Steenbergen (stad): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Regel 3:
| bestandsnaam vlag = Flag of the city of Steenbergen.png
| bestandsnaam wapen = Coat of arms of Steenbergen (city).svg
| provincie = {{NL-vlag|Noord-Brabant}}
| gemeente = {{NL-vlag|Steenbergen}}
| inwoners =
| datum inwoners =
| lat_deg = 51
| lat_min = 35
| lon_deg = 4
| lon_min = 19
| verkeersader =
| woonplaatscode = 1405
| netnummer = 0167
| postcode = 4650-4652
| image = Steenbergen - Aerial photograph.jpg
| caption =
}}
'''Steenbergen''' ({{Audio|226_Steenbergen.ogg|<small>uitspraak</small>}}) is een [[Nederland]]se stad, gelegen in het westen van de provincie [[Noord-Brabant]]. De plaats bevindt zich in de gelijknamige [[Steenbergen (gemeente)|gemeente]], en telt
Steenbergen werd waarschijnlijk gesticht in de tweede helft van de [[13e eeuw]] en is sinds de eerste helft van de veertiende eeuw te beschouwen als [[stadsrechten|stad]].<ref>[[Albert Delahaye]], [[Jelle Vervloet]] & Gijs van Bree, ''Steenbergen in de middeleeuwen''. Gemeentebestuur van Steenbergen, Steenbergen, 1972, p. 69-73</ref> Het heeft een rijke historie en groeide in de [[14e eeuw|14e]] en [[15e eeuw]], dankzij [[keukenzout|zoutwinning]] en handel met [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en Vlaamse steden als [[Brugge]] en [[Gent]] tot een [[Handel (economie)|handelsstad]]. Toen door verschillende oorzaken de economische neergang had ingezet, werd Steenbergen in de [[16e eeuw]] belangrijker als [[vestingstad|vesting]]- en [[garnizoen]]sstad. De vesting maakte vanaf 1628 deel uit van de [[West-Brabantse waterlinie]].
Regel 46:
Het kostbare zout, dat onder meer gebruikt werd voor het conserveren van voedsel, werd in deze aan de kust gelegen streek gewonnen uit het veen dat door de zee overstroomd werd, de [[moernering]]. Het zoete grondwater in het veen wordt door zout water verdreven vanwege het grotere soortelijk gewicht. Ontwaterd, zouthoudend veen werd ''darink'' of ''derrie'' genoemd. Het werd gewonnen door de 'darink' weg te graven uit permanent bedijkte polders, of uit speciaal daarvoor aangelegde tijdelijke polders met een ''moerdijk'' eromheen. Een derde mogelijkheid was om eenvoudigweg de darink uit het drooggevallen veen op te scheppen en tijdelijk op een [[terp]], 'opdracht' genaamd, te verzamelen. Deze activiteiten werden 'darink delven' genoemd. De darink werd vervolgens gedroogd en verbrand ('zelbarnen'), waardoor zoute as ontstond, 'zel' of 'zelle' geheten. De volgende fase was het 'zoutzieden': de zel werd met zout water gemengd en ingekookt. Vervolgens werd het goedje door indamping, uitkristallisatie en droging van vocht en ongerechtigheden ontdaan, zodat ten slotte bruikbaar en verhandelbaar zout overbleef. De productie van dit 'zelzout' vergde veel arbeid en was daarom duur.
Geleidelijk is het aan getijden onderhevige land ten noorden en westen van de nederzetting in cultuur gebracht. Aanvankelijk werden er vooral schapen geweid op de [[Kwelder|schorren]], waar werven (een ander woord voor [[Stelle (landschapselement)|stellen]]) en [[hollestelle]]n konden worden opgeworpen om de herders en hun kudden tegen hoog water te beschermen. Werven rond Steenbergen worden al genoemd in een oorkonde uit het jaar 1356.<ref>Steenbergen in de Middeleeuwen, p. 141-144</ref>
Naarmate de handel zich concentreerde in Antwerpen groeide Steenbergen door. In 1437 telde de stad 360 huizen met naar schatting 1800 inwoners.<ref>Steenbergen in de Middeleeuwen, p. 140</ref> Daarna ging de economische toestand achteruit door het wegvallen van de zoutnering. In de loop van de vijftiende eeuw kwam in de Nederlanden de invoer op gang van goedkoop geproduceerd zout uit [[Bourgneuf-en-Retz]] aan de [[Golf van Biskaje]], het zogenaamde 'baaizout'. Na 1450 stortte de Nederlandse zouthandel geheel in, waarbij Steenbergen geen uitzondering vormde.
