Boeddhisme: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Label: Misbruikfilter: Leeghalen |
Versie 49609877 van 83.215.227.43 (overleg) ongedaan gemaakt - Terugzetting tekst. |
||
Regel 1:
[[Bestand:Hong Kong Budha.jpg|thumb|250px|Een Boeddhabeeld op [[Lantau-eiland]] in [[Hongkong]]'']]
Het '''boeddhisme''' is een [[levensbeschouwing|levensbeschouwelijke]] en [[religie]]uze<ref>{{en}}''Buddhism, a concise introduction'', H. Smith, P. Novak, 2003, HarperCollins, ISBN 9780060730673<br>{{en}}''Buddhism (World Religions)'', M.B. Wangu, 2009, Infobase Publishing, ISBN 9781604131055</ref> stroming die volgens de overlevering werd gesticht door [[Gautama Boeddha]], de "historische Boeddha", die volgens de overlevering in de 6e en 5e eeuw v.Chr. in het noorden van [[India]] leefde. Boeddhisme ontstond uit en als reactie op stromingen binnen het vroege [[hindoeïsme]]. Boeddhisten geloven dat men bevrijd kan worden uit de cirkel van [[wedergeboorte (boeddhisme)|wedergeboortes]] door het volgen van de door de Boeddha onderwezen "middenweg". De belangrijkste aspecten van deze middenweg zijn het uitbannen van alle materiële verlangens, het zich ethisch gedragen, en het ontwikkelen van de geest. Hoewel het in India zelf geleidelijk verdwenen is, heeft het boeddhisme zich over andere delen van [[Azië]] verspreid. Het heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van [[Zuidoost-Azië|Zuidoost-]] en [[Oost-Azië]] en op de ontwikkeling van de cultuur en samenleving in die gebieden. Recenter heeft het in het Westen (Europa, Noord-Amerika) aanhang gevonden. Tegenwoordig telt het boeddhisme wereldwijd ongeveer [[boeddhisme per land|415 miljoen aanhangers]].
{{Zijbalk boeddhisme}}
==Ontstaan van het boeddhisme ==
{{Zie hoofdartikel|Vroege geschiedenis van het boeddhisme}}
Het boeddhisme is ontstaan in [[Boeddhisme in India|India]] in de vijfde eeuw voor Christus. In die tijd was het [[brahmanisme]] dominant in India. Het strikt naleven van rituelen staat hierin centraal. In reactie hierop ontstonden de [[Sramana]]bewegingen die naar individuele verlossing streefden.<ref>Zie o.a. Keay (2013), ''India: A History''</ref> Het boeddhisme was een van de stromingen die uit de Sramana ontstonden, naast onder andere het [[jainisme]] en de leer van de [[Upanishad]]en.
=== Biografie van de Boeddha ===
{{Zie hoofdartikel|Kroniek van het boeddhisme}}
Afgaande op de [[Kroniek van het boeddhisme|boeddhistische overlevering]] leefde Gautama Boeddha van circa 450 tot circa 370 v. Chr. in gebied dat tegenwoordig in het noorden van India en Nepal valt. Door moderne geleerden wordt ook ca. 480-400 v.Chr. gesuggereerd{{Bron?||2011|09|24}}. Gautama Boeddha zou tachtig jaar oud zijn geworden.<ref>Dessein, prof. dr. B., en A. Heirmann, dra. (1999) ''Boeddha, zijn leer en zijn gemeenschap'', Universiteit Gent/Academia Press</ref>
In de [[Tripitaka]] staat geen complete biografie van Gautama Boeddha. Wel staan er her en der korte teksten in de Tripitaka die iets vertellen over het leven van de Boeddha.<ref>[http://www.suttas.net/over/het-leven-van-de-boeddha.php Uit het leven van de boeddha]</ref> Pas in de 1e of 2e eeuw werd de ''[[Buddhacarita]]'' ("Handelingen van de Boeddha") geschreven door [[Ashvagosa]].<ref name="Snelling 1987">Snelling, John (1987), ''The Buddhist handbook. A Complete Guide to Buddhist Teaching and Practice''. London: Century Paperbacks</ref>
Koningin [[Maya (moeder van Boeddha)|Maya]], van het volk der [[Sakhya's]], was zwanger. Wijze mannen bezochten haar en vertelden haar dat ze zwanger was van een goddelijke zoon, die of een groot heerser, of een grote geestelijke leraar, een [[asceet]], zou worden. Maya stierf een week na de geboorte van die zoon, Siddhartha Gautama, in het kraambed. Haar echtgenoot, koning [[Suddhodhana]], was vastbesloten dat zijn zoon hem ooit zou opvolgen, en geen asceet zou worden. Daarom voedde hij de jonge prins op in de beschermde omgeving van het koninklijk paleis, en zag hij erop toe dat hij niet met de buitenwereld in contact kwam. Siddhartha leidde zodoende weliswaar een leven van luxe en plezier, maar hij was niet gelukkig.
Hij trouwde met zijn nicht, en werd vader van een zoon. Op een dag verliet Siddhartha het paleis om een tochtje te gaan maken. Tijdens dat uitstapje zag hij vier mannen: een oude man, een zieke man, een dode man en een [[Ascese|asceet]], die zelf niets bezat, maar leefde van voedsel en geld dat hem geschonken werd. Niettemin zag hij er gelukkig uit. Siddhartha zag plotseling dat niets in het leven bestendig is, en besloot het voorbeeld van de asceet te volgen. Hij vertrok diezelfde avond nog uit het paleis, om de verlossing uit het lijden en de kringloop van het bestaan te vinden.
