Wikipedia

Doksaal van de Sint-Servaasbasiliek: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
infobox aangepast; inleiding verduidelijkt; tekstgedeelten verplaatst + uitgebreid; afbeeldingen toegevoegd/verplaatst
Regel 1:
{{Infobox beeldkunstvoorwerp
| titel = Doksaal Sint-Servaasbasiliek<br/>''(incl. Sint-Servaasaltaar)''
| afbeelding = Maastricht, Sint-Servaasbasiliek, Oostcrypte, fragmenten gotisch doksaal 01.jpg
| onderschrift= Brokstukken van het doksaal in het [[lapidarium]]
| kunstenaar = onbekend ([[Frankrijk|Frans]] of [[Rijnland (Duitsland)|Rijnlands]] atelier?)
| jaar stroming = ca [[1275]]-[[1300Gotische kunst|gotisch]]
| jaar = ca. [[1275]]-[[1300]]
| materiaal = [[Limburgse mergel]] (beeld: [[eikenhout]])
| hoogtelengte = ca 300 - 600
| breedte = ca. 900 - 1100
| hoogte = ca. 300 - 600
| diepte =
| diameter =
| plaats = [[Maastricht]]
| locatie = [[Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)|Sint-Servaasbasiliek]]
| monumentstatus =
| monumentnummer =
}}
Het '''doksaal van de Sint-Servaasbasiliek''' is een [[Gotische kunst|gotisch]] [[doksaal]] met een bijbehorend [[Altaar (religie)|altaar]], het '''Sint-Servaasaltaar''', dat van circa 1300 tot 1732 de [[Priesterkoor|koorafsluiting]] vormde in de [[Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)|Sint-Servaaskerk]] in de [[Nederland]]se stad [[Maastricht]]. Van het doksaal met [[Reliëf (beeldhouwkunst)|reliëfvoorstellingen]] van het leven van [[Servaas van Maastricht|Sint-Servaas]] zijn eenongeveer vijfentwintigtalvijfentwintig brokstukkengebeeldhouwde fragmenten bewaard gebleven in de [[Crypten van de Sint-Servaasbasiliek|oostcrypte van de kerk]]. De gebeeldhouwde doksaalfragmentenDeze en het eveneens bewaard gebleven beeld'''Sint-Servaasbeeld''', vandat op het Sint-ServaasServaasaltaar stond, zijn belangrijke voorbeelden van [[Maasgotiek#Beeldhouwkunst|Maasgotische beeldhouwkunst]] uit de late dertiende eeuw.<ref>Den Hartog, pp. 498, 502-503.</ref>
 
