Limes (Romeinse Rijk): verschil tussen versies

De '''''limes''''' ([[Latijn]] voor '[[grens]]') is de aanduiding van de grens en verdedigingszone van het [[Romeinse Rijk]], hoofdzakelijk gebouwd in de periode [[40|40 na Chr.]] - cacirca [[250|250 na Chr.]] Deze liep van de atlantische kust in Noord- [[Engeland]] via de [[Noordzee]] langs de toenmalige hoofdstroom van de [[Rijn]] en [[Donau]] naar de [[Zwarte Zee]]. Verder oostwaarts volgde de limes de [[Eufraat]] (vanaf de tijd van keizer [[Septimius Severus]] de [[Tigris]]) naar de [[Rode Zee]]. In het zuiden vormde de [[Sahara]] een natuurlijke verdedigingsbarrrière tegen invallen. Delen van de limes in het [[Verenigd Koninkrijk]] en [[Duitsland]] staan op de [[Werelderfgoedlijst]], de limes in Nederland staat op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed.<ref name=NLS>{{Citeer web |url=http://whc.unesco.org/en/list/430 |titel=Frontiers of the Roman Empire |uitgever=Unesco |datum= |bezochtdatum=23 juni 2018}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.limeswerelderfgoed.nl/ |titel=Op weg naar Werelderfgoed |uitgever=Nederlandse Limes Samenwerking |datum= |bezochtdatum=23 juni 2018}}</ref>

Het [[Latijn]]se woord ''limes'' is van oorsprong een landmetersterm en betekende aanvankelijk "grenspad", bijvoorbeeld tussen twee akkers of wijngaarden. Later kwam daar de betekenis van "weg" bij. De betekenis van "grensweg" (in de zin van een geplaveide weg langs forten) werd pas in de vierde[[4e eeuw]] gebruikt in de specifieke, militaire betekenis van grens tussen het Romeinse Rijk en de niet-onderworpen gebieden.<ref>[http://books.google.nl/books?id=K7RtK8T11sAC&pg=PA7&source=gbs_toc_r&cad=0_0#PPA21,M1 Colenbrander e.a. (red.) ''Limes Atlas'', p. 21.]</ref> In de negentiende[[19e eeuw]] werd ''limes'' dankzij [[Duitsland|Duitse]] archeologen de term limes het vaste begrip voor de versterkte grens van het Romeinse Rijk.

De [[limes Germanicus]] is ontstaan toen de Romeinen in [[47|47 na Chr.]] definitief van de verovering van [[Germania (streek)|Germania]] afzagen. Belangrijk daarbij was de [[Slag bij het Teutoburgerwoud|Varusslag]] in [[9|9 na Chr.]] in het [[Teutoburgerwoud]], waarbij drie Romeinse legioenen in een hinderlaag werden afgeslacht. Op bevel van keizer [[Claudius I]] trokken de Romeinen zich terug op de zuidoever van de [[Rijn]], die de natuurlijke noordgrens werd. Om de grensstreek te verdedigen werden langs de Rijn forten (latijn: [[castra]] en castella, enkelvoud [[castellum]]) gebouwd om militaire legioenen en [[auxilia|hulptroepen]] te huisvesten. Ook werden er kades, havens, wachttorens en wegen aangelegd. De oudsteeerste gebouwen werden vanuit hout gebouwdopgetrokken. Bij de militaire vestigingen waren, of ontstonden, ook burgernederzettingen.

De limes was niet alleen bedoeld om het gebied aan de overzijde van de rivier te beheersen en vijandelijke invallen onmogelijk te maken of te bestrijden. De militaire voorzieningen waren ook en vooral bedoeld om controle uit te oefenen over de Rijn als belangrijkste verbinding tussen het Duitse Rijnland en Brittannië. Daarbij speelde ook een rol dat bevoorrading van de legioenen vanuit het centrum van het Rijk via de Rijn aanzienlijk eenvoudiger was dan via de [[Elbe]].