Hij sloot zich aan bij vijf asceten die zich in de wildernis hadden afgezonderd. Ze volgden een strenge ascese, in de hoop zo de verlossing uit het lijden te bereiken. Siddharta volgde hun voorbeeld, en gaf zich over aan de extreemste vormen van ascese. Zes jaar later, toen hij bijna doodging van de honger, zag hij in dat dit niet de juiste manier was om de verlossing te bereiken. Hij trok daarom verder, en nam voedsel aan om weer op krachten te komen. Hij herinnerde zich hoe hij als kind in een staat van [[samadhi (boeddhisme)|samadhi]] was geraakt toen hij een keer naar het ploegen van zijn vader had zitten kijken. Toen hij weer op krachten was besloot hij onder een boom te mediteren, en er niet onder vandaan te komen voordat hij de verlossing had bereikt. Op de negenenveertigste dag kreeg hij inzicht in zijn vorige levens, en zekerheid over de oorzaken van het lijden van de mens en hoe dat lijden kan worden weggenomen. Hierdoor was hij een ontwaakt persoon, de Boeddha.
De rest van zijn leven trok hij door India, onderwijzend wat hij had geleerd. Zijn eerste volgelingen waren de vijf asceten.<ref>[http://www.sleuteltotinzicht.nl/s56-011.htm Dhamma Cakka Ppavattana Sutta: Het in beweging zetten van het Wiel der Wet]</ref> Ook zijn familie nam zijn leer aan, en zijn tante werd de eerste boeddhistische non.
Op tachtigjarige leeftijd wist hij dat hij zou sterven. Ook zou hij niet opnieuw worden geboren, zelfs niet in de hemel, omdat hij nu verlicht was en nu voor altijd in het [[Parinibbana|pari-nibbana]] opging. Toen men hem vroeg wie hem op moest volgen, vertelde hij dat er geen opvolger moest komen, maar dat zijn lessen bewaard moeten blijven.
== De boeddhistische leer ==
{{Zie hoofdartikel|Boeddhistische concepten}}
De oorspronkelijke naam van het boeddhisme is "Boeddha-sasana", wat 'de leer van de [[Boeddha (verlichte)|Boeddha]]' betekent.<ref>[http://www.usamyanmar.net/Buddha/Article/Buddha%20Sasana%20Life.pdf Buddha Sasana]</ref> De kern van deze leer is het inzicht in het menselijk lijden, en de weg om dit lijden op te heffen.
De boeddhistische leer is in de loop der eeuwen steeds verder uitgebreid. De basis wordt beschreven in de [[Tripitaka]], de uitspraken van de Boeddha. Deze uitspraken bevatten veel rijtjes met kernwoorden, waardoor de essentie van de boeddhistische leer makkelijk te onthouden en over te dragen is. Maar in tegenstelling tot de westerse manier van kennis-representatie vormen deze rijtjes geen opeenvolgend geheel. Een term uit het ene rijtje kan verwijzen naar een ander rijtje, waarin een term staat dat het eerste rijtje weer samenvat. Dit kan verwarrend zijn voor westerse lezers. Waar het om gaat is dat boeddhistische leerstellingen worden toegepast in het eigen leven, en zo betekenis krijgen.
De basis van het boeddhisme, die is terug te vinden in het Theravada-boeddhisme, handelt over het lijden (dukkha in het [[Sanskriet]]), en hoe we er definitief van bevrijd kunnen worden. De [[Vier Nobele Waarheden]] beschrijven het inzicht in het lijden en de mogelijkheid van verlossing. Het [[edele achtvoudige pad]] beschrijft de middenweg waardoor verlossing van het lijden mogelijk is. Betreding van dit pad gebeurt door de toevlucht tot het drievoudig juweel.
In principe worden al onze schadelijke gedachten en emoties (hechting, woede, trots) veroorzaakt door een onjuist begrip van de werkelijkheid. Door het vasthouden aan deze gedachten en emoties verlangen we naar het voortbestaan van onszelf, waardoor wedergeboorte plaatsvindt. In wat voor vorm we worden wedergeboren wordt bepaald door ons karma, de effecten van ons handelen.
Het Mahayana-boeddhisme voegde een aantal essentiële leerstellingen toe aan de boeddhistische leer. Een juist begrip van hoe de werkelijkheid bestaat (wijsheid van de [[Sunyata|leegte]]) is essentieel in het boeddhisme om een einde te kunnen maken aan de cyclus van wedergeboorte en het lijden dat daarbij hoort. De zes (of tien) [[paramita|perfecties]] beschrijven een aantal perfecties waar de arahat naar moet streven om volmaakt te worden.
=== De vier edele of nobele waarheden ===
De [[vier nobele waarheden]] beschrijven het lijden, de oorzaak hiervan, de mogelijkheid om er van verlost te worden, en de weg om deze verlossing te bereiken. Deze waarheden worden soms ook geformuleerd in termen van de aanwezigheid van [[geluk (emotie)|geluk]], haar oorzaak, de afwezigheid ervan en de oorzaak van deze afwezigheid.
De vier nobele waarheden in de klassieke definitie zijn:
# Er is lijden en ontevredenheid in het leven
# Er is een oorzaak voor dit lijden: verlangens
# Er is een einde aan dit lijden mogelijk
# En er is een weg die hiernaartoe leidt: [[Het Achtvoudige Pad]].
De begrippen 'lijden' en 'verlangen' hebben in het westen een concrete betekenis. Bij lijden denken we aan zaken als ziekte, verlies, wanhoop. Met verlangen bedoelen we over het algemeen het verlangen naar concrete zaken, zoals een groter huis, veel geld of macht en aanzien.
In het boeddhisme hebben deze begrippen een bredere en subtielere betekenis. Lijden, [[dukkha]], betekent dat het leven onvolmaakt is. Het is alsof je de hele tijd met een steentje in je schoen loopt, en dat steentje wil maar niet verdwijnen. Dit leidt tot [[tanha]], dorst, het verlangen dat de zaken anders zijn dan ze zijn: "Als ik nou een groter huis / een betere baan / een leukere partner / rustigere kinderen / liefdevollere ouders had, ''dan'' zou het leven volmaakt zijn"<ref name="Snelling 1987" />.
