De '''Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij''' (KNSM) was een in [[Amsterdam]] gevestigde [[Nederland]]se [[rederij]] die heeft bestaan tussen [[1856]] en [[1981]]. De rederij was de grootste in Amsterdam, en landelijk bezette zij een plaats in de top vijf van zeerederijen. De nadruk van het bedrijf lag op middelgrote vrachtschepen met een beperkte passagiersaccommodatie. Op haar hoogtepunt in 1939 bezat de rederij 79 zeeschepen. Daarvan gingen er tijdens de Tweede Wereldoorlog 48 verloren, maar de maatschappij overleefde deze enorme slag. Vanaf [[1972]] was de rederij bekend onder de naam ''KNSM BV'', onderdeel van de [[Holding|moedermaatschappij]] ''KNSM Group NV''. In 1981 sloot de KNSM zich aan bij [[Nedlloyd]]. Het opvallende laatste hoofdkantoor aan de Prins Hendrikkade heet nog steeds het [[Scheepvaarthuis]], er is een hotel in gevestigd.

[[Bestand:Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij Ondine 1856.jpg|thumb|De ''Ondine'', het eerste schip van de maatschappij uit 1856. ''Aquarel van [[Jacob Spin'']]]]

Het kantoor van de KNSM was tot 1916 aan de Prins Hendrikkade 161 gevestigd. Daarna zetelde de KNSM tot 1970 samen met andere Amsterdamse rederijen en tot 1981 alleen, in het [[Scheepvaarthuis]] aan de [[Prins Hendrikkade]]. De loodsen en werkplaatsen waren aanvankelijk gevestigd aan het [[Oosterdok]], in 1903 werden de etablissementen verplaatst naar de Surinamekade en [[Levantkade]] op het IJ-eiland, het huidige [[Java-eiland]]. Met de opkomst van de [[Container (kist)|container]] werd in de jaren 1970 een deel van de activiteiten verplaatst naar de Container Terminal Amsterdam (CTA), een dochtermaatschappij van de KNSM, aan de Westhaven in het [[Westpoort (Amsterdam)|Westelijk Havengebied]]. Sindsdien werden de etablissementen op het IJ-eiland aangeduid als de ‘Oost-terminal’ en die in de Westhaven als de ‘WestWest-terminal’terminal.

[[Bestand:Proeftocht_van_het_SS_Simon_BolivarProeftocht van het SS Simon Bolivar-519936.ogv|thumb|Proefvaart van het KNSM-schip ''Simon Bolivar'', Polygoonjournaal uit 1927]]

Op 17 november 1939 verliet het KNSM-vracht-passagiersschip ''Simon Bolivar'' Amsterdam op weg naar Engeland. Vlak bij [[Harwich]] vond er een explosie plaats in laadruimte 2 aan stuurboord en 10 minuten later volgde een tweede explosie aan bakboordzijde. Het schip zonk snel. De route die de Bolivar volgde, stond echter bekend als 'mijnenvrij'. Het schip is volgens de officiële verklaring gezonken door ontploffing van twee magnetische mijnen. Van de 397 opvarenden vonden bij de ramp 102 mensen de dood. Onder de passagiers bevonden zich 34 kinderen jonger dan 12 jaar. Dit was de eerste scheepsramp waarbij Nederlandse burgers door Duitse oorlogsdaden omkwamen, en de ramp werd wereldnieuws.