== Geschiedenis ==
Regel 51 ⟶ 55:
</gallery>
 
== Datering en kunsthistorische betekenis ==▼
=== Beeld, sokkel, baldakijn en altaar van Sint-Servaas ===
[[Bestand:Maastricht, Sint-Servaasbasiliek, Oostcrypte, fragmenten gotisch doksaal 07a.jpg|thumb|210px|Detail van doksaalfragment: [[Attila de Hun]] met zwaard en volgeling]]▼
Tot 1732 bevond zich op of boven het altaar van de patroonheilige het ''imago Sancti Servatii ad gradus ante chori'' (het beeld van Sint-Servaas bij de trappen vóór het koor). Dit levensgrote beeld wordt tegenwoordig door de meeste auteurs gedateerd omstreeks 1300. Koldeweij meent dat het in de werkplaats van de [[Dom van Keulen|Keulse Dom]] is ontstaan. Het houten beeld was in elk geval vanaf de zestiende eeuw verguld en waarschijnlijk bezet met edelstenen. Na het afbreken van het doksaal en het altaar, is het beeld een eigen leven gaan leiden. Na enige omzwervingen werd het in 1858 en opnieuw in 1884 door Cuypers gerestaureerd,<ref>Cuypers' restauratie van het beeld was tamelijk ingrijpend. Zo verving hij de neoclassicistische beschildering van het beeld door een neogotische polychromie. Ook verwijderde hij het twaalfde-eeuwse bergkristallen borstkruisje op de borst van de heilige en gebruikte dit aanvankelijk voor de bekroning van de bisschopsstaf. In 1884 werd dit weer ongedaan gemaakt en kreeg de heilige een kopie van de staf uit de Schatkamer. Koldeweij (1992), pp. 44-45.</ref> waarna het, voorzien van een neogotisch voetstuk en baldakijn, geplaatst werd tegen de meest noordoostelijke [[Zuil (bouwkunde)|pijler]] van het [[Schip (bouwkunst)|schip]], links van het priesterkoor. Ter rechterzijde van het koor werd een vergelijkbaar, maar minder oud beeld van [[Lambertus van Maastricht|Sint-Lambertus]] geplaatst. In 1884 werden tevens gipsafgietsels gemaakt voor het [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]] in [[Amsterdam]] en het bisschoppelijk museum in [[Haarlem]].<ref>Koldeweij (1992), pp. 28-45.</ref>▼
De rijksarchivaris August Flament was de eerste die een poging deed het Maastrichtse doksaal te dateren. Vanwege een incorrecte iconografische interpretatie - hij meende dat de afgebeelde koning [[Lodewijk XI van Frankrijk]] voorstelde, die in 1463 de bouw van de [[Koningskapel (Maastricht)|Koningskapel]] sponsorde - dateerde hij het beeldhouwwerk in de vijftiende eeuw, een datering die door andere auteurs werd overgenomen.<ref name="Den Hartog 1992, p. 500"/> De Limburgse hoogleraar kunstgeschiedenis [[Joseph Timmers]] meende dat het beeld van Sint-Servaas uit het laatste kwart van de veertiende eeuw dateerde. Het doksaal werd door hem niet genoemd.<ref>Timmers (1980), p. 156.</ref> Renate Kroos dateerde zowel het doksaal als het heiligenbeeld op grond van stijlkenmerken in het begin van de veertiende eeuw en Jos Koldeweij volgde haar daarin.<ref name="Koldeweij 1992, p. 29"/><ref>Kroos (1985), p. 324, 325.</ref> Elizabeth den Hartog, ten slotte, droeg in 1992 voldoende argumenten aan om het ontstaan van het doksaal én het beeld omstreeks 1300 te plaatsen.<ref>Den Hartog noemt onder andere de haardracht, de platte kroon met Franse lelies, de omgeslagen revers van de mantel en de puntige schoenen met enkelbandjes als typisch dertiende-eeuwse stijlkenmerken. Den Hartog (1992), pp. 500-501.</ref> Daarmee behoort het doksaal van de Sint-Servaaskerk tot de oudste in de Nederlanden. Alleen dat van de [[Sint-Niklaaskerk (Gent)|Sint-Niklaaskerk]] in [[Gent]], waarvan eveneens slechts fragmenten bewaard zijn gebleven, is ouder.<ref>{{aut|V. Cnudde e.a. (red.)}} (2009): ''Gent... steengoed!'', pp. 39-40. Academia Press, Gent. ISBN 9789038214023 ([https://books.google.nl/books?id=wFBxi5ts9BMC&pg online tekst]).</ref>▼
 
Over de lotgevallen van de op een vijftiende-eeuwse tekening afgebeelde gotische [[Sokkel (beeld)|sokkel]] van het beeld en het bijbehorende [[baldakijn]], is niets bekend. Koldeweij gaat ervan uit dat sokkel en baldakijn van natuursteen waren, wellicht gepolychromeerd, en op een of andere manier aan het doksaal bevestigd of er deel van uitmakend. Het huidige, [[Neogotiek|neogotische]] baldakijn boven het beeld is afkomstig van het [[atelier Cuypers-Stoltzenberg]]. De gelijkenis met het baldakijn op de oude tekening is niet toevallig; hoewel de bewuste tekening pas in de jaren 1960 werd herontdekt, waren in de tijd van Cuypers diverse afschriften bekend.<ref>Koldeweij (1992), pp. 35-39.</ref>▼
 