Een tekstkritische interpretatie wordt gegeven door David Brazier:<ref>Brazier, David (2001),''Zonder gruis geen parels''. Rotterdam: Asoka</ref>
# ''Dukkha'': het bestaan is onvolmaakt, het is als een wagenwiel dat niet recht in de as zit;
# ''Samudhaya:'' tegelijkertijd met het ervaren van dukkha, anatta en acitta komt [[tanha]] op, dorst: het ''verlangen'' dat de werkelijkheid anders is dan ze is. We blijven gevangen in dit verlangen door de werkelijkheid niet te zien zoals ze is, namelijk onvolmaakt en veranderlijk;
# ''Nirodha:'' we kunnen dit verlangen (dat de werkelijkheid anders is dan ze is) indammen en begrenzen, de werkelijkheid zien zoals ze is, waardoor ons ''lijden aan de onvolmaaktheid'' ingedamd wordt;
# ''Marga:'' dit indammen kan door het volgen van het achtvoudige Pad.
=== Het achtvoudige pad ===
Het [[edele achtvoudige pad]] bestaat uit:
# ''Juist'' (zuiver) ''begrijpen'' (van de oorzaken van het lijden en de oplossing hiervan)
# ''Juiste intenties'' (streven naar verlichting ten behoeve van alle levende wezens)
# ''Juist spreken'' (niet kwaadspreken en liegen)
# ''Juiste handelingen'' (niet doden, niet stelen, geen misbruik van zintuiglijke genoegens, niet liegen, geen alcohol en drugs). Men kan ook de [[acht voorschriften]], de [[tien voorschriften]] of de geloften ([[patimokkha]]) voor [[bhikkhu|monniken]] of nonnen naleven.
# ''Juist levensonderhoud'' (beroep) (geen beroep dat anderen kwaad doet)
# ''Juiste inspanning'' (streven naar de juiste gedachten en geestestoestand)
# ''Juiste aandacht'' ([[vipassana]])
# ''Juiste mentale'' absorptie ([[samadhi (boeddhisme)|samadhi]] (meditatie)).
Het achtvoudige pad wordt vaak ook kort omschreven als [[Pañña|prajna]] (inzicht, wijsheid), sila ([[moraliteit]], ethisch goed gedrag), en [[samadhi (boeddhisme)|samadhi]] (meditatie). Het achtvoudige pad wordt gezien als een pad naar de verlichting, maar veroorzaakt niet de verlichting, net zoals een pad naar de berg kan leiden, maar deze berg niet veroorzaakt.
De leer van de [[Middenweg (boeddhisme)|middenweg]] benadrukt het vermijden van de twee extremen van 'het nastreven van sensueel geluk in sensueel plezier' en 'het nastreven van zelfkwelling of [[Flagellant|zelfkastijding]]'. Deze twee extremen zijn volgens de leer van de middenweg onvoordelig en leiden niet tot inzicht, nirvana en de verlossing uit de kringloop van wedergeboorte. De middenweg bestaat uit het achtvoudige pad, en heeft betrekking op de vier nobele waarheden. Wie de middenweg tot het einde volgt, bereikt het nirwana.
Verlossing uit de kringloop van wedergeboorte ontstaat door inzicht in de werking van oorzaak en gevolg, het ontstaan van gehechtheden, en de beheersing van de geest waardoor er geen gehechtheden en karma kunnen ontstaan. Door beheersing van de geest gaat men nirvana binnen, de staat van uitdoving. Of nirvana eeuwig en dus de fundamentele werkelijkheid vormt, of dat hier geen uitspraken over kunnen worden gedaan, is een nog steeds voortdurend punt van debat tussen de [[Yogacara]] en de [[Madhyamaka]].
Gautama de Boeddha nodigde iedere leerling uit om zelf de acht paden vorm te geven, en dit niet als acht regels te zien: ''"neem niets aan voor het zelf onderzocht te hebben"''.<ref>[http://viewonbuddhism.org/resources/kalama_sutra.html Kalama Sutra]</ref> Hiermee is het Boeddhisme een van de weinige niet dogmatische filosofieën. Het zelf onderzoeken van de individuele acht paden is het sterkst aanwezig in de [[Zen]]. Het zelf ontdekken van het achtvoudige pad wordt in deze stromingen compromisloosheid genoemd.
=== Boeddhistische filosofie ===
{{Zie hoofdartikel|Boeddhistische filosofie}}
Het boeddhisme analyseert het bestaan en haar onvolmaaktheid in [[nu-causaliteit|causale]] factoren ([[Pali (taal)|Pali]]: ''idapaccayata''): dit veroorzaakt dat. Als dit verdwijnt, verdwijnt dat ook. Het is een belangrijke realisatie, die essentieel is voor het begrijpen van de Dhamma en het bereiken van het nirwana. In het latere boeddhisme is de boeddhistische leer systematisch doordacht en logisch onderbouwd. Groot discussiepunt hierbij was en is het al dan niet bestaan van onveranderlijke essenties achter de flux der verschijnselen.<ref name="Kala">Kalupahana, David J. (1992), ''A history of Buddhist philosophy''. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited</ref>
==== Wederzijds afhankelijk ontstaan ====
Deze [[oorzakelijkheid|causaliteit]] wordt beschreven in het principe van [[afhankelijk ontstaan]] (Pali: ''paticca-samuppada''). Alles wat bestaat is ontstaan door bepaalde oorzaken en omstandigheden. Indien de condities veranderen, of nieuwe condities ontstaan, leidt dit tot de verandering of het verdwijnen van een (fysiek of mentaal) object of ding.
De ''keten'' van wederzijds afhankelijk ontstaan beschrijft in twaalf stappen de cyclus van geboorte, leven, sterven en wedergeboorte. De grondoorzaak van dukkha is [[onwetendheid]]. Als er onwetendheid is, worden de percepties en gevoelens verkeerd begrepen, en ontstaat er [[verlangen]]. Als er verlangen is, ontstaat er gehechtheid. Als er gehechtheid is, ontstaat er wedergeboorte. Op deze manier leidt de aanwezigheid van onwetendheid tot de kringloop van het bestaan.