Regel 53:
[[Bestand:Diederik van Hoogendorp.jpg|thumb|Graaf [[Van Hogendorp (geslacht)|Diederik van Hogendorp]], [[Landdrost|Burgemeester en drossaard]] van Steenbergen (1625-1702)]]
{{Zie hoofdartikel|Heerlijkheid Steenbergen}}
Op 22 juni 1287 gaf de [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|hertog van Brabant]], [[Jan I van Brabant|Jan I]], een
Volgens de akte zou het oude [[Baronie van Breda|Land van Breda]] uiteenvallen in het [[Baronie van Breda|Land van Breda]] en de nieuwe [[Markiezaat Bergen op Zoom|heerlijkheid Bergen op Zoom]], waarbij het tot een eerlijke verdeling diende te komen onder leiding van de schout van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. Na drie jaar overleg, kwam het op 6 november 1290 tot de eerste verdeling. Steenbergen werd een eigen heerlijkheid die gemeenschappelijk bezit blijft van beide heren.<ref name="ReferenceA"/>
De strategische ligging en het economisch belang van Steenbergen, alsmede enkele schriftelijke onduidelijkheden in de charter zorgden echter voor een serie van conflicten tussen de Heren van Bergen op Zoom en Breda. In 1356, 1360, 1382 en 1415 kwam het tot hoogoplopende disputen, waarbij in 1382 hertog [[Wenceslaus I van Luxemburg|Wenceslaus I]] zich verplicht zag tussenbeide te komen om de gemoederen te bedaren.<ref>Uit Stad en Land van Steenbergen, door K. Slootmans, Drs. F. Brekelmans, L. Merkelbach van Enkhuizen, A. Delahaye en W. van Ham. Steenbergen, 1959.
Het bestuur van de stadsheerlijkheid werd in deze eeuwen gevonden in voor beide kanten acceptabele adellijke families, zoals het [[Van Bruheze|Huis Van Bruheze]]. De dagelijkse macht daarentegen was in handen van de [[schout]] (de vertegenwoordiger van de landsheer) en de [[schepen]]en; halverwege de [[15e eeuw]] komt hier de [[borgemeester]] bij. In het verloop van de [[16e eeuw]] veranderde deze laatste functie en ontstond een systeem van twee burgemeesters: de ''binnenborgemeester'', de beheerder van de stadsuitgaven en ontvangsten, en de ''buitenborgemeester'' die een soortgelijke rol had maar dan voor de Ommelanden.<ref>Steenbergen in de Middeleeuwen, p. 65</ref>
Het zou pas tot een definitieve verdeling komen toen de Heer van Breda, [[Jan IV van Nassau|Johan IV van Nassau]], en de heer van Bergen op Zoom, [[Jan II van Glymes]], op 28 april 1458 een nieuwe akte van verdeling ondertekenden. Hierbij kwam de heerlijkheid Steenbergen toe aan het [[Huis
{{Zie hoofdartikel|Vestingwerken van Steenbergen}}
Regel 69:
Hoewel de stad al langer ommuurd was, kreeg Steenbergen pas ten tijde van de [[Tachtigjarige Oorlog]] echt strategisch belang, omdat het de landweg tussen de Zeeuwse en de Hollandse eilanden beheerste. Als zodanig is de stad vele malen belegerd, veroverd en heroverd. Tussen 1572, toen de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Watergeuzen]] Steenbergen plunderden, en 1622 is de stad negenmaal ingenomen door afwisselend [[Spaanse koloniën|Spaanse]] en [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Staatse]] troepen. De stad en haar bevolking hebben hier erg onder te lijden gehad.
In 1572 werd het stadje [[Plundering van Steenbergen
Haar rol als garnizoensstad bezorgde Steenbergen in 1774 een [[
Na de herovering door [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] in 1623 werden vanaf 1627 tot 1629 reparaties aan de vestingwerken uitgevoerd. Sindsdien is de stad nooit meer ingenomen. Zelfs toen de Fransen tijdens de [[Oostenrijkse Successieoorlog]] in 1747 de regio aanvielen en [[Bergen op Zoom]] innamen hield Steenbergen stand. Tijdens de [[Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen]] wordt er niet gevochten. De laatste inundatie van de vestinglinie vond plaats in 1809, bij de invasie van Engelse troepen in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]]. In 1827 werd de vesting opgeheven; wel bleef Steenbergen nog geruime tijd een [[garnizoen]]sstad.<ref name="Steenbergen 1959"/> De restanten van de vesting, alsmede het [[Fort Henricus]] (dat momenteel gerestaureerd wordt) zijn nog te zien.