Den Hartog trof vergelijkbaar beeldhouwwerk aan bij de koningsgraven in de [[Kathedraal van Saint-Denis]], enkele portalen van de [[Notre-Dame van Parijs]], grafmonumenten en ander beeldhouwwerk in de [[Dom van Mainz]], de (afgebroken) [[Maria ad Graduskerk (Mainz)|Maria ad Graduskerk]] in diezelfde stad, de [[Dom van Keulen]] en bij de zogenaamde ''[[Van neghen den besten|Negen helden]]'' in de Hansazaal van het raadhuis van [[Keulen (stad)|Keulen]]. Zij vermoedt dan ook dat Franse of [[Rijnland (Duitsland)|Rijnlandse]] beeldhouwers in Maastricht aan het werk zijn geweest. In het laatste geval mogelijk dezelfden die in 1279 in [[Luik (stad)|Luik]] het westportaal van de (verwoeste) [[Sint-Lambertuskathedraal (Luik)|Sint-Lambertuskathedraal]] bouwden. Voor de 'meebuigende' figuren in de Maastrichtse boogzwikken bestaat geen parallel. Bij andere gotische doksalen staan de figuren rechtop tussen de spitsbogen, zoals bij de boogzwikken van het doksaal van de [[kathedraal van Bourges]] is te zien. Mogelijk was de positionering van de figuren in de Sint-Servaas een experiment, ontleend aan de opbouw van gotische portalen met [[archivolt]]en. Het resultaat is enigszins geforceerd en het experiment is dan ook niet of nauwelijks herhaald. Pas honderd jaar later zouden vergelijkbare figuren te zien zijn in de zwikken boven de koorvensters van de [[Sint-Janskathedraal ('s-Hertogenbosch)|Sint-Jan]] in [[Den Bosch]].<ref>Den Hartog (1992), pp. 500-503.</ref>▼
Het oorspronkelijke Sint-Servaasaltaar boven het graf van de heilige is waarschijnlijk in 1732 gesloopt, samen met het doksaal. Het beeld werd vervolgens geplaatst op een marmeren barokaltaar, waarschijnlijk tegen de dichtgemetselde doorgang naar het noordelijk Vrijthofportaal. Na de secularisatie in de [[Franse tijd in Nederland|Franse tijd]] vond in 1805 de sloop van de [[Crypten van de Sint-Servaasbasiliek#Vieringscrypte|vieringscrypte]] plaats. Het beeld stond korte tijd in een gemarmerde [[Nis (muur)|nis]] in de [[Apsis (architectuur)|koorapsis]], die op [[Neoclassicistische architectuur|neoclassicistische]] wijze was gestuct als een [[pilastergevel]]. Het resultaat was blijkbaar niet bevredigend want in 1811 verhuisde het beeld met het barokaltaar naar het noorder[[transept]]. In 1884 ten slotte, verhuisde het beeld naar zijn huidige plek en werd het altaar verkocht aan de [[Sint-Stefanuskerk (Val-Meer)|Sint-Stefanuskerk]] in [[Val-Meer]], waar het zich nog steeds bevindt.<ref>Koldeweij (1992), p. 33.</ref>▼
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Paris (75004) Cathédrale métropolitaine Notre-Dame Porte rouge Détail 05.JPG|Sint-Vincent doodt de draak, Notre-Dame, Parijs▼
Bestand:Maastricht, ontwerptekening gotische nis St-Servaasbeeld (ca 1460).jpg|Sint-Servaasbeeld met gotisch baldakijn, ca 1460▼
Bestand:Neun gute helden rathaus koeln-detail.jpg|Twee van de ''Negen helden'', raadhuis van Keulen▼
Bestand:Reproductie, interieur - Maastricht - 20146219 - RCE.jpg|Barok Sint-Servaasaltaar ([[Philippe van Gulpen|Ph. van Gulpen]], ca 1850)
Bestand:Jubé de la cathédrale de Bourges (3).jpg|Boogzwikken, doksaal van de kathedraal van Bourges▼
Bestand:Interieur, beeld van de Heilige Servatius - Maastricht - 20146005 - RCE-2.jpg|Sint-Servaasbeeld met neogotisch baldakijn, 1913
Bestand:Juli 2012 Den Bosch 074-detail.jpg|Figuren in boogzwikken, Sint-Janskathedraal, Den Bosch▼
Bestand:Maastricht, St-Servaasbasiliek, viering, St-Servaasbeeld 2.jpg|Sint-Servaasbeeld, huidige toestand (2016)▼
</gallery>
 