==== De drie karakteristieken ====
Alle dingen die bestaan (zowel materieel als geestelijk) hebben de volgende [[drie karakteristieken]]:
# Ze zijn vergankelijk en onderhevig aan verandering (Pali: ''[[anicca]]'')
# Doordat dingen veranderlijk zijn, kunnen onze wensen met betrekking tot deze dingen nooit compleet vervuld worden. Ze zullen blijven veranderen en dat is pijnlijk (Pali: ''[[dukkha]]'').
# Daarom zijn deze dingen ook niemands werkelijk bezit, niemand heeft er complete controle over. Er bestaat dan ook geen echte onveranderlijke essentie, zelf of ziel, waarvan je kunt zeggen: "Dat ben ik". Alle dingen zijn zelfloos (Pali: ''[[anatta|anattā]]'').
==== Karma en wedergeboorte ====
[[Bestand:Dazu Wheel of Reincarnation.JPG|thumb|Wiel van Reïncarnatie]]
[[Karma]] (Pali: ''kamma'') betekent dat alle handelingen een gevolg hebben: 'goede' acties hebben positieve gevolgen zoals geluk, en 'slechte' acties hebben slechte gevolgen. De gevolgen kunnen zich ook in een volgend leven manifesteren. Karma wordt vooral bepaald door de intentie die de actie motiveert. Door de motivatie te controleren kan men dus de eigen toekomst bepalen, en de verlossing uit de kringloop van wedergeboorte bewerkstelligen.
Het boeddhisme gaat uit van [[wedergeboorte (boeddhisme)|wedergeboorte]]. Het is een fundamenteel boeddhistisch concept, direct verbonden met karma, omdat de wereld waarin men herboren wordt, alles te maken heeft met de acties (karma) uit het verleden.
==== Filosofische scholen ====
Het boeddhisme kent verschillende filosofische scholen. In de [[Tripitaka|tripitaka]] staat de boeddhistische leer beschreven in een grote hoeveelheid uitspraken, met veel herhaling en overlap. De oudste systematisering van de boeddhistische filosofie staat in de [[abhidhamma]]. In het [[Mahayana]] ontwikkelden zich de [[Madhyamaka]], de [[Yogacara]], en de [[Boeddha-natuur|tathagatagarba]].
De [[Madhyamaka]] geeft een logische analyse van uitspraken over 'de' werkelijkheid, en laat zien dat er geen metafysische uitspraken mogelijk zijn. Avijja, onwetendheid, bestaat uit het niet correct zien van deze grens van het weten, waardoor er gehechtheid ontstaat. Het juiste inzicht laat de [[Sunyata|leegte]] van alle verschijnselen zien.
de [[Yogacara]] geeft een beschrijving van de werking van de geest, en laat zien hoe we onze eigen werkelijkheid construeren.<ref name="Kala" /> Deze geconstrueerde werkelijkheid is gekleurd door verlangen, en belet ons de dingen waar te nemen zoals ze zijn. Verlossing is mogelijk door te zien dat dit proces plaatsvindt, en ons hier niet meer door te laten leiden.<ref>Harvey, Peter (1995), ''An introduction to Buddhism. Teachings, history and practices''. Cambridge: Cambridge University Press</ref>
De [[Boeddha-natuur|tathagatagarbaleer]] stelt dat iedereen de mogelijkheid van verlichting in zich heeft. Dit idee is uitgegroeid tot het idee van de [[Boeddha-natuur]] een essentieel, onveranderlijk bewustzijn dat iedereen in zich heeft.<ref>Gregory, Peter N. (1991), ''Sudden Enlightenment Followed by Gradual Cultivation: Tsung-mi's Analysis of Mind''. In: Peter N. Gregory (editor)(1991), ''Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought''. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited. Pagina 288-290</ref> Bij niet-verlichte mensen is dit bewustzijn verduisterd door 'wolken van onwetendheid'. Toch kan deze zuivere zon-achtige natuur nooit 'besmet' of vervuild worden door de wolken. Deze zon geeft warmte (liefde) en licht (wijsheid) en zal altijd aanwezig blijven achter de wolken. Zolang de wolken van negatieve emoties de zon verduisteren blijft de mens lijden en reïncarneren. Zodra ze voorgoed oplossen ontstaat verlichting en kan de mens kiezen om niet meer geboren te worden na het overlijden.
=== Boeddhistische psychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Boeddhistische psychologie}}
De [[boeddhistische psychologie]] beschrijft de werking van de menselijke geest en het ontstaan van verlangen en gehechtheid.
==== Nama-rupa ====
De mens wordt [[nama-rupa]] genoemd, geest-stof. Door het samengaan van geest en stof ontstaat de bewuste mens, die kan waarnemen en nadenken. De eerste vijf zintuigen hebben stoffelijkheid [[rupa (boeddhisme)|rupa]] als object. De geest [[nāma]] heeft geen fysieke objecten, maar kan een zintuigbewustzijn als object hebben. Ook herinneringen, concepten, fantasieën en ideeën zijn mogelijke objecten van de geest.
==== De vijf khandhas (groepen) ====
Nama-rupa wordt verder uitgesplitst in de [[vijf khandhas]]. Dit zijn de vijf groepen van ervaring: vorm (materie en energie), perceptie, gevoel, mentale formaties (gedachten en intenties) en het bewustzijn. Alles wat een mens ervaart behoort in een van deze groepen. Alleen het nirwana ligt erbuiten. Deze vijf vormen zijn niet iemands 'zelf', ze zijn leeg van een blijvende essentie. Het boeddhisme heeft dan ook de opvatting dat mensen geen ziel hebben.
==== Zes zintuigen ====
Perceptie en mentale formaties worden verder uitgesplitst in de [[zes zintuigen]], met bijbehorende objecten en bewustzijn. Gezichtsvermogen, gehoor, reukzin, smaakzin en tastzin zijn de vijf bekende zintuigen. De [[tripitaka]] noemt daarnaast de gewaarwording van ideeën als een zesde zintuig.<ref>Bhikkhu Khantipalo (1984), ''Calm and Insight. A Buddhist Manual for Meditators''. London and Dublin: Curzon Press Ltd. Pagina 20</ref>
==== Werking van de geest ====
In de [[tripitaka]] wordt beschreven hoe de menselijke geest werkt. In de [[Abbidhamma]] zijn de verspreide leerstellingen hierover gesystematiseerd.