Bij de [[Bataafse Opstand]] van [[69]]-[[70]] werden veel forten in brand gestoken. Na de opstand zijnwerden ze weer opgebouwd. Een daarop volgende bouwfase lijkt rond [[200]] te hebben plaatsgevonden, toen de versterkingen werden herbouwd uit steen. Verwoestingslagen suggereren dat de limes rond [[240]] is bezweken, werd hersteld, en opnieuw bezweek rond [[258]]. Dat wordt gewoonlijk geassocieerd met een ook uit geschreven bronnen bekende [[Franken (volk)|Frankische]] inval. De Bataafse keizer [[Postumus]] herstelde de grens, die definitief bezweek toen [[Aurelianus]] in [[274]] het [[Gallische keizerrijk]] liquideerde. De Romeinse aanwezigheid in de vierde[[4e eeuw]] had een totaal ander karakter.

Het deel van de limes dat in de toenmalige Romeinse provincie [[Germania Inferior]] lag, begon in [[Nederland]] aan de monding in de Noordzee van wat nu de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] is, langs de huidige [[Kromme Rijn]] en [[Nederrijn]], van [[Katwijk (Zuid-Holland)|Katwijk]] ([[Lugdunum Batavorum]] en [[Praetorium Agrippinae]]) via [[Leiden]] ([[Matilo]]), Alphen aan den Rijn ([[Albaniana]]), Utrecht ([[Traiectum_Traiectum (Utrecht)|Traiectum]]) en [[Arnhem]] (Levevanum). In [[Duitsland]] liep deze grens verder via [[Xanten]] ([[Castra Vetera]]) en [[Neuss]] ([[Novaesium]]) naar de hoofdstad van de provincie, [[Keulen (stad)|Keulen]] ([[Colonia Agrippina]]). Langs deze grens liep de [[limesweg]], die ook wel de limes wordt genoemd. Hij verbond de [[castellum|castella]] en burgernederzettingen die langs de grens waren opgericht met elkaar en met het achterland. Archeologisch onderzoek maakt duidelijk dat in de tijd van de keizers [[Traianus]] en [[Hadrianus]] fors is geïnvesteerd in de uitbouw en het onderhoud van de weg.<ref>{{Citeer web |url=http://ezhlive.blob.core.windows.net/assets/857dae27-3b1e-4af3-bd2c-fdbe452ff297 |titel=De Romeinen en de Limes in Zuid-Holland |uitgever=Erfoedhuis Zuid-Holland |datum= |bezochtdatum=9 juni 2018}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.romeinselimes.nl/ |titel=Romeinse Limes, landstreek van innovatie en diversiteit |uitgever=Stichting Romeinse Limes Nederland |datum= |bezochtdatum=9 juni 2018}}</ref>

Dit grensdeel had een lengte van 550 kilometer en liep van [[Rheinbrohl]] aan de Rijn, in de Duitse deelstaat [[Rijnland-Palts]], tot kasteel Eining aan de [[Donau]]. De versterkingslijn door het [[Odenwald]] en [[Zwarte Woud]] was van hout,; het oostelijk deel werd later metin steen herbouwd. Het grootste deel van deze verdedigingslinie ligt tegenwoordig ondergronds en is niet opgegraven.

De Raetische limes vervolgdewerd voortgezet in de [[Donaulimes]]. Bij de Midden-Donau had de grens een karakter dat aan de limes in de Lage Landen doet denken. In [[Dacië]] slingerde de lijn forten zich door de [[Karpaten]].

De limes had overalhier een ander karakter. In [[Engeland]] beschermde een stenen muur de Romeinen tegen de [[Picten]]. Deze muur bestaat deels nog en wordt [[Muur van Hadrianus]] genoemd.

[[UNESCO]] heeft de limes in het [[Verenigd Koninkrijk]] en [[Duitsland]] op de [[Werelderfgoedlijst]] geplaatst. In Nederland is van de limes niet veel meer te zien. Sommige gemeenten zijn de zichtbaarheid ervan aan het vergroten. Zo werd op 9 november [[2007]] in het centrum van [[Utrecht (stad)|Utrecht]], vlak bij de [[Dom van Utrecht|Dom]], met een 80 centimeter brede strook van gekleurd licht en nevel de plaats van het oude castellum [[Traiectum (Utrecht)|Traiectum]] ([[Utrecht (stad)|Utrecht]]) aangegeven. De Nederlandse Limes Samenwerking, een samenwerkingsverband tussen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de provincies Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland, plaatste de Nederlandse limes op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed met het doel dit ook als Unesco Erfgoed te laten beschermen.<ref name=NLS></ref>