Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij: verschil tussen versies

De '''Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij''' (NOLS) was een [[spoorwegonderneming]] diein het noordoosten van Nederland, opgericht in 1899. De NOLS legde de [[spoorlijn Zwolle - Stadskanaal|spoorlijn]] van [[Station Zwolle|Zwolle]] via [[Station Mariënberg|Mariënberg]], [[station Coevorden|Coevorden]], [[station Emmen|Emmen]], [[station Gasselternijveen|Gasselternijveen]], [[Station Stadskanaal|Stadskanaal]], [[Station Zuidbroek|Zuidbroek]] naar [[Station Delfzijl|Delfzijl]], met aftakkingen van [[spoorlijn Mariënberg - Almelo|Mariënberg naar Almelo]], van [[Coevorden]] naar de [[Duitsland|Duitse]] grens bij [[Laarwald]] en van [[spoorlijn Assen - Stadskanaal|Gasselternijveen naar Assen]] heeft aangelegdaan, en erwas hier tot 1938 eigenaar van was.

Het initiatief voor de onderneming werd genomen door de uit [[Winterswijk (plaats)|Winterswijk]] afkomstige textiel-industrieel en tevens Tweede Kamerlid [[Jan Willink]], bijgenaamd Spoor-Jan. Hij had eerder de [[Nederlandsch Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij]] (NWS) en de [[Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij]] (GOLS) opgericht. De NOLS was in zijn plannen een noodzakelijke schakel voor een railverbinding vanaf de Duitse grens bij Winterswijk tot aan de [[Noordzee]]. De zeehaven [[Harlingen (stad)|Harlingen]] had zijn voorkeur. Maar uiteindelijk was hij ook tevreden met een verbinding naar [[Delfzijl]]. In 1888 dientdiende hij een aanvraag voor een concessie in en in 1890 krijgtkreeg hij de ontwerpconcessie. In de aanvraag was voorzien in een lijn van [[Neede]] naar [[Ommen (stad)|Ommen]], waardoor het NOLS-net zou aansluiten op het net van de reeds bestaande GOLS-lijnen in [[Twente]] en de [[Achterhoek]]. Deze belangrijke verbinding tussen de NOLS- en de GOLS-lijnen is er evenwel nooit gekomen. Wel is later door de [[Locaalspoorweg-Maatschappij Neede-Hellendoorn]] de [[Spoorlijn Neede - Hellendoorn]] aangelegd.

De maatschappij werd in 1899 opgericht. De onderneming kreeg [[Zwolle (Overijssel)|Zwolle]] als vestigingsplaats. In datzelfde jaar kreeg de maatschappij de definitieve concessie en werd er een contract gesloten met de [[Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen|Staatsspoorwegen]] voor de exploitatie van lijn. Voor het ontwerpen van de gebouwen van de NOLS, zoals stations en haltegebouwen, nam de maatschappij de architect [[Eduard Cuypers (architect)|Eduard Cuypers]], een neef van [[P.J.H. Cuypers]], in de arm. Eduard CuypersDeze had eerder ook het stationsgebouw van [[Station 's-Hertogenbosch|'s-Hertogenbosch]] gebouwd. [[Standaardstations van de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij|De stations wordenwerden geclassificeerd]] en elke klasse kreeg een vast basisontwerp, waarbinnen wel gevarieerd werd.

Met de bouw van de lijn wordtwerd in 1901 begonnen. In 1903 werd het eerste deel van de spoorlijn, van [[Station Zwolle|Zwolle]] tot [[Station Ommen|Ommen]], in gebruik genomen. In 1905 wordt in de loop van het jaar opwerd verschillendegeleidelijk momentenaan de rest van de lijn naar Stadskanaal in gebruik genomen. Deze lijn iswas 107 kilometer lang. Op 15 juni 1905 wordtwerd ook het ca 30 kilometer lange traject van [[Station Assen|Assen]] via Gasselternijveen naar Stadskanaal geopend. Tussen [[Station Gieten|Gieten]] en [[Station Gasselte|Gasselte]] passeertpasseerde de lijn de [[Hondsrug]] en de beklimming ervan iswas te steil voor de trein. Daarom wordtwerd hier met de schop een insnijding uitgegraven door het [[keileem]], om de helling minder steil te maken.