Door het contact van een van de zintuigen met een object ontstaat er bewustzijn, respectievelijk vorm, geluid, geur, smaak en aanraking (het voelt hard/zacht, warm/koud of bewegen/druk). Deze percepties zijn positief, negatief of neutraal. Afhankelijk van de waardering die aan de percepties wordt gegeven ontstaan er gedachten en beelden, 'mentale formaties'. Hieruit ontstaan vervolgens de gehechtheden en de karmische consequenties, waardoor wedergeboorte mogelijk is.
=== Kosmologie ===
{{Zie hoofdartikel|Boeddhistische kosmos}}
In de [[boeddhistische kosmos]] bestaan meerdere bestaansniveaus van voelende/bewuste wezens: van goden (een bestaan met bijna uitsluitend geluk) tot hellewezens (een bestaan met bijna uitsluitend lijden). Mensen bevinden zich in de middenmoot met levens waarin geluk en lijden elkaar afwisselen. Als een mens verlicht wil raken zal men die twee moeten ervaren.
Goede acties leiden tot een wedergeboorte als een [[Deva (godheid)|deva]], een halfgod, of als een [[mens]], in een relatief comfortabele situatie. Slechte acties veroorzaken een wedergeboorte in een oncomfortabele situatie: als een mens in een slechte situatie, als dier, als zogenaamde hongerige geest, of zelfs in een [[hel (geloofsconcept)|hel]].
Het huidige leven wordt volgens het boeddhisme voorafgegaan door een beginloze reeks vorige levens. Alleen inzicht in de keten van oorzaak en gevolg, en de beheersing en uitdoving van de verlangens, brengt verlossing uit [[samsara]], het almaar doorgaande rad van doodgaan en geboren worden.
== Mahayana-leerstellingen ==
Het [[Mahayana]]-boeddhisme voegde een aantal essentiële leerstellingen toe aan het boeddhisme
=== Bodhisattva-ideaal ===
In plaats van het bereiken van de eigen verlossing en het Boeddhaschap, ziet het Mahayana het [[Bodhisattva|bodhisattva-ideaal]] als belangrijkste doelstelling. De bodhisattva belooft de eigen volledige verlichting uit te stellen en telkens opnieuw op aarde terug te keren om iedereen te helpen, tot alle levende wezens verlost zijn. De nadruk ligt hiermee op medemenselijkheid.<ref>Lathouwers, Ton (2000), ''Meer dan een mens kan doen. Zentoepsraken''. Rotterdam: Asoka</ref> De [[dalai lama]], leider van het Tibetaanse volk, als [[Tenzin Gyatso (dalai lama)|veertiende lama]] levend in ballingschap in Dharamsala, wordt gezien als de Bodhisattva van Mededogen. Hij keert telkens terug op aarde om mensen te helpen op hun pad naar verlichting.
=== De paramita's ===
De beoefening van de tien paramita's behoort tot het bodhisattva-ideaal. De tien paramita's van het [[Theravada (boeddhisme)|Theravada]] zijn: vrijgevigheid, moreel gedrag, verzaking (afstand doen), wijsheid, volharding (in het toepassen van het heilzame), verdraagzaamheid, waarheidlievendheid, vastberadenheid, onvoorwaardelijke vriendelijkheid en gelijkmoedigheid.
In het [[Mahayana]]-boeddhisme worden zes (of soms tien) paramita's beschreven. Deze perfecties zijn karaktereigenschappen, die door oefening kunnen groeien in het karakter van het individu. De zes perfecties van het Mahayana zijn: vrijgevigheid, moreel gedrag, geduld, vreugdevolle inspanning, concentratie en wijsheid (de vier extra zijn: methode, wensen, kracht en hoogste wijsheid).
=== Sunyata en boeddha-natuur ===
Daarnaast legt het Mahayana-boeddhisme nadruk op [[Sunyata]], leegte, het inzicht dat niets een eigen essentiële aard heeft. Alles is veranderlijk. De essentie van het bestaan is niet te beschrijven in woorden, maar kan wel intuïtief begrepen worden.
Het Chinese Mahayana-boeddhisme onderkent een essentiële werkelijkheid achter de wereld van de verschijnselen, die ook de basis vormt voor de mogelijkheid tot ontwaken, de zogeheten [[boeddha-natuur]]. Dit lijkt te botsen met het idee van sunyata. Het in overeenstemming brengen van deze twee ideeën is en rode draad in de eerste eeuwen van het Chinese boeddhisme<ref>[http://www.thezensite.com/ZenEssays/HistoricalZen/Buddhism_in_China.pdf Whalen Lai, ''Buddhism in China: A Historical Survey'']</ref>
=== Relatieve en absolute werkelijkheid ===
Maar ook al is alles "leeg", toch leeft ook de bodhisattva in een concrete wereld. De erkenning hiervan leidt tot een onderscheid tussen:
1. een relatieve werkelijkheid waarin alles en iedereen in onderlinge afhankelijkheid van elkaar bestaat (het 'ik' of 'ego', de zintuigen en de 'gewone', alledaagse geest) en
2. een absolute werkelijkheid van de 'ware natuur van de geest'. Volgens de Madhaymaka-leer zijn er op dit niveau geen concrete uitspraken over "de" werkelijkheid mogelijkheid; alles is [[Sunyata|leeg]]. Volgens de tathagatagarba-leer is dit de oorspronkelijke, zuivere geest, ook wel de [[Boeddha-natuur]] genoemd, die aan alles ten grondslag ligt.
Maar uiteindelijk zijn absoluut en relatief, nirvana en samsara, gelijk aan elkaar. In de prajna-paramita literatuur, zoals de [[Hart-soetra]] en de [[Diamant-soetra]] wordt dit verwoord met de formule ''"Vorm is leegte, leegte is vorm"''.