== Iconografie ==
Het doksaal verzinnebeeldde in de middeleeuwen de scheiding tussen de [[hemel]] (het [[priesterkoor]]) en de aarde (de rest van de kerk). Het ontbreken van grote delen van het Maastrichtse doksaal en de sterke slijtage van de gevonden brokstukken maakt het moeilijk een samenhangende [[iconografie]] te ontdekken. Een deel van de fragmenten verwijst in elk geval naar de Sint-Servaaslegende, waarbij de beeldhouwer de traditionele weergave van scènes uit het leven van de heilige heeft gevolgd, zoals die ook elders werd toegepast. Zo zijn er overeenkomsten tussenin de slapendeelfde Sint-Servaaseeuw opwas hetopgetekend doksaal en op het voetstuk van dedoor [[BorstbeeldJocundus van Sint-Servaas(geestelijke)|Sint-ServaasbusteJocundus]] (1403)en in de [[Schatkamertwaalfde Sint-Servaasbasiliek|Schatkamer]].eeuw Frappantnog iswerd ookuitgebreid dedoor manier waarop de doop[[Hendrik van Attila is weergegeven op het doksaal enVeldeke]] in hetzijn Blokboek''[[Leven van Sint-Servaas|Leven (ca.van 1460)Sente Servas]]''.<ref>Penners-RafuttinKoldeweij (20141985), pp. 10423-10535.</ref> Musicerende engelen worden eveneens in het Blokboek genoemd.<ref name="Den Hartog 1992, p. 500">Den Hartog (1992), p. 500.</ref> Andere fragmenten zijn moeilijker binnen dit verhaal te plaatsen, zoals de vier knapen. Het laatste heeft meer overeenkomsten met een fragment op het doksaal van de [[kathedraal van Bourges]], dat de verdoemden verbeeldt.
 
