Wikipedia

Eise Eisinga: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
k Wijzigingen door 213.126.103.38 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Malinka1
Geen bewerkingssamenvatting
Label: Misbruikfilter: Schuttingtaal
Regel 1:
{{Infobox persoon
| naam = Eise Eisingalouis
| afbeelding = Willem Bartel van der Kooi - Eise Eisinga.jpg|thumb
| onderschrift = Eise Eisinga door [[Willem Bartel van der Kooi]], [[1827]]
| volledigenaam = Eisekut Jeltesznsuka Eisingablayd
 
| geboorteplaats = [[Dronrijp]]
Regel 20:
}}
 
[[Bestand:Planetarium Eise Eisinga in Franeker.jpg|thumb|Het planetarium in Eisinga's woonkamer]]suka blayd
[[Bestand:Franeker, Planetarium.jpg|thumb|[[Koninklijk Eise Eisinga Planetarium]]]]
 
'''Eise Jelteszn Eisinga''' ([[Dronrijp]], [[21 februari]] [[1744]] - [[Franeker]], [[27 augustus]] [[1828]]) was een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederlands]] [[astronoom|amateur-astronoom]], [[patriotten|patriot]] en vertegenwoordiger van [[Verlichting (stroming)|De Verlichting]] in [[Nederland]].
Hij bouwde het oudste nog werkende [[Koninklijk Eise Eisinga Planetarium|planetarium]] en is een van de historische onderwerpen in de [[canon van Friesland]] en de [[canon van Nederland]].
 
==Levensloop==
Eisinga werd [[Geboorte (leven)|geboren]] als zoon van een [[Wolkammen|wolkammer]]. Hoewel hij [[hoogbegaafd]] was, mocht hij niet naar het [[gymnasium]], want hij moest werken. Op zijn vijftiende gaf hij al een wiskundeboek uit van ruim 650 pagina's. Op zijn zeventiende gaf hij een boekje uit over de grondslagen van de [[astronomie]]. Ook zijn broer Stephanus Jeltes was geïnteresseerd in wis- en [[sterrenkunde]]. Eisinga werd wolkammer en bekwaamde zich in de snipperuurtjes door [[autodidact|zelfstudie]] aan de [[Franeker Academie]] in de [[wiskunde]] en de [[astronomie]]. Hij verdiepte zich in [[zonnewijzer]]s, en publiceerde een boek met tekeningen van zo'n 150 zonnewijzers. Op 24-jarige leeftijd trouwde hij met Pietje Jacobs, met wie hij twee zoons kreeg.
 
In 1787 raakte hij als [[patriotten|patriot]] in conflict met de [[prinsgezinden|prinsgezinde]], plaatselijke [[schutterij (historisch)|schutterij]] en de provinciale autoriteiten. De gemoederen liepen hoog op, toen de stad als toevluchtoord diende voor een tiental coupplegers onder leiding van [[Court Lambertus van Beyma]]. Toen Franeker werd opgegeven vluchtten veel patriotten naar Amsterdam. Eisinga vluchtte de andere kant uit, naar [[Duitsland]]. Hij vestigde zich als wolkammer te [[Visvliet]], nadat hij te horen had gekregen dat zijn echtgenote was overleden en zijn huis verbeurd was verklaard. Nadat hij in 1791 toch nog werd uitgeleverd, is hij tot vijf jaar verbanning uit Friesland veroordeeld. Eisinga keerde terug naar Visvliet en trad daar opnieuw in het huwelijk.
 
Na de omwenteling in 1795 keerde hij naar Franeker terug. Eisinga werd lid van het Provinciaal Bestuur en adviseerde in een aantal commissies onder andere om twee rechters te royeren na het [[Kollumer Oproer|Kollumer oproer]]. Eisinga werd buitengewoon hoogleraar aan de [[Franeker Academie]], tot deze in 1811 op last van [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] werd gesloten. Eisinga werd benoemd tot [[Broeder van de Orde van de Nederlandse Leeuw]], een onderscheiding waaraan ook een klein inkomen was verbonden. Eisinga overleed in 1828 op 84-jarige leeftijd. Hij liet een testament na waarin hij de werking van zijn planetarium beschreef.
 
Eise Eisinga is begraven op de begraafplaats van de [[Salviuskerk (Dronrijp)|Salviuskerk]] in Dronrijp. De grafsteen heeft geen leeftijd of sterfdatum. Er staat een leesbaar puzzeltje op de zerk, waarmee de sterfdatum en leeftijd van zijn vader, die daar ook begraven ligt, berekend kunnen worden. De ouderlijke woning van Eise Eisinga staat 100 meter vanaf zijn laatste rustplaats. Tegenover zijn geboortehuis staat een borstbeeld om hem te herdenken.
 
==Planetarium==
[[Eelko Alta]], een [[Dominee|predikant]] uit [[Bozum]], beweerde in een boekje dat de wereld de mei 1774 later zou vergaan als gevolg van een samenstand van vier [[Planeet|planeten]]. Eisinga kon met zijn planetarium bewijzen dat Alta dit niet juist had.<ref>[http://www.planetarium-friesland.nl/nl/geschiedenis Website Planetarium Friesland, Einde der tijden?]</ref> Het planetarium is nog steeds in werking te zien in Franeker.
 
[[Bestand:Clockwork Planetarium Eise Eisinga.webm|thumbnail|left|640px|thumbtime=30|alt=Raderwerk van planetarium]]
{{clear}}
 
==Nagedachtenis==
[[Bestand:Eise Eisinga.JPG|thumb|Herinnering aan Eise Eisinga in Franeker]]
De volgende zaken herinneren aan Eisinga:
*Eisinga werd ereburger van Franeker.
*De straat waaraan het vroegere woonhuis van Eisinga lag werd later de Eise Eisingastraat genoemd.
*Op 5 mei 1994 gaf de [[PTT (Nederland)|PTT]] een [[postzegel]] van 80 cent uit, ter gelegenheid van het 250e geboortejaar van Eisinga.
*In hetzelfde jaar publiceerde [[Pieter Terpstra (schrijver)|Piter Terpstra]] een roman over Eisinga.
*In mei 2006 ontving het planetarium het [[predicaat Koninklijk]].
*In 2006 werd Eise Eisinga opgenomen in de [[Canon van Nederland]].
 
{{clearleft}}
 
==Bibliografie==
*''Wolken en stjerren; roman oer Eise Eisinga'', door [[Pieter Terpstra (schrijver)|Pieter Terpstra]] (1994), ISBN 90-330-0237-X
*[http://images.tresoar.nl/wumkes/pdf/HavingaE_PlanetariumboekEiseEisinga.pdf E. Havinga, W.E. van Wijk & J.F.M.G. d'Aumerie, ''Planetariumboek Eise Eisinga'', Arnhem: Van Loghum Slaterus 1928.]
 
==Externe link==
*[http://www.planetarium-friesland.nl/ Planetarium van Eisinga]
 
{{Appendix}}
 
{{DEFAULTSORT:Eisinga, Eise}}
[[Categorie:Nederlands astronoom]]
[[Categorie:Nederlands patriot (18e eeuw)]]
[[Categorie:Lid van het Intermediair Wetgevend Lichaam]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Eise_Eisinga"