== De monastieke traditie in het boeddhisme ==
[[Bestand:sanchi2.jpg|thumb|320px|De 'Grote [[Stoepa]]' in [[Sanchi]], [[India]]]]
Het boeddhisme is vanaf het begin af aan gecentreerd rond de monastieke [[Sangha (boeddhisme)|Sangha]]. Boeddha was zelf een monnik en de grote meerderheid van zijn verlichte discipelen waren ook monnik (Pali: ''bhikkhu'') of non (''bhikkhuni''). Er waren daarnaast echter ook genoeg verlichte leken.
De Boeddha legde een code van discipline neer, genaamd de ''[[patimokkha]]'' (Pali). De patimokkha voor bhikkhu's (of monniken) bestaat uit ongeveer 227 regels. Naast de patimokkha zijn er nog meer dan duizend andere regels en richtlijnen waar de monniken en nonnen zich aan moeten houden. Het totaal aan gedragsregels en discipline wordt de [[Vinaya]] genoemd.
De vier meest fundamentele regels (de vier [[parajika]]s, uitsluitingsgronden) voor de bhikkhu's zijn:
# Wanneer een bhikkhu aan geslachtsverkeer doet, is hij parajika.
# Wanneer een bhikkhu intentioneel een mens doodt, is hij parajika.
# Wanneer een bhikkhu iets van significante waarde steelt, is hij parajika.
# Wanneer een bhikkhu liegt over zijn eigen [[Zes Bovennatuurlijke Krachten|spirituele realisaties]], is hij parajika.
Indien een monnik een van deze acties toch doet, is hij geen bhikkhu meer en kan in zijn huidige leven geen bhikkhu meer worden.
Een andere belangrijke regel is dat bhikkhu's en bhikkhuni's geen geld mogen gebruiken en ontvangen, en zich niet mogen inlaten met directe ruil van goederen met leken. Monniken en nonnen leven in [[klooster (gebouw)|kloosters]] of [[tempel]]s.
[[Bhikkhu|Boeddhistische monniken]] richten zich volledig op het bereiken van het [[nirwana]]. Groot belang wordt gehecht aan [[ascese]].
Naast de monastieke traditie zijn er ook lekenaanhangers. De verplichtingen voor leken zijn relatief beperkt, wat het boeddhisme tot de meest succesvolle [[Missionaris|missionaire religie]] maakte in India, tot deze rol rond 1000 door de [[islam]] werd overgenomen.
== De geschriften van het boeddhisme ==
{{Zie hoofdartikel|Boeddhistische geschriften}}
=== Tripitaka ===
[[Bestand:Fojing.JPG|thumb|160px|Chinees boeddhistisch gebedenboek]]
[[Bestand:Tipitaka1.jpg|160px|thumb|Standaardeditie van de Thaise Pali-canon]]
De oudste verzameling geschriften in het boeddhisme is de [[tripitaka]].<ref>[http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/index.html Teksten van de Tripitaka]</ref> Deze is bewaard gebleven in de [[Pali-canon]] zoals die door de [[Theravada (boeddhisme)|Theravada]]-traditie op schrift is gesteld.
De tripitaka bestaat uit drie 'korven' (pitaka's):
* de [[Suttapitaka]]: de toespraken en uitspraken van de Boeddha.
* de [[Vinaya]]: de orderegels en discipline voor de monniken.
* de [[Abhidhamma]]: later [[Boeddhistische filosofie|filosofisch]] commentaar.
In 250 v.Chr. is de Pali-canon 'gesloten'. Sindsdien zijn er geen toespraken toegevoegd, veranderd of weggehaald.
Naast de Pali-canon bestaat uit er een uitgebreide hoeveelheid commentaren en samenvattingen. De bekendste samenvatting is de Visuddhimagga.<ref>[http://www.abhidhamma.org/visuddhimagga-1.htm Tekst van de Visuddhimagga]</ref> van [[Buddhaghosa]].
=== Mahayana-geschriften ===
Het [[Mahayana]]-boeddhisme ontwikkelde nieuwe geschriften met nieuwe leringen. Volgens de Mahayana-traditie zijn sommige van deze toespraken door de Boeddha in de hemel gegeven aan de goden daar, zijn daar behouden en ongeveer 600 tot 1200 jaar later weer opgetekend door monniken in de Mahayana-traditie.
Latere lokale tradities, zoals in [[Tibet (gebied)|Tibet]], [[Chinese keizerrijk|China]] en [[Korea]], hebben ook eigen geschriften toegevoegd.<ref>[http://www.thezensite.com/MainPages/translation_sutras.html Mahayana soetra's]</ref>
== Stromingen in het boeddhisme ==
{{Zie hoofdartikel|Vroege boeddhistische scholen|Boeddhistische stromingen}}
In India splitste het boeddhisme zich al snel in [[vroege boeddhistische scholen|achttien scholen]].<ref>Dutt, Nalinaksha (1998(1978)), ''Buddhist Sects in India''. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers</ref><ref>Wardnes, A.K. (2000(1970)), ''Indian Buddhism''. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers</ref> Van deze oudste scholen is alleen het Theravada-boeddhisme overgebleven, dat zich verspreid heeft in Sri Lanka, Thailand en Birma (het huidige [[Myanmar]]). Het Theravada-boeddhisme heeft zich hier in de 19e eeuw vernieuwd, onder invloed van het westerse kolonialisme.
Tussen 150 BCE en 100 CE ontstond het Mahayana-boeddhisme, dat de boeddhistische leerstellingen verder ontwikkelde in nieuwe geschriften. Het Mahayana, dat ''grote voertuig'' betekent, noemde de oudste stromingen denigrerend Hinayana, het ''kleine voertuig''. Het Mahayana heeft zich onder andere in Tibet, China en Japan verspreid. Door vermenging en vernieuwingen ontstonden hier nieuwe scholen.