Regel 83:
[[Bestand:RAFgravenSteenbergen.jpg|thumb|De graven van Gibson (links) en Warwick]]
Steenbergen is tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] het toneel geweest van zware gevechten, waarbij voornamelijke [[Canadese
Gibson stortte op 19 september 1944, enkele weken voor de bevrijding van Steenbergen, samen met zijn navigator Jim Warwick na een technisch defect aan zijn [[De Havilland Mosquito]] neer op het huidige industrieterrein Reinierpolder I. Beiden waren op slag dood en werden begraven op het katholieke kerkhof van Steenbergen, waar de graven vrij te bezichtigen zijn. In Steenbergen zijn meerdere herdenkingsmonumenten geplaatst. Zo is de plek van de crash gemarkeerd door een [[mozaïek]] van de [[Vlag van het Verenigd Koninkrijk|Britse vlag]], dat zich bevindt op de kruising van de Warwick- en Gibsonstraat, en is een van de [[propeller]]s van zijn vliegtuig [[Gibson en Warwickmonument|te zien in het stadspark]].
Regel 90:
=== Recente geschiedenis ===
Naoorlogse uitbreidingsplannen voorzagen in woningbouw ten noorden van de Molenweg, Steenbergen-Zuid en recentelijker in Steenbergen Noord-Oost en momenteel met de Waterwijk, een van de grootste uitbreidingsprojecten sinds de opheffing van de [[vesting (verdedigingswerk)|vesting]].<ref>Uit Stad en Land van Steenbergen, door K. Slootmans, Drs. F. Brekelmans, L. Merkelbach van Enkhuizen, A. Delahaye en W. van Ham. Steenbergen, 1959.
Van begin 1983 tot halverwege de [[1990-1999|jaren negentig]] waren er verschillende plannen om een luchthaven ([[mainport]]) aan te leggen in de polders gelegen tussen Steenbergen en het naburige dorp [[Dinteloord]]. In deze plannen, ontwikkeld door de [[Erasmus Universiteit Rotterdam|Erasmus Universiteit]], zou deze nieuwe luchthaven in West-Brabant de vliegvelden van zowel [[Rotterdam The Hague Airport|Rotterdam]] als [[Internationale Luchthaven Antwerpen|Antwerpen]] hebben moeten vervangen dan wel grotendeels ontlasten.<ref>[http://www.digibron.nl/search/share.jsp?uid=00000000012de6fa7e0dd9db778f65cb&sourceid=1011 Runway 24 van Airport Dinteloord, 2 december 1995]</ref> De plannen hebben tekentafel echter nooit verlaten en infrastructureel is de meest recente vernieuwing dan ook de aansluiting op de [[Rijksweg 4|Rijksweg A4]].
==Heraldiek==
Regel 107:
===Oranjestad===
Steenbergen is lid van de [[Unie van Oranjesteden]]; [[Heerlijkheid (bestuursvorm)|Stad en Land]] waren van 1458 tot 1795 eigendom van het [[Monarchie in Nederland|Huis van Oranje-Nassau]]. Na de afschaffing van de heerlijke rechten in de [[Franse tijd in Nederland|Franse tijd]] blijven de Oranjes het ceremoniële hoofd van de stad. De vorige [[Lijst van heren van Steenbergen|Vrouwe van Steenbergen]] was [[Beatrix der Nederlanden|Koningin Beatrix]]. Sinds de [[Troonswisseling in Nederland (2013)|troonswisseling]] draagt [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]] de titel ''Heer van Steenbergen'' (zie [[Titels van de Nederlandse koninklijke familie#Titels van de Koning der Nederlanden|Titels van de Nederlandse koninklijke familie]]). Als Oranjestad heeft Steenbergen sinds 1963 een [[stedenband]] met [[
==Bezienswaardigheden==
Regel 128:
*''Beneden Sasweg 8'' is een huis uit de eerste helft van de 19e eeuw. De deur heeft een [[pilaster]]omlijsting.
*''Kaaistraat 2'' is een vrijstaande eclectische villa uit einde 19e eeuw, met een fraaie tuin.