Uit de bewaard gebleven brokstukken valt op te maken dat de beeldhouwer van het doksaal de legende op traditionele wijze heeft weergegeven, zoals dat ook elders gebeurde. Zo zijn er duidelijke overeenkomsten aan te wijzen tussen het doksaal en de acht scènes op het voetstuk van de [[Borstbeeld van Sint-Servaas|Sint-Servaasbuste]] (oorspronkelijk uit 1403). Een voorbeeld is de wijze waarop de slapende Sint-Servaas wordt uitgebeeld: met [[mijter]] op en [[bisschopsstaf]] en [[Sleutel van Sint-Servaas|sleutel]] vastklemmend. Frappant is hoe het '[[doopvont]]' van Attila op het doksaal lijkt te zijn gekopieerd in het ''Blokboek van Sint-Servaas'' (ca. 1460), alsof de tekenaar daarvoor eerst het doksaal heeft bestudeerd.<ref>Penners-Rafuttin (2014), pp. 104-105.</ref> In het Blokboek worden tevens musicerende engelen genoemd.<ref name="Den Hartog 1992, p. 500">Den Hartog (1992), p. 500.</ref> Ook andere scènes uit de Sint-Servaaslegende, zoals het ontvangen van de bisschoppelijke waardigheid, het laten ontspringen van een bron met de bisschopsstaf en de bestraffing van druiven stelende kinderen, worden telkens op dezelfde manier weergegeven. Enkele fragmenten zijn moeilijker binnen dit verhaal te plaatsen, zoals de vier knapen. Dat laatste vertoont enige overeenkomsten met een fragment op het doksaal van de [[kathedraal van Bourges]], dat de verdoemden verbeeldt, een thema dat ook uitgebreid aan de orde komt op de twaalfde-eeuwse [[Noodkist]] van Sint-Servaas.
Het standbeeld van Sint-Servaas uit omstreeks 1300 is de uitgekristalliseerde versie van het beeld van de heilige, zoals dat al in de loop van de dertiende eeuw was vastgelegd in vroege pelgrimstekens, zegels en in het [[Bergportaal]], en dat in de eeuwen daarna nauwelijks meer zou veranderen: Sint-Servaas, met opgeheven sleutel, staande boven op de draak die hij met zijn staf doodt. Dit was het beeld van de heilige zoals het [[kapittel van Sint-Servaas]] dat wenste uit te dragen. Volgens de kunsthistoricus Koldeweij, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Sint-Servaasdevotie, zijn van de circa tweeduizend bekende afbeeldingen van de heilige verreweg de meeste geïnspireerd door dit beeld.<ref name="Koldeweij 1992, p. 29">Koldeweij (1992), p. 29.</ref><ref>Kroos (1985), p. 324, 326.</ref>▼
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Blokboek StServaas03.jpg|Blokboek van Sint-Servaas: doop van Attila
Bestand:Maastricht, Schatkamer Sint-Servaasbasiliek, borstbeeld, reliëf 5.JPG|Reliekbuste van Sint-Servaas: slapende Servaas
Bestand:Bottone da piviale, argento, xv secolo.jpg|Mantelspeld: Sint-Servaas doet een bron ontspringen
Bestand:Bourges jubé 04.JPG|Doksaal kathedraal van Bourges: de verdoemden
Bestand:Maastricht, StServatius, South portal04.jpg|Bergportaal: Sint-Servaas (rechts) en andere heiligen▼
</gallery>
 
== Sint-Servaasaltaar en -beeld ==
▲== Datering en kunsthistorische betekenis ==
Tot 1732 bevond zich vóór het doksaal, precies boven de [[Crypten van de Sint-Servaasbasiliek|Sint-Servaascrypte]] met het graf van de heilige, het Sint-Servaasaltaar gewijd aan de patroonheilige van kerk en stad. Over het uiterlijk van dit altaar zijn geen gegevens voorhanden. Op of boven het altaar stond het "beeld van Sint-Servaas bij de trappen vóór het koor" (''imago Sancti Servatii ad gradus ante chori'').
▲[[Bestand:Maastricht, Sint-Servaasbasiliek, Oostcrypte, fragmenten gotisch doksaal 07a.jpg|thumb|210px|Detail van doksaalfragment: [[Attila de Hun]] met zwaard en volgeling]]
 
