Vereenigde Oostindische Compagnie: verschil tussen versies

| portaal2= VOC

}}

De '''Vereenigde Oostindische Compagnie''' of in hedendaagse spelling '''Verenigde Oost-Indische Compagnie''', afgekort tot '''VOC''' (1602-1800), was een particuliere Nederlandse handelsonderneming met een [[monopolie]] op de overzeese handel tussen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] en het gebied ten oosten van [[Kaap de Goede Hoop]] en ten westen van de [[Straat Magellaan]].

 

 

== Naamgeving ==

De eerste naam die aan de multinational gegeven werd is die van ''Generale Vereenichde geoctrooieerde Compagnie''. Vanaf 1623 werd gesproken over de ''Generale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie'', nog later over de ''Vereenigde Nederlandsche Geoctroyeerde Oostindische Compagnie''. Eind 1795 sprak men in het algemeen over de ''Generaale Oost-Indische Compagnie''.

 

===Octrooi===

[[File:NL-HaNA 1.04.02 1 19.jpg|{{largethumb}}|Octrooi van de VOC uit 1602]]

In 1602 gingen zes compagnieën uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden over in de VOC.<ref>Vandaag de dag worden die de [[voorcompagnie]]ën genoemd.</ref> Op 20 maart 1602 verleenden de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] een [[octrooi]] met daarin vastgelegd dat vanuit de Republiek alleen de VOC het recht had zeehandel te drijven in het gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat Magellaan.<ref>De kosten voor de aanvraag van het octrooi bedroegen 25.000 [[Vlaamse pond]], maar dit werd nooit betaald. In: Heijer, Henk J. den (2005) [http://books.google.com/books?id=v6YQrl_pof0C&pg=PP1&dq=De+geoctrooieerde+compagnie:+de+VOC+en+de+WIC+als+voorlopers+van+de+naamloze++vennootschap&ei=AKGqS82wKZW2zASFiKXYDQ&hl=nl&cd=1#v=onepage&q=De%20geoctrooieerde%20compagnie%3A%20de%20VOC%20en%20de%20WIC%20als%20voorlopers%20van%20de%20naamloze%20%20vennootschap&f=false De geoctrooieerde compagnie de VOC en de WIC als voorlopers van de naamloze vennootschap], p. 60</ref> Het hele octrooigebied stond toentertijd bekend als Indië. Er werd dus handel gedreven op louter Indië. De dag van de octrooiverlening wordt algemeen beschouwd als de officiële oprichtingsdatum. Het octrooi had een geldigheidsduur van eenentwintig jaar. Afgesproken was dat de participanten het recht hadden om na tien jaar hun gehele inleg terug te krijgen. Het octrooi werd telkens met 21 jaar vernieuwd, waarbij de inhoud kon worden aangepast.

 

===Heren XVII en Kamers===

De hoogste autoriteit was in handen van de [[Heren XVII]], zo genoemd naar het aantal bewindhebbers dat het centraal bestuur vormde. Hier werden de belangrijkste beslissingen genomen. Daarnaast waren er vier regionale afdelingen (Amsterdam, Zeeland, West-Friesland en Maaze) met in zes steden een kantoor dat 'Kamer' genoemd werd. De zes steden waren Amsterdam, Middelburg, Hoorn, Enkhuizen, Delft en Rotterdam. Deze vormden het dagelijks bestuur en konden handelen binnen de door de Heren XVII gestelde normen. Elke Kamer rustte eigen schepen uit voor de handel op Indië. Ze vaardigden ook bewindhebbers af naar het centraal bestuur. Het aantal bewindhebbers van elke Kamer dat werd afgevaardigd was zodanig vastgesteld dat Amsterdam geen absolute meerderheid kon krijgen.

