Vooruitgangsgeloof: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kGeen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 4:
== Geschiedenis ==
De meeste vormen van vooruitgangsgeloof ontstonden tijdens de [[Verlichting (stroming)|verlichting]], waarin afstand werd genomen van [[religie]]uze opvattingen als zou de wereld een eindig en onbeheersbaar geheel vormen en waarin het geloof in het verlossende vermogen van de [[rede]] op de voorgrond trad.
Het idee van vooruitgang was breed gedragen en in vele werken werden voorbeelden benoemd. [[Anne Robert Jacques Turgot|Turgot]] stelde in ''Les avantages que la religion chrétienne a procurés au genre humain'' uit 1750 dat het gehele menselijke ras, alhoewel langzaam en afgewisseld met periodes van onrust, een steeds grotere perfectie bereikt.
De [[menselijke natuur]] was daarbij in principe onveranderlijk. Dat er toch zo veel verschillende volkeren en gewoontes waren, werd verklaard door te stellen dat deze zich in verschillende fases van ontwikkeling bevonden. Zo beschreef [[Voltaire]] in het in 1756 verschenen ''Essai sur les mœurs et l'esprit des nations'' met waardering over de Chinese, Indische, Perzische en islamitische beschavingen, maar zag daar nog wel de irrationele krachten overheersen. Omdat de westerse beschaving deze had overwonnen, zag hij deze als superieur. Zo gold ook het eigen verleden voor de meeste ''philosophes'' als achtergesteld.
De meeste ''philosophes'' beschreven het proces niet expliciet en zagen ook periodes van terugval. Turgot zag de opkomst en neergang van rijken en de overdracht van kennis naar andere landen. [[Émile Deschamps|Deschamps]] zag de geschiedenis als een trap met steile vooruitgang gevolgd door plateaus. [[Étienne Bonnot de Condillac|Condillac]] en [[Jean le Rond d'Alembert|D'Alembert]] zagen periodes van beschaving afgewisseld door barbaarse tijden en ook Voltaire wees daarop.
[[Nicolas de Condorcet|Markies de Condorcet]] was hierop een uitzondering. Hij beschreef in ''Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain'' uit 1795 een proces dat weliswaar soms vertraagde, maar verder alleen maar richting vooruitgang kon bewegen.
Voorbeelden van vooruitgangsgeloof zijn ook te vinden in het [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegeliaanse]] [[idealisme]] en het [[socialisme]]. Sommigen zien ook verwantschap met het [[darwinisme]].
In verschillende [[Vakwetenschap|wetenschappelijke disciplines]] is er tegenwoordig sterke kritiek op het vooruitgangsgeloof. Het idee wordt gezien als [[Etnocentrisme|etnocentrisch]] waarbij de moderne samenleving beter zou zijn dan andere of oudere vormen. Ook de [[Teleologie|teleologische]] vermeende doelgerichtheid wordt bekritiseerd. Buiten deze disciplines is het echter nog een prominent aanwezige opvatting.
Regel 16 ⟶ 26:
===Decadentisme===
Verschillende [[Romantiek (stroming)|
===Metaforisch===
Een religieuze uitingsvorm van "achteruitgangsgeloof" is terug te vinden in de vele [[apocalyps|apocalyptische]] verhalen die door de tijd heen in de menselijke cultuur zijn ontstaan. Dit genre omvat onder meer de voorstelling van het [[einde van de wereld]] in het [[Bijbel (christendom)|Bijbelboek]] [[Openbaring van Johannes|Openbaringen]], de geruchten die de ronde deden in de jaren vóór de eerste en de tweede millenniumwisseling van de [[gregoriaanse kalender]], de hedendaagse [[mythe]] die uit de [[lange telling]] van de [[Mayakalender]] het einde van de wereld in 2012 afleidt en de [[Doomsday (film)|Doomsday]]-films die in de afgelopen decennia in het cult-circuit populariteit hebben verworven.
Sommige vormen van de apocalypsidee drukken niet een volledige vernietiging van de realiteit uit: de ondergang van de bestaande orde is de prelude van een beter tijdperk. Apocalyptisch gedachtegoed kan derhalve ook vooruitgangsgeloof bevatten.
Regel 25 ⟶ 35:
== Zie ook ==
* [[Teleologie]]
== Literatuur ==
* {{aut|Ernst Breisach|Breisach, E.}} (2007): ''Historiography: Ancient, Medieval, and Modern'', University of Chicago Press
[[Categorie:Filosofische terminologie]]
| |||