▲De rijksarchivaris August Flament was de eerste die een poging deed het Maastrichtse doksaal te dateren. Vanwege een incorrecte iconografische interpretatie - hij meende dat de afgebeelde koning [[Lodewijk XI van Frankrijk]] voorstelde, die in 1463 de bouw van de [[Koningskapel (Maastricht)|Koningskapel]] sponsorde - dateerde hij het beeldhouwwerk in de vijftiende eeuw, een datering die door andere auteurs werd overgenomen.<ref name="Den Hartog 1992, p. 500"/> De Limburgse hoogleraar kunstgeschiedenis [[Joseph Timmers]] meende dat het beeld van Sint-Servaas uit het laatste kwart van de veertiende eeuw dateerde. Het doksaal werd door hem niet genoemd.<ref>Timmers (1980), p. 156.</ref> Renate Kroos dateerde zowel het doksaal als het heiligenbeeld op grond van stijlkenmerken in het begin van de veertiende eeuw en Jos Koldeweij volgde haar daarin.<ref name="Koldeweij 1992, p. 29"/><ref>Kroos (1985), p. 324, 325.</ref> Elizabeth den Hartog, ten slotte, droeg in 1992 voldoende argumenten aan om het ontstaan van het doksaal én het beeld omstreeks 1300 te plaatsen.<ref>Den Hartog noemt onder andere de haardracht, de platte kroon met Franse lelies, de omgeslagen revers van de mantel en de puntige schoenen met enkelbandjes als typisch dertiende-eeuwse stijlkenmerken. Den Hartog (1992), pp. 500-501.</ref> Daarmee behoort het doksaal van de Sint-Servaaskerk tot de oudste in de Nederlanden. Alleen dat van de [[Sint-Niklaaskerk (Gent)|Sint-Niklaaskerk]] in [[Gent]], waarvan eveneens slechts fragmenten bewaard zijn gebleven, is ouder.<ref>{{aut|V. Cnudde e.a. (red.)}} (2009): ''Gent... steengoed!'', pp. 39-40. Academia Press, Gent. ISBN 9789038214023 ([https://books.google.nl/books?id=wFBxi5ts9BMC&pg online tekst]).</ref>
{{Dubbele afbeelding|right|Reproductie, interieur - Maastricht - 20146219 - RCE.jpg|115|Linker zijbeuk St-Servaaskerk (Alexander Schaepkens, midden 19e eeuw) (cropped).jpg|130|Twee altaren van bisschoppen, situatie 19e eeuw, getekend door [[Philippe van Gulpen|Ph. van Gulpen]] en A. Schaepkens. Links het Sint-Servaasaltaar, rechts dat van [[Lambertus van Maastricht|Sint-Lambertus]]|||}}
=== Sint-Servaasaltaar ===
▲Het oorspronkelijke Sint-Servaasaltaar boven het graf van de heilige is waarschijnlijk in 1732 gesloopt, samen met het doksaal. Het beeldSint-Servaasbeeld werdbleef vervolgensbehouden geplaatsten opkreeg waarschijnlijk een marmerenplek barokaltaar,in waarschijnlijkhet noorder[[transept]], tegen de dichtgemetselde doorgang naar het noordelijk Vrijthofportaal. Na de secularisatie in de [[Franse tijd in Nederland|Franse tijd]] vond in 1805moest de sloopkerk vanopnieuw deworden [[Crypten van de Sint-Servaasbasiliek#Vieringscrypte|vieringscrypte]] plaatsingericht. Het beeldServaasbeeld stond korte tijd in een gemarmerde [[Nis (muur)|nis]] in de [[Apsis (architectuur)|koorapsis]], die op [[Neoclassicistische architectuur|neoclassicistische]] wijze was gestuct als een [[pilastergevel]]. Het resultaat was blijkbaar niet bevredigend, want in 1811 verhuisde het beeld met het barokaltaarterug naar het noorder[[transept]]. In 1884 ten slotte, verhuisde het beeld naar zijn huidige plek en werd het altaar verkocht aan de [[Sint-Stefanuskerk (Val-Meer)|Sint-Stefanuskerk]] in [[Val-Meer]], waar het zich nog steeds bevindt.<ref>Koldeweij (1992), p. 33noordertransept.</ref>
 
Waarschijnlijk stond het toen op een marmeren altaar, dat door [[Philippe van Gulpen]] rond het midden van de 19e eeuw is getekend. Uit die tijd dateert ook een tekening van Alexander Schaepkens, waarop in een zijkapel een altaar met een ander bisschopsbeeld is te zien, waarschijnlijk dat van [[Lambertus van Maastricht|Sint-Lambertus]], dat echter minder oud is. Beide beelden werden in 1884 geplaatst tegen een vieringspijler, aan weerszijden van de altaartrappen. Het marmeren Sint-Servaasaltaar werd verkocht aan de [[Sint-Stefanuskerk (Val-Meer)|Sint-Stefanuskerk]] in [[Val-Meer]], waar het zich nog steeds bevindt.<ref>Koldeweij (1992), p. 33.</ref>
 