 

 

==Kapitaal==

Om aan kapitaal te komen, konden alle ingezetenen van de Republiek tot en met 31 augustus 1602 bij elke Kamer schriftelijk vastleggen hoeveel geld ze wilden inleggen, dat vervolgens in termijnen betaald kon worden. Een aandeel in de investering dat bijvoorbeeld in de Kamer van [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] in de boeken stond, kon vrijelijk verhandeld worden, maar kon niet bij een andere Kamer worden ingeschreven.<ref>Petram, L.O. (2011) How the Amsterdam market for Dutch East India Company shares became a modern securities market, 1602-1700</ref> Op die manier kreeg elke Kamer een vast eigen aandeel in de VOC. Alleen al in Amsterdam legden 1143 investeerders geld in.<ref>Petram, L.O. (2011)</ref> In totaal werd ruim 6,4 miljoen gulden ingelegd.<ref>Het geld mocht in drie termijnen betaald worden. Waarschijnlijk zijn er dat in de praktijk vier geworden. De Kamer van Amsterdam liet op 1 augustus 1607 weten dat de inleg voor dit kantoor op die dag in zijn geheel ontvangen was. In: Heijer, Henk J. den (2005) p. 60-61</ref> Vastgelegd werd dat dit bedrag verhoogd, noch verlaagd mocht worden.<ref>Uiteindelijk kwam het bedrag in 1693 uit op 6.440.200 gulden en dat is sindsdien niet meer veranderd. In: Heijer, Henk J. den (2005) p. 60</ref>

 

 

== Schepen ==

Gedurende bijna 200 jaar van zijn bestaan werden ongeveer 4700 schepen naar Azië uitgerust, waarvan bijna 1700 in de zeventiende en meer dan 3000 in de achttiende eeuw. Van de in totaal 1772 VOC-schepen die tussen 1603 en 1795 van stapel liepen, werden er 336 op de Middelburgse werven gebouwd; 247 schepen gingen in die periode verloren. Vanaf de Middelburgse rede bij [[Fort Rammekens]] vertrokken 1147 schepen.

 

 

Net als de Portugezen in [[Oud-Goa|Goa]], zag Coen als doel alle handel te centraliseren en via Batavia te laten verlopen. Vervolgens beoogde hij de handel op het [[Keizerrijk China]] te monopoliseren door havens te bezetten die door Chinese schippers werden aangedaan en oorlog te voeren tegen Spanjaarden en Portugezen om hun aandeel in de lucratieve handel met het onbekende maar rijk geachte China af te buigen naar Batavia.<ref>Toezending van kapitaal uit het vaderland zou daardoor overbodig worden. In: Blussé, L. & J. de Moor (1983) Nederlanders overzee, p. 159.</ref> Zo werd de haven van Manilla geblokkeerd om Chinese kooplieden te dwingen Batavia aan te doen.<ref>Amstel, A. van (2011) Barbaren, rebellen en mandarijnen, p. 50.</ref>

In 1622 werden de [[VOC op de Banda-eilanden|Banda-eilanden]] onder controle gebracht (waarbij vrijwel de gehele plaatselijke bevolking omkwam) en besloot de VOC mee te werken aan de uitrusting van de Nassause vloot onder [[Jacques l'Hermite]], die belast was met een geheime instructie: een aanval op [[Callao (stad)|Callao]] en het in handen krijgen van een [[zilvervloot]].<ref>Brederode, W. van, Looijesteijn Henk (2008) Op jacht naar Spaans zilver. Het scheepsjournaal van Willem van Brederode, kapitein der mariniers in de Nassause vloot (1623-1626), p. 45, 71</ref>

 

 

=== Opheffing ===

 

Na de oprichting van de Bataafse Republiek in 1795 werd op 24 december van dat jaar besloten dat de VOC per 1 maart 1796 genationaliseerd werd. Alle bewindhebbers werden per die datum ontslagen.<ref>Korte, P.J. (1984) De jaarlijkse financiële verantwoording in de VOC, p. 6</ref> De schulden, bezittingen en administratie van de VOC gingen over op de nieuwe republiek.<ref name="ReferenceA">Derks, Hans (2012)</ref>