In het westen heeft het boeddhisme sinds de 19e eeuw langzaam maar zeker ingang gevonden. Naast de traditionele scholen ontwikkelt zich een eigen vorm van boeddhisme waarin de traditionele leerstellingen en meditatie-methodes vermengd worden met westerse psychologie.<ref>[http://meaningness.wordpress.com/category/uncategorized/ David Chapman over westers boeddhisme]</ref>
De belangrijkste [[Boeddhistische stromingen|stromingen]] zijn:
* [[Theravada (boeddhisme)|Theravada]] (Sri Lanka en Zuidoost-Azië)
* [[Mahayana]] (Oost-Azië)
** [[Vajrayana]] of tantrayana is onderdeel van het Mahayana en is ook bekend als boeddhistische tantra. Het bekendst is het [[Tibetaans boeddhisme]], maar onderdelen kunnen ook in Japan gevonden worden.
** [[Zuiver Land-boeddhisme]] (China, Japan en Vietnam)
** [[Zen]] (China, Japan, Korea en Vietnam)
== Verspreiding van het boeddhisme ==
{{Zie hoofdartikel|Verspreiding van het Theravada|Ontstaan en groei van het Mahayana}}
Het boeddhisme breidde zich van Noord-India tot geheel [[Boeddhisme in India|India]], waaronder het huidige Pakistan en Bangladesh.
Via het zuiden verspreidde het Theravada zich naar [[Boeddhisme in Sri Lanka|Sri Lanka]], [[Boeddhisme in Thailand|Thailand]], Laos, [[Boeddhisme in Myanmar|Myanmar]], [[Boeddhisme in Cambodja|Cambodja]] en Vietnam.
Via het noorden verspreidde het Mahayana zich naar Nepal, Bhutan, [[Chinees boeddhisme|China]], [[Boeddhisme in Mongolië|Mongolië]], [[Boeddhisme in Taiwan|Taiwan]], Maleisië, [[Boeddhisme in Indonesië|Indonesië]], [[Boeddhisme in Noord-Korea|Noord-Korea]] en [[Boeddhisme in Zuid-Korea|Zuid-Korea]], en [[Boeddhisme in Japan|Japan]].
Nog verder noordelijk en westelijk verspreidde het zich in Afghanistan, Tadzjikistan, Oezbekistan, Turkmenistan, Kirgizië, Kazachstan, en [[Boeddhisme in Rusland|Rusland]].
Via de [[zijderoute]] en het rijk van [[Alexander III de Grote|Alexander de Grote]] was het boeddhisme in de periode van 300 v.Chr. tot ongeveer 600 n.Chr. ook in beperkte mate bekend in het Middellandse zeegebied, waaronder Egypte ([[Alexandrië]]). De invloed van de Grieken is ook terug te vinden in het boeddhisme: zij maakten de eerste Boeddhabeelden in de toenmalige Griekse staat [[Bactrië]] in het huidige Afghanistan.
In de [[12e eeuw]] is het boeddhisme verdwenen uit India als gevolg van de vervolging door de [[moslim]]s en de invallen van de [[Mogolrijk|Mogols]] die India veroverden. Het was vooral in het noorden gebleven, in tegenstelling tot het [[hindoeïsme]] dat vroeg tot in het zuiden is doorgedrongen.
Ook in Afghanistan, Pakistan en het Midden-Oosten verdween het boeddhisme mede door de opkomst van de islam. Vanaf 1950 is het boeddhisme onderdrukt in de landen China, Vietnam, Noord-Korea, Laos en Cambodja. In elk van deze landen is dit gebeurd gedurende een [[communisme|communistisch]] [[Dictatuur (regeringsvorm)|dictatoriaal]] bewind.
In het [[Westers boeddhisme]] is de belangstelling voor het boeddhisme sinds de 19e eeuw groeiende. Theravada, Tibetaans Boeddhisme en Zen zijn hier de bekendste stromingen geworden.
== Feest- en gedenkdagen ==
De boeddhistische [[kalender]] is (met uitzondering van Japan) een maankalender, gebaseerd op de [[hindoe maankalender]]. Het jaar is in deze kalender 11 dagen korter dan in de zonnekalender en de feestdagen verschuiven derhalve ten opzichte van onze op de zon gebaseerde kalender. Elke drie of vier jaar verschuift de maankalender een maand naar voren, zodat de feestdagen vaak grofweg in dezelfde zonnemaand vallen.
In het boeddhisme zijn er verschillende belangrijke gedenkdagen. Deze dagen zijn ook nationale feestdagen in veel boeddhistische landen. De drie belangrijkste gedenkdagen gedenken de [[Gautama Boeddha|Boeddha]], [[Dhamma]] en [[Sangha (boeddhisme)|Sangha]] en zijn:
# [[Magha Puja]] (volle maan in januari)—de dag waarop 1250 [[Arahant]]s tegelijkertijd een spontaan (zonder het vooraf te regelen) bezoek brachten aan de Boeddha. Deze dag gedenkt de ''Sangha''.
# [[Vesakha Puja]] (volle maan in mei)—de dag waarop Gautama Boeddha geboren werd, verlichting bereikte en overleed (het [[Parinibbana]] bereikte). Deze dag gedenkt de ''Boeddha'' en wordt soms ook wel Boeddhadag genoemd.
# [[Asalha Puja]] (volle maan in juli)—de dag waarop de Boeddha zijn eerste lering gaf in het hertenpark van [[Sarnath]]. Dit is ook de dag waarop de [[Vassa|pansa]] (of [[vassa]]) begint; het drie maanden lange [[retraite]] voor [[bhikkhu]]'s gedurende het [[Regentijd|regenseizoen]]. Deze dag gedenkt de ''Dhamma''.
Overige belangrijke gedenkdagen in de diverse tradities zijn:
# de [[Uposatha]] is de wekelijkse religieuze dag, waarop er formele instructie gegeven wordt, vaak in de vorm van een toespraak in de avond. Sommige leken volgen op deze dag de meer ascetische [[Acht Voorschriften]] in plaats van de normale [[Vijf Voorschriften]].