=== Sint-Servaasbeeld ===
▲[[Bestand:Maastricht, ontwerptekening gotische nis St-Servaasbeeld (ca 1460).jpg|thumb|155px|Sint-Servaasbeeld met gotischsokkel en baldakijn, tekening uit ca. 1460]]
▲TotHet 1732nog bevondbestaande zich op of boven het altaar van de patroonheilige het ''imago Sancti Servatii ad gradus ante chori'' (hetlevensgrote beeld van Sint-Servaas bij de trappen vóór het koor). Dit levensgrote beeld wordt tegenwoordig door de meeste auteurs gedateerd omstreeks 1300. Koldeweij meent dat het in de werkplaats van de [[Dom van Keulen|Keulse Dom]] is ontstaan. Het houten beeld was in elk geval vanaf de zestiende eeuw verguld en waarschijnlijk bezet met edelstenen. Na het afbreken van het doksaal en het altaar, is het beeld een eigen leven gaan leiden. Na enige omzwervingen werd het in 1858 en opnieuw in 1884 door Cuypers gerestaureerd,<ref>Cuypers' restauratie van het beeld was tamelijk ingrijpend. Zo verving hij de [[Neoclassicisme|neoclassicistische]] beschildering van het beeld door een neogotische polychromie. Ook verwijderde hij het twaalfde-eeuwse bergkristallen borstkruisje op de borst van de heilige en gebruikte dit aanvankelijk voor de bekroning van de bisschopsstaf. In 1884 werd dit weer ongedaan gemaakt en kreeg de heilige een kopie van de staf uit de Schatkamerschatkamer. Koldeweij (1992), pp. 44-45.</ref> waarna het, voorzien van een neogotisch voetstuk en baldakijn, geplaatst werd tegen de meest noordoostelijke [[ZuilPijler (bouwkunde)|pijler]] van het [[Schip (bouwkunst)|schip]], links van het priesterkoor. Ter rechterzijde van het koor werd een vergelijkbaar, maar minder oudhet beeld van [[Lambertus van Maastricht|Sint-Lambertus]] geplaatst, dat een sterke gelijkenis hiermee vertoont. In 1884 werden tevens gipsafgietsels van het Sint-Servaasbeeld gemaakt voor het [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]] in [[Amsterdam]] en het bisschoppelijk museum in [[Haarlem]].<ref>Koldeweij (1992), pp. 28-45.</ref>
 
▲Over de lotgevallen van de op een vijftiende-eeuwse tekening afgebeelde gotische [[Sokkel (beeld)|sokkel]] van het beeld en het bijbehorende [[baldakijn]], is niets bekend. Koldeweij gaat ervan uit dat sokkel en baldakijn van natuursteen waren, wellicht gepolychromeerd, en op een of andere manier aan het doksaal bevestigd of er deel van uitmakend. Het huidige, [[Neogotiek|neogotische]] baldakijn boven het beeld is afkomstig van het [[atelier Cuypers-Stoltzenberg]]. De gelijkenis met het baldakijn op de oude tekening is niet toevallig; hoewel de bewuste tekening pas in de jaren 1960 werd herontdekt, waren in de tijd van Cuypers diverse afschriften bekend.<ref>Koldeweij (1992), pp. 35-39.</ref>
 
