|
== Overzicht ==
De Eerste Wereldoorlog werd vooral in Europa gevoerd. De aanduiding 'wereldoorlog' slaat enerzijds op de vele Engelse en Franse troepen die vanuit de koloniën naar Europa werden gehaald, anderzijds op de gevechten die werkelijk in koloniën plaatsvonden zoals in Afrika, de [[Grote Oceaan]] en het Midden-Oosten. De schaal van deze buiten-Europese strijd viel echter in het niet bij de massaliteit en intensiteit van de gevechten in Europa zelf. Na drie jaar oorlog (in 1917) waren de Centralen vrijwel uitgeput. maar datDat gold echter ook voor de geallieerde Fransen, Russen, Britten en Italianen. In dat jaar deden de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] mee aan de strijd en dat gaf uiteindelijk de doorslag in het voordeel van de geallieerden.
Aanleiding wasNadat de moord op [[aartshertog]] [[Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este|Frans Ferdinand]] en zijn vrouw gravin [[Sophie Chotek]] metop 28 juni 1914 in [[Sarajevo]] waren doodgeschoten door de Bosnisch-Servische nationalist [[Gavrilo Princip]], hetvolgde daaropvolgendeeen [[ultimatum]] aan [[Servië]], gegeven door Oostenrijk-Hongarije. Toen Servië hetdit ultimatum niet op alle punten aanvaardde, mobiliseerde Oostenrijk-Hongarije zijn legers en verklaarde de Serviërs de oorlog. De Duitsers hadden te kennen gegeven [[Frans Jozef I van Oostenrijk|Frans Jozef]], de keizer van Oostenrijk-Hongarije, te steunen in zijn ultimatum. Servië had door een verdrag steun van het tsaristische Rusland. Toen ook deze landen zich mobiliseerden en Oostenrijk-Hongarije de oorlog verklaarden, traden de bestaande militaire verdragen in werking, waardoor de meeste Europese staten in het conflict betrokken werden.
De oorlog ging tussen de Centrale Mogendheden, onder leiding van Duitsland, en de Triple Entente die bestond uit Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en het Russische Rijk. Italië, dat een verdrag had met Duitsland, stelde zich [[neutraal land|neutraal]] op, omdat het land het niet eens was met de Duitse plannen betreffende de Balkan. Na een Duits ultimatum aan België gaf het laatstgenoemde land zijn neutraliteit op en verdedigde zich tegen de agressor.
== Oorzaken en aanleiding ==
De rechtstreekse aanleiding was de hiervoor genoemde [[Moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk|moord op Frans Ferdinand]], troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, en zijn vrouw [[Sophie Chotek]] in [[Sarajevo]] door de Bosnisch-Servische nationalist [[Gavrilo Princip]]. De werkelijke oorzaken lagen echter dieper. Sommige historici zien de toenemende populariteit van het [[militarisme]] en het radicaal-[[nationalisme]] in Europa als oorzaak. Deze bewegingen verweten hun regeringen passiviteit in het zicht van de externe bedreigingen en stimuleerden zo de [[wapenwedloop]] in 1912 en 1913. Andere analyses leggen de oorzaken bij het [[imperialisme]], de economische problemen en de rusteloze territoriale uitbreiding van de grootmachten. Uitzonderlijk zijn de analyses die de oorlog voor een belangrijk deel mede zien als een initiatief van de heersende klasse om een [[Socialisme|socialistische]] revolutie van het [[proletariaat]] te beteugelen.<ref>Zie hiervoor Jacques R. Pauwels. ''De Groote Klassenoorlog 1914-1918.'' Epo, Berchem, 2014.</ref>
De langlopende oorzaak van de oorlog was de imperialistische [[buitenlandse politiek]] van de meeste Europese naties, waaronder het [[Britse Rijk]], Frankrijk, het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, het Ottomaanse Rijk, het Russische Rijk, Italië en [[Koninkrijk Servië|Servië]]. De onderlinge spanning en wedijver was al decennialang langzaam aan het oplopen tot aan het kookpunt en het was ten slotte wachten op een directe confrontatie tussen de grootmachten. De [[moord op Frans Ferdinand|moord open 28zijn juni 1914]] op [[Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este|aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk]], de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een [[Gavrilo Princip|Bosnisch-Servische nationalist]], was uiteindelijk de aanleiding tot de oorlog. De moordvrouw resulteerde in een [[Juli-ultimatum|Habsburgs ultimatum]] aan Servië, het zogeheten "Juli-ultimatum". Verschillende bondgenootschappen die waren gevormd tijdens de voorafgaande decennia werden ingeroepen, zodat binnen een paar weken de grootmachten in oorlog waren. Via hun [[Kolonie (staatkundig)|kolonie]]s verspreidde het conflict zich gauw over de wereld.
In het begin van de 20e eeuw ontwikkelde zich in [[Europa (werelddeel)|Europa]] een wankel machtsevenwicht. In verschillende landen warenkwamen sterk nationalistische stromingen op. [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] had na de [[Frans-Duitse Oorlog|Frans-Pruisische oorlog]] van 1870 [[Elzas-Lotharingen]] aan Duitsland verloren en [[Revanchisme#Frans revanchisme na de Frans-Duitse oorlog van 1870/71|wenste dit gebied terug te krijgen]]. Het zag zich tegenover een verenigd en daardoor ook militair sterk Duitsland geplaatst en sloot een bondgenootschap met Rusland. Begin 20e eeuw kwam een nieuw type oorlogsschip op: de [[Dreadnought (scheepstype)|Dreadnought]]. Het Verenigd Koninkrijk en andere landen dienden hun vloot opnieuw op te bouwen. Duitsland maakte hiervan gebruik door zijn investeringen in de marine op te voeren en wou via deze weg ook op zee meer militaire slagkracht verwerven. Dit verontrustte de Britten in grote mate: ze zagen hiermee hun hegemonie op zee in gevaar komen.
Onder [[Otto von Bismarck]]s [[Realpolitik]] was Duitsland behoedzaam te werk gegaan in de internationale diplomatie. Duitsland speelde landen diplomatiek tegen elkaar uit, zoals op het [[Congres van Berlijn]]. Pas wanneer een land diplomatiek alleen stond en geen sterke bondgenoten had die tussenbeide konden komen, werd er oorlog gevoerd. Nadien werd ernaar gestreefd om de vrede voor het overwonnen land zo licht mogelijk te maken zodat er geen blijvende wrokgevoelens zouden zijn. Dit werd na de Frans-Duitse Oorlog en met name het aftreden van Bismarck losgelaten. Onder keizer [[Wilhelm II van Duitsland|Wilhelm II]] werd een agressiever politiek beleid gevoerd: de [[Weltpolitik]]. Hiermee vervreemdde Duitsland echter veel staten van zich, die vreesden hun eigen macht in het gedrang te zien komen.
|