* [[Gibson en Warwickmonument]], ter herdenking van de [[617e Squadron RAF|Dambusters]], in het Stadspark.
===Zie ook===
Regel 164:
Door de ligging aan de [[Steenbergse Vliet]], het [[Volkerak]], aansluiting op de [[Zeeland (provincie)|Zeeuwse]] wateren, alsmede de historische vaaromgeving (met onder meer [[Fort Henricus]], de oude haven en het [[Benedensas]]) is de [[Steenbergse haven]] van belang als [[jachthaven]] voor plezierboten.
De jachthaven heeft ongeveer 160 ligplaatsen en bevindt zich in het midden van de haven; de oude stadshaven, met een dertigtal passantenplaatsen, ligt vrijwel in het centrum van Steenbergen. Hier ligt tevens de aanlegsteiger van de [[Veerboot|veerdienst]] naar [[Oude-Tonge]], bediend door een pont uit 1928. De haven sluit aan op de [[Staande Mastroute]] en bleef ook na de aanleg van de [[Rijksweg 4|A4]] bereikbaar voor grote zeilschepen, dankzij de aanleg van een [[Aquaduct (watergang)|aquaduct]].
===Winkels===
Regel 185 ⟶ 184:
* [[Ultralopen]] van Steenbergen
* Steenbergse kermis (eerste weekend van juli)
*[[Koningsdag (Nederland)|Koningsfeest]]
* Havenconcert
Regel 197 ⟶ 196:
==Media==
===Kranten===
*
* De [[Uitgeverij & Drukkerij Vorsselmans|Steenbergse Bode]]
* De [[Steenbergse Courant]] (sinds 1881)
Regel 210 ⟶ 209:
===Achternamen===
Verschillende [[Familienaam|achternamen]] zijn vrijwel uniek voor, of hebben hun hoogste dichtheidsgraad in Steenbergen. Voorbeelden van dergelijke familienamen zijn Perdaems, Baartmans, De Ron, Brooijmans, Gelten, Veraart, Van de Par, Dogge, Helmons, Testers, Iriks, Lebeau en Delhez. In veel gevallen betreft het hier namen die zich in hun verdere verspreidingsgebied in de regelmaat grotendeels beperken tot westelijk [[Noord-Brabant]].<ref>Gebaseerd op de data uit de [http://www.meertens.knaw.nl/nfb/ familienamenbank] van het [[Meertens Instituut]].</ref>
=== Literatuur ===
Naast de reeks boeken van A.M. de Jong, vormt Steenbergen ook het decor voor het semi-autobiografische werk van schrijver [[Martien
=== Volksverhalen ===
Regel 227 ⟶ 226:
==Openbaar vervoer==
[[Bestand:BustationSteenbergen.jpg|thumb|Steenbergen Busstation, nabij de haven]]
Het [[openbaar vervoer]] wordt per bus verzorgd door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]. Steenbergen heeft goede verbindingen met [[Bergen op Zoom]], [[Zuidplein (metrostation)|Rotterdam Zuidplein]], [[
{| class="wikitable vatop" style="font-size:90%;"
Regel 233 ⟶ 232:
! style="width:56em;" | Route
|-
|110
|
|-
| 111
|
|-▼
| 213
| Oud Gastel - Kruisland - Blauwe Sluis - '''Steenbergen''' - Welberg - Moerstraten - Heerle - Wouw
|-
| 214
|
|-
|
|
▲|-
|-
| 614
|
|}
Regel 261 ⟶ 260:
<!-- RANGSCHIKKING NAAR GEBOORTEJAAR -->
* [[Andries Vierlingh]] (circa 1507 - 1579), waterbouwkundige
* Het geslacht [[Bloys van Treslong (
**
** [[Jacob Arnout Bloys van Treslong|Jacob Bloys van Treslong]] (1756-1826), secretaris-generaal van het [[Koninklijke Marine|Departement van Marine]]
** Jhr. [[Johan Arnold Bloys van Treslong|Johan Bloys van Treslong]] (1757-1824), grootmaarschalk van het [[Grootmeester (hofhouding)|Paleis des Konings]]
Regel 277 ⟶ 276:
* [[Hans Verhulst]] (1921-2005), beeldhouwer, graficus
* [[Han Heijmans]], (1927-2008), bestuurder, journalist
*
* [[Jan Boezeroen]] (1933- ), zanger
* [[Ad van Baal]] (1947- ), landmachtgeneraal
| |||