# Verjaardag van [[Avalokitesvara]] ([[Kuan Yin]]) in het [[Mahayana]]-boeddhisme (volle maan in maart).
# [[Ullambana]]: gedurende 15 dagen in augustus gaan (volgens een Mahayana-traditie die ook in [[Theravada (boeddhisme)|Theravada]]-landen populair is) de poorten van de verschillende [[hel (geloofsconcept)|hellen]] open en kunnen de geesten de mensenwereld bezoeken. Door jezelf extra goed te gedragen en giften aan begraafplaatsen en de [[Sangha (boeddhisme)|Sangha]] te geven ten behoeve van deze helbewoners, kun je jezelf hiertegen beschermen.
# [[Pavarana]] (volle maan in oktober): de dag waarop de [[Vassa|pansa]] eindigt.
# [[Abhidhamma dag]] (volle maan in oktober, alleen in [[Myanmar]]): de dag waarop Gautama Boeddha naar de [[Tusita]] hemel ging om zijn (overleden) moeder in haar nieuwe leven de [[Abhidhamma]] te onderwijzen. Abhidhamma Dag valt samen met Pavarana.
# De [[Anapanasati dag]] valt ook op de volle maan in oktober. Hier wordt herdacht dat de Boeddha op deze dag de belangrijke toespraak over meditatie gericht op de ademhaling (letterlijk: aandachtig ademhalen) gaf.
# De [[Kathina]]: de Kathina vindt plaats van de volle maan in oktober tot de volle maan in november; de maand na pansa. Gedurende de Kathina kunnen leken kleden aan de Sangha geven.
De precieze dag waarop deze dagen vallen is afhankelijk van de hindoe maankalender. De vermelde maand is daarom niet altijd geldig. Soms zal de genoemde dag op de volle maan in de vorige of volgende maand vallen. Vesakha Puja bijvoorbeeld valt soms op de volle maan in april, in plaats van in mei.
== Boeddhisme in Nederland en België ==
{{Zie hoofdartikel|Boeddhisme in België|Boeddhisme in Nederland}}
In Nederland zijn er ongeveer 170.000 boeddhisten volgens de [[Boeddhistische Omroep Stichting]]. Daarvan zijn ongeveer 70.000 [[allochtoon (persoon)|allochtoon]] of buitenlander. De meerderheid van deze boeddhistische allochtonen is [[Chinezen in Nederland|Chinees]]. Er wonen ongeveer 40.000 boeddhistische Chinezen in Nederland.<ref>Labyrint - Carmel Enschede, [http://www.labyrintonline.nl/onlineleren/onlinelerenfiles/Carmel_Enschede/Cultuur/doc/Tekst_21.pdf ''Verspreiding van het boeddhisme'']</ref> Dit aantal wordt betwist,<ref>[http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/archief/article/detail/1627721/2008/10/01/Boeddhisten-rekenen-zich-rijk-met-te-hoge-cijfers.dhtml Trouw (1 oktober 20108), ''Boeddhisten rekenen zich rijk met te hoge cijfers'']</ref><ref>[http://openboeddhisme.nl/?page_id=527 Open Boeddhisme: ''Telt Nederland 170.000 boeddhisten?'']</ref> verschillende journalisten en onderzoekers komen niet verder dan een aantal tussen de 36.000 en de 50.000.
In België is het boeddhisme een kleine minderheidsreligie, maar heeft in de afgelopen jaren een snelle groei getoond. Een schatting uit 2009 geeft aan dat van de Belgische bevolking 29.497 mensen zich hebben geïdentificeerd als boeddhistisch (ongeveer 0,29% van de totale bevolking).<ref>Boeddhistische Unie België, [http://books.google.com/books?id=yj3H8JAIN9QC&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_atb#v=onepage&q&f=false Boeddhisme in België: verslag van de eerste Staten-Generaal van de Boeddhistische Unie van België]</ref>
== Zie ook ==
* [[Boeddhistische stromingen]]
* [[Boeddhisme van A tot Z]]
* [[Boeddhistische filosofie]]
* [[Boeddhisme en vegetarisme]]
* [[:Categorie:Boeddhisme naar land]]
== Verder lezen ==
* Dijk, Alphons van (1999) Over (de) Verlichting; een inleiding tot het boeddhisme voor humanistisch geïnspireerde mensen, Damon, Leende
* Lamotte, E. ''History of Indian Buddhism''.
* Phra Prayudh Payutto, ''Buddhadhamma – Natural Laws and Values for Life''.
* Robinson, Richard H., Johnson, Willard L. en Bhikkhu, Thanissaro, ''Buddhist Religions: A Historical Introduction''.
== Externe links ==
;Overkoepelende Boeddhistische organisaties
* [http://www.boeddhisme.nl/ Officiële website van de Boeddhistische Unie Nederland]
* [http://www.boeddhistische-unie.be/ Officiële website van de Boeddhistische Unie België]
;Theravada Boeddhisme
* {{en}}[http://accesstoinsight.org/ Access to Insight], website over Theravada-boeddhisme
;Tibetaans Boeddhisme
* [http://www.diamantweg-boeddhisme.nl/ Officiële website van Diamantweg Boeddhisme Nederland]
* [http://www.maitreya.nl/transcript-tibetaans-boeddhisme-geshe-sonam-gyaltsen.htm Maitreya Instituut], inleiding in het (Tibetaans) boeddhisme
;Bronteksten
* [http://www.suttas.net/ Suttas.net], leringen van de Boeddha, vertaald in het Nederlands
* [http://www.sleuteltotinzicht.nl/ Sleutel tot Inzicht], teksten uit het Pali-canon
* {{en}}[http://www.what-buddha-taught.net/ What the Buddha taught], leringen door monniken
* {{en}}[http://www.buddhanet.net/ Buddhanet], website over het boeddhisme
== Referenties ==
{{References|2=2}}
{{Navigatie wereldreligies}}
{{Navigatie boeddhisme naar land}}
{{Commons|Buddhism}}
{{Wikisource-en|Category:Buddhism}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Boeddhisme.ogg|11283409}}
[[Categorie:Boeddhisme| ]]
[[Categorie:Eponiem]]
| |||