Verenigde Staten: verschil tussen versies

De '''Verenigde Staten''', officieel de '''Verenigde Staten van Amerika''', afgekort '''VS''' ([[Engels]]: ''United States of America'', afgekort ''USA'', ''US of A'' of ''US''), vaak ([[metonymie|totum pro parte]]) '''Amerika''' (''America'') genoemd, zijn een [[federalisme|federatie]] van [[Staten van de Verenigde Staten|50 staten]] en het [[Washington D.C.|District of Columbia]], grotendeels in [[Noord-Amerika]] gelegen. De Verenigde Staten zijn met meer dan 325 miljoen inwoners het op twee na grootste land ter wereld in bevolking, na de [[Volksrepubliek China]] en [[India]]. Tevens is het het op twee na grootste land in oppervlakte, na [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]] en [[Canada (hoofdbetekenis)|Canada]].<ref group="noot">De Volksrepubliek China wordt soms ook gezien als groter dan de Verenigde Staten. Dit is echter onderwerp van debat: inclusief de gebieden van Macau en Hongkong zijn de Verenigde Staten naar oppervlak groter. De regering van de Volksrepubliek rekent echter ook de gebieden van de Republiek China ([[Taiwan]]) tot haar grondgebied ("[[Groot China]]"), waardoor zij boven de VS uitkomt. Daarnaast wordt de wijze waarop de VS hun oppervlakte berekenen betwist: de VS is het enige land, voor zover bekend, dat zijn kustwateren en zijn deel van de wateroppervlaktes van de grote meren meeneemt in zijn oppervlaktetellingen. Het [[CIA World Factbook]] gaf op 20 april [[2006]] [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html de VS als derde land naar grootte weer]. Ook de [http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf Verenigde Naties] beschouwen de VS als relatief iets groter dan China.</ref>

De [[oudste bewoners van Amerika|eerste menselijke bewoners van Amerika]] staken naar alle waarschijnlijkheid tussen 20.000 en 10.000 v.Chr. de [[Beringstraat]] vanuit [[Siberië]] over. Door deDe [[Europese kolonisatie van Amerika]] werdhad tot gevolg dat de oorspronkelijke [[Indiaanse]] bevolking vanaf de [[16e eeuw]] in rap tempo werd [[Amerikaans-indiaanse oorlogen|verdreven en vermoord]]. De huidige Verenigde Staten vonden hun oorsprong in de [[Dertien koloniën|dertien Britse koloniën]] aan de Oostkust. De [[Amerikaanse Revolutie]], de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog]] en de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring|Onafhankelijkheidsverklaring]] in [[1776]] plaveiden de weg naar onafhankelijkheid. De [[19e eeuw]] werd gekenmerktgetekend door de [[Geschiedenis van de Verenigde Staten (1789-1849)|snelle uitbreiding]] naar het zuiden en westen en door de [[Amerikaanse Burgeroorlog]] (1861-1865), die eindigde in de [[abolitionisme (slavernij)|afschaffing]] van [[slavernij]]. Door [[Geschiedenis van de Verenigde Staten (1865-1918)|industrialisering en verdere expansie]] groeide de VS in de [[20e eeuw]] uit tot een [[wereldmacht]], met hoofdrollen in de [[Eerste Wereldoorlog|Eerste]] en [[Tweede Wereldoorlog]] en de [[Koude Oorlog]]. DoorVanwege deze dominante rol van de VS, die eens te meer werd verstevigd na de [[val van het communisme|val van de Sovjet-Unie]] in 1991, wordt soms wel gesproken van de ''[[Pax Americana]]''.

Het gebied dat nu ingenomen wordt door het continentale deel van de Verenigde Staten werd oorspronkelijk bewoond door talrijke inheemse Amerikaanse volken. en werd gekoloniseerd vanafVanaf de [[16e eeuw]] werd het gekoloniseerd door [[Spanje]], [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]], [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederland]], [[Zweden]], [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] en [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]]. De rol van Zweden en Nederland was in 1664 uitgespeeld.

De kolonisten hadden de bescherming van [[moederland]] Engeland tegen de Fransen niet langer nodig, en begonnen zich te verzetten tegen de Britse belastingheffing. De [[dertien koloniën]] verklaarden hun [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring|onafhankelijkheid]] van Groot-Brittannië in 1776, waarop de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog]] begon. In 1783 erkende het [[Koninkrijk Groot-Brittannië]] de onafhankelijkheid. Er werd een overheid gevormd die een nieuwe [[Grondwet van de Verenigde Staten|grondwet]] opstelde die na 1789 effectief werd.

De nieuwe natie begon zich spoedig uit te breiden in westelijke richting, waardoor reeds bestaande spanningen over de kwestie van de zwarte [[slavernij]], die het land verdeeldeverdeelden in een zuidelijk deel dat de slavernij verdedigde (de [[Geconfedereerde Staten van Amerika|Confederatie]]), en een noordelijk deel dat haar afwees (de [[Noordelijke staten|Unie]]), steeds sterker werden. Er volgde een [[Amerikaanse Burgeroorlog|burgeroorlog]] (1861-1865) die eindigde met de overwinning van de noordelijke staten en de geleidelijke afschaffing van de slavernij in het zuiden. De rest van de 19e eeuw werd gekenmerktgetekend door een versterkte uitbreiding naar het westen (ten koste van de [[Indianen|oorspronkelijke bevolking]]), [[industrialisatie]] en de toevloed van [[Amerikaanse immigratie in de 19e eeuw|miljoenen immigranten]].

