Rechthoekig stratenpatroon: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k →Moderne steden: linkfix |
in Commissioners' Plan van 1811: ongetwijfeld het beroemdste gebruik van het schaakbordpatroon |
||
Regel 1:
::''Voor de andere betekenis van schaakbordpatroon, zie [[Schaakbord]]''.
Veel steden hebben een rechthoekig '''schaakbordpatroon''' of '''dambordpatroon''', dat wil zeggen, dat de straten loodrecht op elkaar zijn aangelegd. Men spreekt ook wel van het '''Hippodamische systeem''', naar de Griekse architect en stedenbouwkundige [[Hippodamus van Milete]] uit de 5e eeuw v.Chr., die dit systeem voor het eerst op grote schaal heeft toegepast. Tegenwoordig wordt ook vaak de term '''gridstructuur''' of kortweg '''grid''' gebruikt. Vóór Milete werd deze structuur al toegepast in [[Klein-Azië]], [[Mesopotamië]] en ook tijdens de [[Chinese oudheid]] in [[China]].<ref>Leupen, B., ''Ontwerp en analyse'', 6e druk, blz. 28, Rotterdam: Uitgeverij 010, 2007. ISBN 9789064505584</ref> ▼
Veel steden hebben een rechthoekig '''schaakbordpatroon''' of '''dambordpatroon''', dat wil zeggen, dat de straten loodrecht op elkaar zijn aangelegd.
==Hippodamische systeem==▼
In het systeem dat op naam staat van [[Hippodamus van Milete]] groeit een stad niet geleidelijk zonder plan (zoals oude Griekse steden vaak rondom een ''[[akropolis]]'' ontstonden), maar wordt hij planmatig aangelegd met elkaar recht kruisende straten die de stad in huizenblokken van gelijke grootte verdelen. Op centrale plaatsen wordt een aantal huizenblokken uitgespaard voor de markt (Grieks: ''[[agora]]'') en openbare gebouwen.▼
Hippodamus leefde in de vijfde eeuw v.Chr. Waarschijnlijk leerde hij de planmatige stadsaanleg kennen toen zijn geboortestad [[Milete]] na de verwoesting door de [[Perzen]] in 494 v.Chr. opnieuw werd opgebouwd vanaf 479 v.Chr. Vervolgens was Hippodamus zelf actief bij de stadsaanleg van [[Piraeus (stad)|Piraeus]] (ca. 450 v.Chr.) en [[Thurii]] (444/443 v.Chr.).▼
▲
==Het castra-model==▼
Een bekend voorbeeld is de stad [[New York (stad)|New York]]. Toen [[Manhattan]] in het begin van de negentiende eeuw werd gebouwd, kreeg het een [[Commissioners' Plan van 1811|nieuw stadsplan]], waarbij de ''avenues'' van noord naar zuid liepen en de ''streets'' van oost naar west.
▲== Hippodamische systeem ==
▲[[Hippodamus van Milete]] leefde in de vijfde eeuw v.Chr. Waarschijnlijk leerde hij de planmatige stadsaanleg kennen toen zijn geboortestad [[Milete]] na de verwoesting door de [[Perzen]] in 494 v.Chr. opnieuw werd opgebouwd vanaf 479 v.Chr. Vervolgens was Hippodamus zelf actief bij de stadsaanleg van [[Piraeus (stad)|Piraeus]] (ca. 450 v.Chr.) en [[Thurii]] (444/443 v.Chr.).
▲In het systeem dat
▲== Het castra-model ==
De Romeinen gebruikten bij de aanleg van nieuwe steden een vergelijkbaar systeem dat gebaseerd was op de manier waarop ze hun legerkampen (''[[castra]]'') aanlegden en daarom het castra-model wordt genoemd. De Romeinen pasten dit systeem toe bij de ''[[colonia (Romeinse term)|coloniae]]'' die zij vanaf de derde eeuw v.Chr. nieuw aanlegden. Uitgangspunt vormt een assenstelsel van een noord-zuidstraat, de ''[[cardo]]'' (Latijn voor ‘as’), en een langere oost-weststraat, de ''[[decumanus]]''. Bij het kruispunt van deze straten lagen de markt (Latijn: ''[[forum (Rome)|forum]]'') en andere centrale voorzieningen. Parallel aan de ''cardo'' en de ''decumanus'' werden andere straten aangelegd waardoor de stad volgens het schaakbordpatroon in gelijke huizenblokken werd verdeeld. De parallelstraten heetten eveneens ''cardo'' (meervoud: ''cardines'') en ''decumanus'' (meervoud: ''decumani''); ter onderscheid noemde men de hoofdstraten daarom wel ''cardo maximus'' en ''decumanus maximus''.
Een van de best bewaarde voorbeelden van een Romeinse stad die volgens het castramodel is aangelegd is [[Timgad]] (Romeins: Colonia Marciana Traiana Thamugadi) in Algerije. Vaak is ook in moderne plaatsen met een Romeinse oorsprong het schaakbordpatroon nog terug te vinden, zoals in de Italiaanse plaatsen [[Aosta]] (Rom.: Augusta Praetoria) en [[Lucca (stad)|Lucca]] (Rom.: Luca). Ook in het Duitse [[Xanten]] waar de Romeinse plaats [[Colonia Ulpia Traiana]] gedeeltelijk is opgegraven en herbouwd, is het schaakbordpatroon te zien. Het Romeinse [[Pompeï]] heeft een stadsuitbreiding gekregen in de vorm van een schaakbordpatroon, en [[Herculaneum (Napels)|Herculaneum]] is volgens een schaakbordpatroon aangelegd, maar in het geval van deze twee plaatsen is niet uit te maken of het invloed was van het Hippodamische systeem vanuit Griekse steden in Zuid-Italië of dat het vroege voorbeelden van het castra-model zijn.
== Polders ==
[[Afbeelding:Beemster 1869.png|
Het van de Romeinen overgenomen castra-model werd in Nederland ook toegepast in drooggemalen polders voor de planning van wegen en de indeling in percelen. Het eerst werd dit gedaan in de [[Beemster]], die in 1612 werd drooggemalen. De polder heeft een schaakbordpatroon van wegen, met twee hoofdwegen (zoals bij de Romeinen de ''[[cardo]]'' en de ''decumanus'') en op de kruising daarvan de hoofdplaats [[Middenbeemster]] (zoals bij de Romeinen het forum). Een ander voorbeeld is de [[Haarlemmermeer]] (1852), met [[Hoofddorp]] als centrale plaats.
== Moderne steden ==
Ook in de aanleg van moderne steden is het schaakbordpatroon vaak te vinden. De oude binnenstad van het Duitse [[Mannheim]] is ingedeeld in regelmatige ‘Quadrate’, die genummerd werden met letters en cijfers. In de stad [[New York (stad)|New York]] kreeg [[Manhattan (New York)|Manhattan]] in het begin van de negentiende eeuw een [[Commissioners' Plan van 1811|nieuw stadsplan]] waarbij de ''avenues'' van noord naar zuid liepen en de ''streets'' van oost naar west. Ze kregen allemaal een nummer. Ook de wijk Eixample in het Spaanse [[Barcelona (Spanje)|Barcelona]] is aan het eind van de negentiende eeuw gebouwd met huizenblokken van gelijke grootte en elkaar loodrecht kruisende straten.
== Schaakbordpatroon vs. slakstructuur ==
In
{{
[[Categorie:Stedenbouwkunde]]▼
[[Categorie:Planologie]]
▲[[Categorie:Stedenbouwkunde]]
| |||