Vereenigde Oostindische Compagnie: verschil tussen versies

[[File:NL-HaNA 1.04.02 1 19.jpg|{{largethumb}}|Octrooi van de VOC uit 1602]]

[[Bestand:VOC aandeel 9 september 1606.jpg|{{Largethumb}}|Links de oudst bewaarde kwitantie van een termijnbetaling van een participatie in een VOC-aandeel, gedateerd 9 september 1606. Rechts de tot 1650 op de kwitantie bijgehouden uitbetaling van dividend.]]

In 1602 gingen zes compagnieën uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden over in de VOC.<ref>Vandaag de dag worden die de [[voorcompagnie]]ën genoemd.</ref> Op 20 maart 1602 verleenden de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] een [[octrooi]] met daarin vastgelegd dat vanuit de Republiek alleen de VOC het recht had zeehandel te drijven in het gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat Magellaan.<ref>De kosten voor de aanvraag van het octrooi bedroegen 25.000 [[Vlaamse pond]], maar dit werd nooit betaald. In: Heijer, Henk J. den (2005) [http://books.google.com/books?id=v6YQrl_pof0C&pg=PP1&dq=De+geoctrooieerde+compagnie:+de+VOC+en+de+WIC+als+voorlopers+van+de+naamloze++vennootschap&ei=AKGqS82wKZW2zASFiKXYDQ&hl=nl&cd=1#v=onepage&q=De%20geoctrooieerde%20compagnie%3A%20de%20VOC%20en%20de%20WIC%20als%20voorlopers%20van%20de%20naamloze%20%20vennootschap&f=false De geoctrooieerde compagnie de VOC en de WIC als voorlopers van de naamloze vennootschap], p. 60</ref> Het hele octrooigebied stond toentertijd bekend als Indië. Er werd dus handel gedreven op louter Indië. De dag van de octrooiverlening wordt algemeen beschouwd als de officiële oprichtingsdatum. Het octrooi had een geldigheidsduur van eenentwintig jaar. Afgesproken was dat de participanten het recht hadden om na tien jaar hun gehele inleg terug te krijgen. Het octrooi werd telkens met 21 jaar vernieuwd, waarbij de inhoud kon worden aangepast.

 

 

=== Raad van Indië ===

Vanaf 1609 was het plaatselijke bestuur in Indië in handen van de [[Raad van Indië]], ook de ''Hoge Indiase Regering'' genoemd.<ref name="Wil">Dijk, Wil O. (2006) Seventheenth-century Burma and the Dutch East India Compagny, 1634-1680, p. 58 (handelseditie dissertatie)</ref> Deze uit gewoonlijk zes personen bestaande organisatie was verantwoording schuldig aan de Heren XVII, maar omdat instructies gemiddeld driekwart jaar onderweg waren, was die in verregaande mate bevoegd zelf beslissingen te nemen. Deze Hoge Regering werd geleid door de [[gouverneur-generaal]] en werd bijgestaan door raadsleden. De gouverneur-generaal was bij belangrijke beslissingen verplicht om de 'raden' te consulteren.<ref name="Wil"/> De op een na hoogste functie werd ingenomen door de directeur-generaal, die de Aziatische handel overzag. Daarnaast fungeerde hij bij afwezigheid van de gouverneur-generaal als diens plaatsvervanger. De visitateur-generaal was verantwoordelijk voor de boekhouding en de president van het Hof van Justitie was eveneens verplicht lid. Er was ook een lid voor militaire zaken en een voor de scheepvaart. Een Raad van Indië-lid verdiende 350 gulden, de gouverneur-generaal 1.200 gulden per maand, exclusief vrije kost en inwoning. De Raad van Indië zetelde eerst op het Molukse eiland [[Ternate (eiland)|Ternate]] en later in de stad [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] op Java.

 

== Handel ==

=== Beginjaren ===

Het feitelijke handelsgebied van de VOC strekte zich uit van Kaap de Goede Hoop tot Japan. De uitreding van schepen was een zo kostbare aangelegenheid dat er aanvankelijk weinig winst werd gemaakt. Typerend is dat de VOC-bewindhebbers in het begin uit eigen zak de boekhouders, de kassier en het overige kantoorpersoneel bezoldigden.<ref>Dillen, J.G. (1970) p. 113-114</ref> De koersen van de actiën stegen snel toen [[Steven van der Hagen]] in 1605 als eerste met een rijke lading terugkwam en er in 1607 geruchten waren over een verovering van de Maleise stad [[Nederlands-Malakka|Malakka]].

 

 

Gouverneur-generaal [[Antonio van Diemen|Antonie van Diemen]] stuurde [[Abel Tasman]] in 1642 eropuit om [[Terra Australis|Zuidland]], het latere Australië, verder in kaart te brengen. De expedities van [[Maarten Vries]] naar het noorden en van Tasman naar het zuiden hadden tot doel meer goud en zilver aan te leveren, maar beiden keerden onverrichter zake terug.