In de 20e eeuw namen de Verenigde Staten deel aan de beide [[Wereldoorlogwereldoorlog]]en, die mede door hun ingrijpen definitief werden beslecht ten gunste van de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerde]] legers. Na de [[Tweede Wereldoorlog]], waarin de Verenigde Staten terechtactief betrokken waren gekomengeraakt na de [[Japan]]se [[aanval op Pearl Harbor]] in december 1941, werden de Verenigde Staten een wereldmacht. Tijdens de [[Koude Oorlog]] stonden de Verenigde Staten en de [[westerse wereld]] tegenover de [[Sovjet-Unie]] en het [[Communisme|communistische]] [[Oostblok]]. De [[val van het communisme]] leidde aan het eind van de 20e eeuw een nieuwe fase in voor de dominante rol van de VS op het wereldtoneel.

Twee van de vijftig staten, [[Alaska]] (een [[exclave]] die enkel aan [[Canada]] grenst) en [[Hawaï]] (een eilandstaat in de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]]), grenzen niet aan de andere staten. [[Alaska]] is qua oppervlakte de grootste staat (1.700.578&nbsp;km²), en [[Rhode Island (staat)|Rhode Island]] de kleinste (4003&nbsp;km²). [[Californië]] heeft de grootste bevolking (33.871.648 in 2000), terwijl [[Wyoming]] de minste inwoners heeft (493.782 in 2000). In de late [[20e eeuw]] ervoeren [[Nevada (staat)|Nevada]], [[Arizona (staat)|Arizona]], [[Florida (staat)|Florida]], [[Colorado (staat)|Colorado]], [[Utah]], [[Georgia (staat)|Georgia]] en [[Texas (staat)|Texas]] het snelste tempo van bevolkingstoename. [[West Virginia]], [[North Dakota]] en het [[District of Columbia]] hadden in die periode daarentegen te maken met bevolkingsdalingen. De staten van de Verenigde Staten hebben ook bijnamen, die men meestal op de nummerplaten van auto's kan vinden.

Het terrein van het noorden van de Verenigde Staten werd gevormd door een grote continentale [[IJskap|ijskap]] die in Noord-Amerika tijdens de recente [[Cenozoïcum|Cenozoïsche]] periode is ontstaan. De zuidelijke rand van de ijskap loopt ruwweg in een lijn die in het oosten door [[Long Island (New York)|Long Island]] loopt en in het westen langs de rivieren [[Ohio (rivier)|Ohio]] en [[Missouri (rivier)|Missouri]] tot de [[Rocky Mountains]]. Het land ten noorden van deze lijn was bedekt met ijs. Alaska en de bergen in het [[Pacific Northwest|noordwesten van Noord-Amerika]] hadden vroeger uitgebreide berg[[gletsjer]]s en werden zwaar [[erosie|geërodeerd]]. [[Great Salt Lake]] en andere meren in dit gebied zijn restanten vanuit de ijstijd.

Zoals alle streken langs de rand van de [[Grote Oceaan]] is de westkust van de VS een [[aardbeving]]szone. [[San Francisco]] ligt precies op de [[San Andreasbreuk]]. In 1906 heeft dit tot een [[Aardbeving San Francisco 1906|zware aardbeving]] geleid waarbij 3000 doden vielen; in 1989 was er [[Aardbeving San Francisco 1989|een lichtere]], waarbij 'slechts' enkele tientallen doden vielen.

Jaarlijks terugkerende rampennatuurrampen zijn de [[tornado (wervelwind)|tornado's]] in het [[Middenwesten]] en de nog verwoestender [[Tropische cycloon|tropische orkanen]] in het zuidoosten. Sinds de weersvoorspellingen door middel van satellietbeelden sterk verbeterd zijn, kunnen mensen tijdig hun woningen dichtspijkeren en vertrekken. De materiële schade kan desondanks toch enorm zijn, vooral als de bijbehorende vloedgolf de kust bereikt, zoals in het geval van [[Katrina (orkaan)|Katrina]], die in 2005 de stad [[New Orleans (stad)|New Orleans]] onder water zette.

Meer dan 79% van de bevolking woont in de stad (en meer dan de helft daarvan in voorsteden). Ongeveer 65% van de inwoners is van Europese oorsprong (Census Bureau, 2004), maar dit percentage heeft een dalende trend door uitbreiding van andere groepen door immigratie en geboorten. Volgens de volkstelling van 2000 bestond de grootste groep minderheden uit Latino’s, die 48.400.000 mensen, 15,8% van de bevolking, vertegenwoordigden. Dit cijfer omvat vooral mensen van Mexicaanse, Puerto Ricaanse en Cubaanse oorsprong. De [[Afro-Amerikanen|Afrikaans-Amerikaanse]] bevolking bedroeg 38.158.190, of 12,4% van de bevolking, hoewel een extra 0,6% van de bevolking van gedeeltelijk Afrikaans-Amerikaanse oorsprong was. De Aziatische bevolking bedroeg 13.842.998 in 2000, of 4,5%, en bestond hoofdzakelijk uit mensen van Chinese, Filipijnse, Indiase, Vietnamese, Koreaanse of Japanse oorsprong. De inheemse Amerikaanse bevolking van de Verenigde Staten, zoals [[Eskimo's]] in Alaska en op de [[Aleoeten]], telde 2.475.956 zielen, ofwel 0,9% van de totale bevolking. Ruwweg een derde van de inheemse Amerikanen leefde in [[Indianenreservaat|reservaten]], het [[Trustschap van de Pacifische Eilanden|Trustgebied van de Pacifische Eilanden]], of ander land onder Amerikaanse jurisdictie, zoals [[Puerto Rico]]. Er waren in 2000 398.835 Hawaïanen en andere [[Oceanië]]rs, wat neerkomt op 0,1% van de bevolking.