▲Het standbeeld van Sint-Servaas uit omstreeks 1300Servaasbeeld is de uitgekristalliseerde versie van het beeld van de heilige, zoals dat al in de loop van de dertiende eeuw was vastgelegd in vroege pelgrimstekens, zegels en in het [[Bergportaal]], en dat in de eeuwen daarna nauwelijks meer zou veranderen: Sint-Servaas, met opgeheven sleutel, staande boven op de draak die hij met zijn staf doodt. Dit was het beeld van de heilige zoals het [[kapittel van Sint-Servaas]] dat wenste uit te dragen. Volgens de kunsthistoricus Koldeweij, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Sint-Servaasdevotie, zijn van de circa tweeduizend bekende afbeeldingen van de heilige verreweg de meeste geïnspireerd door dit beeld.<ref name="Koldeweij 1992, p. 29">Koldeweij (1992), p. 29.</ref><ref>Kroos (1985), p. 324, 326.</ref>
 
▲Den Hartog trof vergelijkbaar beeldhouwwerk aan bij de koningsgraven in de [[Kathedraal van Saint-Denis]], enkele portalen van de [[Notre-Dame van Parijs]], grafmonumenten en ander beeldhouwwerk in de [[Dom van Mainz]], de (afgebroken) [[Maria ad Graduskerk (Mainz)|Maria ad Graduskerk]] in diezelfde stad, de [[Dom van Keulen]] en bij de zogenaamde ''[[Van neghen den besten|Negen helden]]'' in de Hansazaal van het raadhuis van [[Keulen (stad)|Keulen]]. Zij vermoedt dan ook dat Franse of [[Rijnland (Duitsland)|Rijnlandse]] beeldhouwers in Maastricht aan het werk zijn geweest. In het laatste geval mogelijk dezelfden die in 1279 in [[Luik (stad)|Luik]] het westportaal van de (verwoeste) [[Sint-Lambertuskathedraal (Luik)|Sint-Lambertuskathedraal]] bouwden. Voor de 'meebuigende' figuren in de Maastrichtse boogzwikken bestaat geen parallel. Bij andere gotische doksalen staan de figuren rechtop tussen de spitsbogen, zoals bij de boogzwikken van het doksaal van de [[kathedraal van Bourges]] is te zien. Mogelijk was de positionering van de figuren in de Sint-Servaas een experiment, ontleend aan de opbouw van gotische portalen met [[archivolt]]en. Het resultaat is enigszins geforceerd en het experiment is dan ook niet of nauwelijks herhaald. Pas honderd jaar later zouden vergelijkbare figuren te zien zijn in de zwikken boven de koorvensters van de [[Sint-Janskathedraal ('s-Hertogenbosch)|Sint-Jan]] in [[Den Bosch]].<ref>Den Hartog (1992), pp. 500-503.</ref>
<gallery widths="150" heights="150">
▲Bestand:Maastricht, St-Servaasbasiliek, viering, St-Servaasbeeld 21.jpg|Sint-Servaasbeeld, huidige toestand (2016)
▲Bestand:Paris (75004) Cathédrale métropolitaine Notre-Dame Porte rouge Détail 05.JPG|Sint-Vincent doodt de draak, Notre-Dame, Parijs
Bestand:Maastricht, St-Servaasbasiliek, viering, St-Servaasbeeld 3.jpg|Detail Sint-Servaasbeeld
▲Bestand:Neun gute helden rathaus koeln-detail.jpg|Twee van de ''Negen helden'', raadhuis van Keulen
▲Bestand:Maastricht, StServatius, South portal04.jpg|Bergportaal: met Sint-Servaas (rechts) en andere heiligen
▲Bestand:Jubé de la cathédrale de Bourges (3).jpg|Boogzwikken, doksaal van de kathedraal van Bourges
Bestand:Montagefoto van Sint-Servaas & Sint-Lambertus, Maastricht.jpg|Beelden van Sint-Servaas en Sint-Lambertus (fotomontage)
▲Bestand:Juli 2012 Den Bosch 074-detail.jpg|Figuren in boogzwikken, Sint-Janskathedraal, Den Bosch
</gallery>
 
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Doksaal_van_de_Sint-Servaasbasiliek"