== Opvarenden ==

=== Aantallen ===

Vanaf het oprichtingsjaar tot 1700 bevonden zich op de VOC-schepen 317.000 mensen, van 1700 tot 1795 waren er dat 655.000.<<ref name="F.S."/><ref>Breet, Michel, met medewerking van dr. Marijke Barend-van Haeften (2003) De Oost-Indische voyagie van Wouter Schouten (1676), p. 11</ref> Daarvan keerde een derde deel terug. Een deel bleef achter in Indië en bouwde er een nieuw leven op. Gemiddeld stierven jaarlijks 300 tot 500 bemanningsleden tijdens een zeereis; de schattingen lopen uiteen van vijf procent in de zeventiende eeuw tot tien procent als er epidemieën uitbraken.<ref>Barend-van Haeften, M. (1992) Oost-Indië gespiegeld. Nicolaas de Graaff, een schrijvend chirurgijn in dienst van de VOC, p. 66</ref>

 

 

=== Schrijvende wetenschappers, chirurgijnen, dominees en anderen ===

Niet alle opvarenden waren zee-, handelslieden of bestuurders. Ook wetenschappers, [[chirurgijn]]en en dominees gingen naar de Oost. [[Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein]], [[Jan Commelin]], [[Simon van der Stel]], [[Georg Everhard Rumphius]], [[Johannes Camphuys]], [[Joan Huydecoper van Maarsseveen (1625-1704)|Johan Huydecoper van Maarsseveen]], [[Nicolaes Witsen]] en [[Gaspar Fagel]] hielden zich bijvoorbeeld bezig met het beschrijven, opsturen of verzamelen van gewassen en schelpen. De apothekers van de [[Hortus botanicus|Hortus Botanicus]] waren vooral geïnteresseerd in nieuwe medicijnen om ziekten onder het VOC-personeel te bestrijden; de bewindhebbers in zaaigoed en siergewassen voor hun kassen of tuinen. Meerdere opvarenden schreven boeken over hun wederwaardigheden en opgedane kennis.

 

 

== Archieven ==

De archieven van de Vereenigde Oostindische Compagnie staan sinds 2003 op de [[Werelderfgoedlijst voor documenten]] van [[UNESCO]]. De VOC-archieven worden door overheidsinstellingen bewaard in [[Kaapstad]], [[Chennai]], [[Colombo (stad)|Colombo]], [[Jakarta]] en Den Haag. UNESCO beschouwt het archief als het grootste en meest indrukwekkende van alle vroeg moderne Europese handelsbedrijven die actief waren in Azië. Ongeveer vijfentwintig miljoen pagina's archief zijn bewaard gebleven. Volgens de organisatie vormen die het meest uitgebreide en de meest complete bron van de vroeg moderne wereldgeschiedenis met relevante informatie over de geschiedenis van honderden lokale politieke en handelsorganisaties in Azië en Afrika.<ref>[http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-1/archives-of-the-dutch-east-india-company/ Archives of the Dutch East India Company], unesco.org</ref>

 

<gallery heights=200 mode=packed>

COLLECTIE TROPENMUSEUM Olieverfschilderij voorstellende het Kasteel Batavia gezien van Kali Besar west met op de voorgrond de vismarkt TMnr 118-167.jpg|Olieverfschilderij door [[Andries Beeckman]] van het Kasteel Batavia gezien van Kali Besar west met op de voorgrond de vismarkt. (circa 1662) Collectie [[Tropenmuseum]].

AMH-6135-NA View of Batavia.jpg|Zicht op [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] (onbekend, circa 1665)

Dutch V.O.C. factory in Hoegly (Hugli-Chuchura, Bengal)(Hendrik van Schuylenburgh, 1665).jpg|De [[factorij]] van de VOC in [[Hooghly (district)|Hougli]] in [[Bengalen (gebied)|Bengalen]]. ([[Hendrik van Schuylenburgh]], 1665) ([[Rijksmuseum Amsterdam]])

Antique print of the Batticaloa Fort, 1672.jpg|Gravure van [[Fort Batticaloa]] op [[Sri Lanka|Ceylon]], toen het in eigendom was van de VOC. ([[Philippus Baldaeus]], 1672) (collectie [[Koninklijke Bibliotheek (Nederland)|Koninklijke Bibliotheek]], [['s-Gravenhage]])

</gallery>