Spijkerschrift: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k lf |
k -/- spaties voor ref (verzoek op WP:VPB) |
||
Regel 5:
== Voorgeschiedenis ==
Het spijkerschrift onderging een taalkundige evolutie. Bij archeologische opgravingen in het Nabije Oosten vonden onderzoekers regelmatig kleivormpjes, 'tokens' genaamd. Ze kwamen al voor in de vroegste agrarische gemeenschappen uit het [[8e millennium v.Chr.]] De creatie van landbouwoverschotten en een veestapel veranderden de manier van handel, waardoor de behoefte aan [[boekhouding]] ontstond. Voor alle mogelijke verhandelbare producten ontwierp men verschillende kleivormpjes.
[[Bestand:O.0173_color-sharpen_obv.jpg|{{largethumb}}|Spijkerschift op een stenen tablet uit het 3de millennium v.Chr., Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel]]
Om het aantal verhandelde producten en eventuele tegoeden te kunnen bijhouden, bewaarde men een gelijk aantal [[rekensteen|token]]s van dat product in een recipiënt (zak, pot, bal uit klei of [[Bulle (zegel)|bulle]]). Dat systeem werkte lang zonder al te grote problemen. Men bedacht zelfs een systeem om fraude te bestrijden. Door de tokens binnen in een bulle te stoppen en het volledige oppervlak van die bulle te verzegelen met de zegels van de betrokken partijen, kon de inhoud niet veranderd worden zonder medewerking van alle betrokken partijen en kon ieder op het moment dat bijvoorbeeld schulden vereffend werden de juiste inhoud verifiëren.
Op den duur ontstond de behoefte aan een flexibeler systeem. Om ook tussentijdse controles van de tokens in de bullen mogelijk te maken, tekende men op de buitenzijde de tokens de hoeveelheid ervan, waarmee een [[Metrologie|metrologisch systeem]] ontstond. Dit is teruggevonden in [[Uruk]] en andere plaatsen waar de [[Urukperiode]] invloed had. Op welk product dit betrekking had, zal duidelijk geweest zijn voor de betrokkenen, maar is nu niet af te leiden. Dit veranderde in Uruk en [[Susiana]] door de toevoeging van tekens die aangaven welk product het betrof. Deze innovatie kan als de geboorte van het [[protoschrift]] beschouwd worden, want deze tekeningen zijn leesbare symbolen voor begrippen. De noodzaak om tokens in bullen te stoppen verdween daarmee langzaam. Een gewoon tablet met daarop de tekens en het aantal ervan met een zegeling van de betrokken partijen volstond. Hoewel het schrift van Uruk en dat van Susiana oorspronkelijk gebaseerd waren op hetzelfde principe, ontwikkelden zich al snel twee verschillende systemen, het proto-spijkerschrift van Uruk IVa en III en het [[proto-Elamitisch]]. Het proto-Elamitisch is nog niet ontcijferd, maar het systeem van Uruk is beter bekend, omdat het elementen bevat die terug zijn te zien in het latere spijkerschrift.
Regel 17:
Het spijkerschrift heeft een hele ontwikkeling doorgemaakt. Aan het eind van het [[4e millennium v.Chr.]] schreef men nog niet door met een stilus (schrijfstok met scherpe hoek) in klei te duwen. De verschillende tekens werden eerder in klei gekrast; ze zien eruit als tekeningen (fases 1 en 2 op illustratie hieronder). Vanaf het begin van het [[3e millennium v.Chr.]] ging men voor een groot deel van de op dat ogenblik gebruikte schrifttekens een spijkerschriftvariant uitwerken. Eerst draaide men de tekening 90° (fase 3) en dan bootste men de originele schrifttekening na door met een stilus een aantal keren in de klei te duwen. Deze inkepingen in de klei van de stilus zien eruit als spijkers, vandaar de Nederlandse naam: spijkerschrift.
Het assortiment spijkerschrifttekens was geen constant gegeven en varieerde plaatselijk. Eerst had elke regio of stadstaat zijn eigen specifieke variant; uiteindelijk bleven er twee over, die samenvielen met de twee grote politieke entiteiten van Mesopotamië, het Babylonisch (Zuidelijk Mesopotamië) en het Assyrische (Noordelijke Mesopotamië) spijkerschrift.
Het spijkerschrift bestond uit twee types van tekens om nummers en woorden uit te drukken. Aangezien zo'n negentig procent van het proto-spijkerschrift rekeningen betrof, was het numerieke systeem van groot belang. Daarbij waren zeven verschillende gelijktijdig in gebruik, zoals een [[sexagesimaal]] systeem om onder andere dieren, mensen en gedroogde vis te registreren en een [[bisexagesimaal]] systeem voor onder andere graanproducten, kaas en verse vis.