Ook van de KNSM was het laatste schip dat na de Duitse inval op 14 mei 1940 de haven van IJmuiden verliet, de ''[[Bodegraven (schip, 1929)|SS Bodegraven]]'', eveneensook een vracht-/passagiersschip. Aan boord was de belangrijkste Nederlandse kunsthandelaar, de Joodse [[Jacques Goudstikker]] met zijn gezin; Goudstikker viel echter 's nachts in het ruim en overleed. Ook aan boord waren 73 Joodse vluchtelingenkinderen uit Duitsland, grotendeels afkomstig uit het Burgerweeshuis in Amsterdam. Zij stonden onder toezicht van de organisatrice van de zg. ''[[Kindertransport]]e'', [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die hen in een bus ophaalde en na enige moeilijkheden op het schip kon krijgen. Op 2 juli 1943 onderweg van [[Durban (Zuid-Afrika)|Durban]] naar Engeland, op de [[Atlantische Oceaan]] werd dit schip getorpedeerd door de [[U 547]], waarbij zes passagiers en drie opvarenden omkwamen en het schip verloren ging.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Nederlandse koopvaardijschepen, gedwongen door de geallieerden, ingezet voor bevoorrading. In totaal verloor de KNSM 48 schepen, ruwweg twee derde van haar vloot, na getroffen te zijn door een mijn, torpedo, bommen of granaten van de vijand. Daarbij kwamen 230 bemanningsleden om het leven. Daarnaast kwamen 17 andere personeelsleden door andere oorlogsgevolgen om. Aangezien sommige varende personeelsleden tijdens de oorlog werden uitgeleend, is niet van alle omgekomen bemanningsleden het lot bekend.<ref>{{aut|Wim Wessels|Wessels, W.H.A.}} Wessels,(2008): ''De KNSM in de 2e Wereldoorlog. Gedenkboek van de KNSM 1937-1947'', Hoorn,Hermans 2008.Instore {{ISBN|978-90-79575-01-5}}.Marketing</ref>

Voor de omgekomen bemanningsleden werd in Amsterdam een monument met hun namen opgericht. De namen van de Surinaamse, Chinese en Antilliaanse opvarenden stonden daar aanvankelijk niet bij. Dankzij inspanningen van de kroniekschrijver van de maatschappij, oud-stuurman Wim Wessels, zijn deze namen er toch aan toe gevoegdtoegevoegd.

In haar hoogtijdagen was de maatschappij in het bezit van een kleine honderd zeeschepen, terwijl daarnaast de vloot moest worden aangevuld met tientallen van derden gehuurde (charter)schepen. De KNSM stond in financiële kringen bekend als de ‘KoninklijkeKoninklijke Boot’Boot, de bemanningsleden hadden het vaak over de ‘roggebroodmaatschappij’roggebroodmaatschappij, naar de schoorsteenkleuren van de schepen (zwart met twee witte banden) of symbolisch vanwege de karige lonen. Het grootste deel van de schepen was herkenbaar aan namen uit de Griekse, Romeinse en Egyptische [[mythologie]]. Doordat de maatschappij geen grote passagiersschepen bezat, zijn weinig van haar schepen algemeen bekend geworden.

In 1903 breidde de KNSM haar werkterrein uit tot de [[binnenvaart]] via de [[Nieuwe Rijnvaart Maatschappij]] (NRM), een volle dochteronderneming. In de jaren 1960 en 1970 trachtte de KNSM haar werkterrein te verbreden door deelnames in resp. overname van onder andere Rederi A/B Götha, de [[Tor Line]], Belgian Fruit Lines, Transavia Holland, Compania Trasatlantica Espanola en het zwaartransportbedrijf [[Mammoet (bedrijf)|Mammoet]].

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de KNSM werd door het personeel aan de directie een [[beeldengroep]] en [[fontein]] geschonken: ''[[Amphitrite (kunstwerk)|Amphitrite]]'', gemaakt door [[Albert Termote]]. In [[1959]] werd dit kunstwerk op het terrein van de KNSM geplaatst, maar het moest in [[1981]] van deze plek verdwijnen, vanwege de toekomstige woningbouw op het [[KNSM-eiland]]. Het kunstwerk raakte in de vergetelheid, tot het in de jaren 1990 werd herplaatst in het [[Oosterdok]], nabij het [[Nederlands Scheepvaartmuseum]]. Op [[16 mei]] [[2009]] werd het op het [[Azartplein]] opnieuw onthuld. Hierbij waren veel oud-medewerkers van de KNSM aanwezig. Het kunstwerk staat dicht bij de plaats waar het oorspronkelijk werd onthuld.