De stad [[Goa (stad)|Goa]] werd acht jaar lang geblokkeerd, zodat de uitvoer naar Lissabon tussen 1636 en 1644 werd belemmerd. In 1641 verdreven de Nederlanders met hulp van de [[sultan (rang)|sultan]] van [[Johor]] de Portugezen uit hun fort in Malakka en de VOC nam daarmee een belangrijk handelscentrum over, evenals de heerschappij over de [[Straat van Malakka]]. Omdat de VOC vanuit Batavia al de [[Javazee]] beheerste, had de compagnie vanaf Kaap de Goede Hoop de handelsroute naar de [[Zuid-Chinese Zee]] in handen.

 

 

Tot 1690 stegen de winsten en ook de kosten; na 1692 daalden de winsten en namen de lasten verder toe.<ref>Korte, P.J. (1984) De jaarlijkse financiële verantwoording in de VOC, p. 31</ref> Toch bleef de handel tussen Europa en Azië verder stijgen. De financieel meest gunstige periode was die van 1687 tot 1736. Op koffie, thee, suiker en textiel werd echter minder winst gemaakt dan op de specerijen uit de beginjaren.

Volgens [[Pieter van Dam (1621-1706)]], die ruim vijftig jaar secretaris is geweest van de VOC-kamer in Amsterdam en rond 1700 de geschiedenis van de VOC beschreef, werd er in zijn tijd bijna net zoveel particuliere handel gedreven als voor rekening van de compagnie.

 

 

=== Opheffing ===

 

Na de oprichting van de Bataafse Republiek in 1795 werd op 24 december van dat jaar besloten dat de VOC per 1 maart 1796 genationaliseerd werd. Alle bewindhebbers werden per die datum ontslagen.<ref>Korte, P.J. (1984) De jaarlijkse financiële verantwoording in de VOC, p. 6</ref> De schulden, bezittingen en administratie van de VOC gingen over op de nieuwe republiek.<ref name="ReferenceA">Derks, Hans (2012)</ref>

 

=== Regelgeving ===

Aan boord van de schepen van de VOC werkten uitsluitend mannen. Opvarenden tekenden voor een specifieke periode; zeelui voor drie jaar en alle anderen voor vijf jaar. In 1658 werd dat vijf jaar voor iedereen die man was. De tijd die het nam om naar en van de Oost te varen behoorde niet tot de afgesproken termijn. De minimumleeftijd aan boord van de schepen was dertien jaar, later opgetrokken tot zestien. Als er een tekort dreigde aan personeel uit de Nederlanden, dan werd een beroep gedaan op buitenlanders, met name op Duitsers. Gedurende de gehele VOC-periode bestond zestig procent van de aangemonsterde militairen uit buitenlanders, evenals ongeveer veertig procent van de zeelui. Meestal ging het om personen die elders geen baan konden vinden.<ref name="Dijk">Dijk, Wil. O. (2006) p. 60</ref>

 

 

=== Schrijvende wetenschappers, chirurgijnen, dominees en anderen ===

[[File:VOC-Amsterdam.svg|thumb|260px|Het logo van de [[VOC-Kamer Amsterdam|VOC-Kamer in Amsterdam]].]]

Niet alle opvarenden waren zee-, handelslieden of bestuurders. Ook wetenschappers, [[chirurgijn]]en en dominees gingen naar de Oost. [[Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein]], [[Jan Commelin]], [[Simon van der Stel]], [[Georg Everhard Rumphius]], [[Johannes Camphuys]], [[Joan Huydecoper van Maarsseveen (1625-1704)|Johan Huydecoper van Maarsseveen]], [[Nicolaes Witsen]] en [[Gaspar Fagel]] hielden zich bijvoorbeeld bezig met het beschrijven, opsturen of verzamelen van gewassen en schelpen. De apothekers van de [[Hortus botanicus|Hortus Botanicus]] waren vooral geïnteresseerd in nieuwe medicijnen om ziekten onder het VOC-personeel te bestrijden; de bewindhebbers in zaaigoed en siergewassen voor hun kassen of tuinen. Meerdere opvarenden schreven boeken over hun wederwaardigheden en opgedane kennis.

Fort Rotterdam, Makassar, Indonesia - 20100227-02.jpg|[[Fort Rotterdam]] in [[Makassar]] in 2010

India - Pulicat Lake - 003 - entrance to the Dutch cemetery.jpg|Ingang van de VOC-begraafplaats in het Indiase [[Pulicat]].

</gallery>

 

==Bronnen==

* {{aut|Amstel, A. van}} (2011) Barbaren, rebellen en mandarijnen. De VOC in de slag met China in de Gouden Eeuw

* {{aut|Baay, Reggie}} (2008) De njai. Het concubinaat in Nederlands-Indië, Athenaeum-Polak & Van Gennip, Amsterdam