De 19 kilometer lange [[Spoorlijn Mariënberg - Almelo|aftakking van Mariënberg naar Almelo]] volgtvolgde in 1906. De lijn van [[Station Zuidbroek|Zuidbroek]] naar [[Station Delfzijl|Delfzijl]] met een lengte van 26 kilometer en het 22 kilometer lange traject van [[Station Stadskanaal|Stadskanaal]] naar Zuidbroek wordenwerden in 1910 geopend. Dit laatste gedeelte doorsnijdtdoorsneed een gebied met veel smalle percelen. Hiervoor waren 91 onteigeningsprocedures nodig, op een totaal van 105 voor de hele lijn van de NOLS. Tussen Stadskanaal en [[halte Bareveld|Bareveld]] volgtvolgde de lijn de [[Semslinie]]. In Zuidbroek is erwas een aansluiting op de lijn van de Staatsspoorwegen van Groningen naar [[Station Nieuweschans|Nieuweschans]]. In 1910 wordtwerd als de laatste de lijn tussen Coevorden en Laarwald bij de [[Rijksgrens van Nederland|Rijksgrens]] met Duitsland geopend. Dit laatste gedeelte werd niet, zoals de rest van de lijnen van de NOLS, door de [[Staatsspoorwegen]] geëxploiteerd, maar door de Bentheimer Kreisbahn en haar opvolger de [[Bentheimer Eisenbahn AG|Bentheimer Eisenbahn]] (BE).

De belangrijkste locomotievendepots langs de lijn bevindenbevonden zich in Stadskanaal en Coevorden. In 1921 en 1922 wordtwerd het gedeelte tussen Gasselternijveen en Stadskanaal dubbelsporig gemaakt. Vanaf 1924 wordtwerd voor de dagelijkse trein die pendelt tussen Zwolle en Emmen gebruikgemaakt van een motorrijtuig, de [[omC]]. In 1930 wordenwerden de motorrijtuigen die bedoeld waren voor de [[Woldjerspoorlijn]], de [[omBC (verbrandingsmotorrijtuigen)|omBC]], ook ingezet tussen Delfzijl en Zuidbroek. In december 1934 wordtwerd deze lijn tussen Zuidbroek en [[Station Weiwerd|Weiwerd]] gesloten. Het resterende deel van de lijn, tussen Weiwerd en Delfzijl, van de lijn blijftbleef in gebruik bij de Woldjerspoorlijn. In 1938 werd de spoorlijn door de [[Nederlandse Spoorwegen]] genaast en werd de NOLS ontbonden. Het gedeelte dat geëxploiteerd werd door de BE kwam in handen van deze maatschappij. Het depot in Coevorden werd gesloten.

De NS wenste de NOLS-lijnen te reorganiseren. Met ingang van 2 oktober 1938 zou al het personenverkeer worden stopgezet. Op de lijn Almelo – Mariënberg – Coevorden – Emmen, de lijn Assen – Stadskanaal en de lijn Wildervank – Zuidbroek zou nog goederenvervoer kunnen plaatsvinden. Alle overige trajecten wenste men af te breken. De gemeente Ommen en een actiecomité in de veenkoloniënVeenkoloniën, onder leiding van de burgemeester van Veendam, wezen de Minister van Waterstaat erop dat busvervoer geen alternatief was vanwege de slechte wegen in de regio. Ook de minister van Defensie bleek tegen, omdat de lijnen van de NOLS een strategisch belang hadden. Naast de verbinding Zwolle – Meppel was dit namelijk de enige spoorverbinding naar Noord-Nederland.

Gedeelten van de spoorlijnen die door de NOLS zijn aangelegd zijn in de loop van de tijd uit bedrijf genomen en opgebroken. Dat begintbegon gelijkdirect na de opheffing van de NOLS. Na twee onderbrekingen – van 1938 tot 1940 en 1942 tot 1945 (in deze laatste periode is het spoor opgebroken geweest) – stoptwerd het reizigersvervoer tussen Emmen en Gasselternijveen in november 1945 definitief gestaakt, gevolgd door het goederenvervoer later dat jaar. In 1946 werd het gedeelte [[Station Weerdinge|Weerdinge]] – [[Station Buinen|Buinen]] opgeheven, in 1964 het deel Gasselternijveen – Buinen. In 1972 volgde opheffing van Emmen – Weerdinge. Dit lijngedeelte werd in 1979 opgebroken.

In 1947 stoptstopte het reizigersvervoer tussen Stadskanaal en Assen. Het goederenvervoer is op deze lijn was tot ver in de jaren zestig nog van betekenis, maar uiteindelijk wordtwerd dat ook beëindigd. Na een mislukte poging om deze lijn tot een [[museumlijn]] om te zetten, werd hij in 1977 opgebroken.

Het traject Zwolle – Emmen was van 1993 tot eind 2005 het vaste inzetgebied van de [[Stoptreinmaterieel '90|Railhopper (SM '90)]] en daarna van de [[elektrisch treinstel|elektrische treinstellen]] van het type [[Mat '64#Plan V|Plan V]]. Sinds 9 december 2012 wordt het traject Zwolle - Emmen onder de naam ''Vechtdallijnen'' geëxploiteerd door vervoerbedrijf [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]], met [[Spurt#Vechtdallijnen|Spurt]]-treinstellen.