Indische filosofie: verschil tussen versies

* een belangrijke rol is weggelegd voor tradititionele geschriften, vooral de ''[[Veda’s]]''. Dit maakt het moeilijker toegankelijk voor diegenen die hier niet mee bekend zijn

De ''[[Rig-Veda]]'' is hier de oudst bekende overlevering en een belangrijke scheidslijn is dat tussen de scholen die de ''[[Veda's]]'' en de scholen die deze verwerpen, de ''astika'' en ''nastika''. Onder de eerste vallen de zes ''darsana's'' , ''[[nyaya]]'', ''[[vaisheshika]]'', ''[[samkhya]]'', ''[[yoga]]'', ''[[mimamsa]]'' en ''[[vedanta]]''. Onder de laatsten vallen [[charvaka]], het [[boeddhisme]] en het [[jaïnisme]].

** Oud-Vedische of hymnenperiode (ca. 1500-1000 v.Chr.), waarin de hymnen van de ''[[Rig-Veda]]'' een zeer belangrijke rol spelen.

* ''[[Rig-Veda]]'', de oudste ''Veda'', de [[Ode (dichtkunst)|lofverzen]] of [[hymne]]n, voorgedragen door de '' hotri'' of roeper

* ''[[Sama-Veda]]'', de liederen, voorgedragen door de ''udgatri'' of zanger

* ''[[Yajoer-Veda]]'', de offerspreuken, voorgedragen door de ''adhvaryu'' of celebrant

* ''[[Atharva-Veda]]'', de ''atharva'' of magische spreuken, voorgedragen door de ''[[Brahmaan|brahmana]]'' of opperpriester

Elke ''Veda'' bevat weer vier niveau's:

Deze teksten gelden als de absolute en eeuwige [[Religieuze waarheid|waarheid]], aangezien zij op [[Openbaring (concept)|openbaring]] berustten. Desondanks is dus al in de ''Rig-Veda'' een twijfel aan de goden te zien en een zoektocht naar de oergrond achter deze goden. In de ''Brahmana's'' vermindert de angst voor de goden, aangezien deze door [[Brahmanisme|brahmanistische]] rituelen in toom gehouden kunnen worden.

Met het verschuiven van de focus van de ''Samhita's'' naar de ''Brahmana's'' nam ook de aandacht voor rituelen toe ten koste van de deva's, de goden van de ''Rig-Veda''. Dit ging gepaard met de opkomst van de brahmanen, de priesters die met hun rituelen de goden moesten bedwingen. Zij verkregen steeds meer de belangrijkste positie in de maatschappij, ten koste van de ''[[kshattriya]]'s'', de krijgers en heersers, overigens zonder wereldlijke macht naar zich toe te trekken. Mogelijk hing deze verandering van positie samen met de overgang van een semi-nomadische krijgerssamenleving naar een [[agrarische samenleving]]. Onder de heersers vielen de ''[[vaishya]]'s'', de handelaren en landbouwers, en daaronder de ''[[shudra]]'s'', de arbeiders en dienaren. Mogelijk waren deze laatsten de nakomelingen van de oorspronkelijke bevolking die nu onder de Indo-Ariërs viel. Zij mochten dan ook niet deelnemen aan de [[Hindoeïsme|hindoeïstische]] initiatierite van ''[[upanayana]]''. De ''[[dalit]]s'' vielen zelfs buiten het [[kastenstelsel]] met zijn vier ''[[Varna (kaste)|varna's]]'' dat gedurende deze periode zo vorm begon te krijgen.

Van deze laatste was [[Charvaka]] de belangrijkste. Hierin werden de ''Veda's'', de bijbehorende rituelen en het [[bovennatuurlijke]] verworpen, alsook de ziel. Alles kwam voort uit de vier materiële elementen, ook de geestelijke processen. Het had dan ook geen zin om afstand te doen van de aardse genoegens. In plaats van geheime rituelen die uitgevoerd werden door een kleine elite, werden grootschalige debatten gehouden voor de groeiende aanhang. Uiteindelijk wist deze school van nee-zeggers niet overeind te blijven, maar het droeg wel bij aan een ontwikkeling van scholen waarbij niet de brahmanen de hoofdrol speelden.

Ondanks zijn afwijzing van de ''Veda's'' en ''atman'' is de wedergeboorte ook voor Boeddha dus een gegeven en dat geldt ook voor de wens tot verlossing van de ''samsara'' en de ''dukkha''. Deze uitdoving of ''[[nirwana]]'' kan gezien worden als het doel van het boeddhisme, zoals ''moksa'' dat is in het hindoeïsme en kan bereikt worden door het volgen van het edele achtvoudige pad. Het hiervoor vereiste gedrag is terug te vinden in de boeddhistische ethische code of levensregels zoals ''[[Vijf Voorschriften|pancasilani]]''.

De ''mimamsa''-school stond voor een terugkeer naar de vroege ''Veda's'' en beschouwden onder meer de ''Upanishads'' als ondergeschikt aan de ''Samhita's'' en vooral de ''Brahmana's''. Het hechtte daarbij grote waarde aan de daarbij behorende rituelen waarmee de aard van ''[[dharma]]'', de morele plichten, onderzocht moet worden. Daartoe kunnen alle ''[[pramana]]'s'' gebruikt worden.

Waar ''mimamsa'' terugkeerde naar de vroege ''Veda's'', gaat ''vedanta'' terug naar de ''Upanishads'', wat ook de naam verklaard, die staat voor 'het einde van de ''Veda's'' '. Naast de ''Upanishads'' gelden de ''[[Brahmasoetra's]]'' en de ''[[Bhagavad Gita]]'' – samen de ''[[Prasthanatrayi]]'' genoemd, de ''drie bronnen'' – als de grondslag van ''vedanta''.

Binnen ''vedanta'' zijn weer verschillende stromingen, waaronder ''[[Advaita Vedanta|advaita]]''. De belangrijkste filosoof van deze stroming is [[Shankara]]. ''A-dvaita'' (niet-tweeheid) wijst daarbij op [[non-dualisme]], het een-zijn van ''Brahman'' en ''Atman''. Shankara stelde daarbij de [[Kennistheorie|kentheoretische]] vraag in hoeverre deze werkelijkheid te kennen is. De Indiase kentheorie, de ''[[pramana]]'', geeft daarbij zes mogelijkheden. Volgens Shankara kan ''Brahman'' niet door waarneming (''pratyaksa'') of gevolgtrekking (''anumana'') doorgrond worden, al lijkt dat wel zo door de ''[[Maya (begrip)|maya]]'', de uiterlijke schijn. Die ''pramana's'' zijn slechts nuttig voor empirische kennis. Ware kennis (''[[vidya]]'') kan echter wel bereikt worden door de [[Openbaring (concept)|openbaring]] van de ''Veda's'' en dan vooral de ''Upanishads''.

De ''Upanishads'' en vooral de oudere ''Veda's'' verkondigen echter niet slechts monistische standpunten, maar ook [[Pluralisme (filosofie)|pluralistische]]. Zo worden er wezens beschreven die verschillen van ''Brahman''. Om dit conflict op te lossen, maakte Shankara gebruik van een tweevoudige waarheid vergelijkbaar met die van de boeddhistische Nagarjuna. Bij Shankara zijn dit ''paramartha'', de absolute waarheid, en ''vyavahara'', de praktische waarheid. Daarnaast is er nog ''pratibhasika'', de schijnbare waarheid.