Teelbal: verschil tussen versies

'''Teelbal''', '''zaadbal''', '''testikel''' of ''testis'' (meervoud ''testes'') is de naam voor de [[gonade|geslachtsklier]] van [[man (geslacht)|mannelijke]] organismen. Hier wordt het mannelijk hormoon [[testosteron]] geproduceerd en de zaadcellen of [[gameet|gameten]] gemaakt. De zaadcellen landen daarna in de [[bijbal]].

Bij zoogdieren, waaronder de mens, bevinden zich twee testes in het ''[[scrotum]]'' of ''balzak''; een tussen de achterste ledematen aanwezige huidzak tussen de [[penis]] en de [[Anus (anatomie)|anus]]. Bij de meeste zoogdieren is voor de productie van [[zaadcel]]len namelijk een temperatuur nodig die lager ligt dan de normale [[lichaamstemperatuur]]. Bij [[olifanten]] en [[zeezoogdieren]] verblijven de testes normaal wel binnen in het lichaam.

De testis zal ontstaanontstaat uit de ''crista gonadalis'', de [[gonadale lijst]], die in deze fase morfologisch hetzelfde is bij beide geslachten. Chromosomaal is echter het geslacht al bepaald. Deze kiemklieren zijn aanwezig bij de achterste lichaamswand. Samen met de ''crista renalis'' vormt het de ''[[crista urogenitalis]]''.

Vanaf het einde van de 3ederde embryonale week ontwikkelen de aanwezige kiemklieren zich door proliferatie van het epitheel van de lichaamsholte (coeloomepitheel) en het mesenchym (daaronder gelegen embryonaal bindweefsel). De epitheelcellen dringen binnen in het mesenchym en vormen kiemstrengen. In de 6ezesde week nestelen de oergeslachtscellen zich in de gonade in aanleg. Onder invloed van deze ingedrongen geslachtscellen zal de gonade zich afhankelijk van het geslacht gaan ontwikkelen.

De primaire kiemstrengen groeien door tot in het midden, oftewel het merg, van de gonade en vormen zaadbalstrengen. In de buurt van het ''[[hilum (anatomie)|hilum]]'' ontstaat uit de kiemstrengen een netwerk van fijne kanaaltjes, het latere ''rete testis'', dat zich later verenigt met de zaadbalstrengen. De zaadbalstrengen raken het contact met het coeloomepitheel kwijt en worden door een bindweefsellaag van het epitheel gescheiden. Deze bindweefsellaag is de ''tunica albuginea''. De eerst solide zaadbalstrengen bestaan nu uit spermatogonia en [[Sertoli-cel | cellen van Sertoli]] en hebben geen dwarsverbindingen meer. Rond de 7ezevende of 8ezevende week beginnen [[cel van Leydig|cellen van Leydig]] met het maken van testosteron. Dit brengt seksespecifieke ontwikkeling van de geslachtsgangen op gang. Al in het embryo begint de zaadbal af te dalen uit de hoge ligging in het abdomen richting het scrotum.

Pas aan het begin van de puberteit worden de zaadbalstrengen gekanaliseerd door een lumen. Hierna worden ze ''tubuli semeniferi'' genoemd.

De teelballen ontstaan embryologisch gezien uit naast de nier gelegen weefsel en dalen bij de meeste zoogdieren voor of vlak na de geboorte af naar het scrotum ("indalen"). Bij de mens groeien de testes aan de dorsale wand van de peritoneale holte (rugzijde van de buikholte). Later dalen ze af (''descensus testicolorum''). Hierbij voeren ze de zaadstreng (''ductus deferens'') met zich mee naar beneden. Het indalen gebeurt niet altijd, en als het goed is wordt van pasgeboren jongetjes na de geboorte en bij een aantal gelegenheden daarna ([[consultatiebureau]] of [[Centrum voor Leerlingenbegeleiding|CLB]]) gecontroleerd of beide testes in het scrotum zijn gelegen. Als dit niet het geval is is er sprake van [[cryptorchisme]].

Bij meer dan 80% van de mannen is de linkerteelbal iets kleiner dan de rechter, en hangt deze lager in het scrotum. De reden of oorzaak is onduidelijk, maar zijn vermoedelijk dezelfde als van meerdere [[asymmetrisch|asymmetrieën]] in het menselijk lichaam. Een verband met [[linkshandigheid|links]]- of [[rechtshandigheid]] wordt vermoed, maar is nog onvoldoende door onderzoek aangetoond.

De grootte of volume van een zaadbal verschilt sterk per individu. Om het volume te bepalen wordt meestal gebruikgemaakt van [[echografie]] of van [[orchidometer|orchidometrie]]. Voor de puberteit is het volume van een menselijke zaadbal ongeveer 1 tot 3 ml. Dit neemt in de [[puberteit]] toe tot een volwassen volume van 12-25 mL. De volwassen testikel heeft in de Westerse wereld een volume van gemiddeld 18,6 ([[Standaarddeviatie|SD]] 4,8 mL). De gemiddelde lengte is 4,6 cm (varieert tussen 3,6 en 5,5 cm) en breedte 2,6 cm (varieert tussen 2,1 en 3,2 cm)<ref name="Endocrinology">Braunstein GD. Chapter 12. Testes. In: Gardner DG, Shoback D, eds. Greenspan’s Basic & Clinical Endocrinology. 9th ed. New York: McGraw-Hill; 2011. http://www.accessmedicine.com/content.aspx?aID=8405050. Accessed July 27, 2013.</ref>

De testes hangen aan de [[zaadstreng]] en worden daarlangs met bloed en zenuwen verzorgd. Bij een [[torsio testis]], een draaibal, is sprake van een verdraaiing van de zaadleider die, onbehandeld, kan leiden tot het afsterven van de testis. [[Zaadbalkanker|Kanker van de testis]] is bij tijdige ontdekking een van de best te behandelen kankersoorten.