Regel 25:
Om niet-numerieke zaken uit te beelden, waren er veel meer tekens in gebruik, zo'n 900. Dit waren soms voorstellingen van de objecten of producten, zoals een ossenkop voor een os. Maar in andere gevallen waren voorstellingen volledig arbitrair, zo stelde een schijfje met een kruis erop een schaap voor. [[Lexicale lijst]]en bestaande uit benamingen voor beroepen, dieren, planten en objecten hielpen om schrijvers bekend te maken met de tekens.
Het spijkerschrift is hoofdzakelijk een [[syllabisch schrift]]: elk teken staat voor één of in de meeste gevallen voor meerdere [[Lettergreep|lettergrepen]]. Deels is het ook een [[logografisch schrift]]: naast hun syllabische waarde hebben bepaalde tekens nog één of meerdere woordwaarden. Eén spijker kan zo staan voor de lettergrepen "ba" en "pa", maar daarnaast ook het woord "geven" aanduiden. Bij het lezen van een kleitablet moet de lezer dus op elke plaats in de zin uitmaken welke waarde van het geschreven teken daar van toepassing is.
[[Bestand:VAM_-_Assurnasirpal_II_Relief_2.jpg|{{largethumb}}|Spijkerschift op een stenen reliëf uit het 1ste millennium v.Chr., Vorderasiatisches Museum, Berlijn]]
Hoewel de oudste toepassing van het schrift een economische was (ontvangstbewijzen, contracten, enzovoorts), verschenen al rond [[24e eeuw v.Chr.|2400 v.Chr.]] de eerste literaire composities. In de loop van het [[3e millennium v.Chr.]] verspreidde het gebruik van het spijkerschrift zich over grote delen van [[Mesopotamië]] en [[Syrië]]. Andere volkeren namen het schrift over om er in hun eigen taal mee te schrijven. De eersten waren de directe buren van Sumer, zoals Elam met het [[Elamitisch]]. Toen [[Semieten|Semitische]] volken deze regio gingen bevolken, namen ook zij het spijkerschrift over. De eersten waren de inwoners van [[Ebla]] ([[Eblaïtisch]]) en de Oud-Akkadiërs ([[Akkadisch]]). Vooral door toedoen van die laatsten, na de inname van Sumer door [[Sargon van Akkad|Sargon de Grote]], verspreidde het schrift zich snel via het rijk dat Sargon stichtte. Ook de bekendste volkeren van Mesopotamië, de [[Babylonië]]rs en de [[Assyrië]]rs namen het spijkerschrift over. Zij spraken dialecten van het Akkadisch. Later, rond [[14e eeuw v.Chr.|1400 v.Chr.]] kwamen daar ook [[Indo-Europese talen]] zoals [[Hettitisch]], [[Palaisch]] en [[Luwisch]] bij.
Een revolutie in het spijkerschrift voltrok zich in de Syrische kuststad [[Ugarit]]. In de [[14e eeuw v.Chr.]] gingen zij hun taal, het Ugaritisch, neerschrijven met een vereenvoudigde vorm van het spijkerschrift. Ze schreven nog steeds met een rietstengel of stilus in een kleitablet, maar ontwikkelden 31 tekens waarmee alle ''klanken'' in hun taal geschreven konden worden, een [[alfabet]]isch schrift. In Mesopotamië behield men het klassieke spijkerschrift. In het Assyrische en het Babylonische rijk bleef het ingewikkelde Mesopotamische spijkerschrift nog tot laat in het [[1e millennium v.Chr.]] in gebruik. Ook de [[Achaemeniden|Perzen]] namen naast het [[Aramees|Aramese]] schrift een sterk vereenvoudigde vorm van het spijkerschrift over. De laatste bewaard gebleven teksten zijn van [[70-79|ca. 75 na Chr.]] Tegen die tijd echter was het alfabetische Aramese schrift allang algemeen in gebruik in het Nabije Oosten. Het was veel eenvoudiger om te leren, te lezen en te schrijven.
Regel 42:
==Spijkerschrift op de computer==
In versie 5.0.0 van de Unicode standaard werd ook een bereik voor spijkerschrift (U+12000-U+123ff) gereserveerd en er zijn ook lettertypen beschikbaar om deze zichtbaar te maken.<ref>[http://www.alanwood.net/unicode/cuneiform.html Alan Woods webstek met gratis spijkerschirft voor Windows]</ref>
==Transcriptie van spijkerschrift==
Regel 48:
Om de geschreven teksten beter toegankelijk te maken, hebben sumerologen en assyriologen een stelsel afspraken gemaakt om de grote diversiteit aan schrifttekens op een eenduidige wijze weer te geven in Latijns schrift.
Daarbij wordt gebruikgemaakt van een heel stel diakritische tekens, onder- en bovenkast, super- en subscripten enz. die afhangen van de vraag of de tekst puur in het Sumerisch is of in het Akkadisch. In het laatste geval wordt een Semitische taal weergegeven met een schrift dat eigenlijk voor het Sumerisch bedoeld was en dat geeft complicaties.
===Diacrieten en indexgetallen===
| |||