Wikipedia

Gerard David: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
AGL (overleg | bijdragen)
330.279 bewerkingen
kGeen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Bestand:David Virgin among the Virgins.jpg|{{largethumb}}|right|''Virgo inter Virgines'', Musée des Beaux Arts, Rouen.]]
'''Gerard David''' ([[Oudewater]] ca. 1455<ref name=jenni/><ref name=mieke/><ref>Oudere bronnen hanteren frequent 1460.</ref> - [[Brugge]], [[13 augustus]] [[1523]]) was een uit [[graafschap Holland|HollandsHolland]] [[afkomstige kunstschilder]], die zich in het begin van zijn carrière in Brugge vestigde en uitgroeide tot een van de grote meesters van de [[Oudnederlandse schilderkunst]], beter bekend als de [[Vlaamse Primitieven]]. In zijn beginperiode in Brugge bestudeertbestudeerde hij het werk van [[Jan van Eyck]], [[Rogier van der Weyden]] en [[Hugo van der Goes]] en leuntleunde hij sterk aan bij de stijl van [[Hans Memling]]. Hij ontleentontleende motieven en soms composities aan deze meesters (bijvoorbeeld ''De Aanbidding der Wijzen'', [[Alte Pinakothek]], [[München]], naar Van der Goes). en Hij wordt daarom wel eens de laatste van de [[Vlaamse Primitieven]] genoemd,<ref name=jenni>Meagher, Jennifer. "Gerard David (born about 1455, died 1523)". In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–(June 2009) [http://www.metmuseum.org/toah/hd/gera/hd_gera.htm]</ref> maar dit doet hem eigenlijk onrecht. Gerard David was de vernieuwer van zijn tijd die nieuwe thema's en nieuwe voorstellingen van bestaande thema's intoduceerde vóór zijn tijdgenoten [[Quinten Massijs (I)|Quinten Massijs]] en [[Joos van Cleve]] dat deden.<ref>Maryan W. Ainsworth, Gerard David: Purity of Vision in an Age of Transition, 1998, The Metropolitan Museum of Art, New York, P.318.</ref>
 
==Biografie==
Over de jeugd en de opleiding van Gerard David is niet erg veel met zekerheid geweten. Hij werd geboren in Oudewater<ref>Zijn geboorteplaats was vermeld was op zijn grafsteen in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge, maar bij restauratiewerken in het begin van de 19e eeuw verdwijntverdween het graf. Zie bij Mieke Parez, in Vlaamse Kunst Collectie.</ref> omstreeks 1455-1460. Op basis van zijn vroege werken wordt verondersteld dat hij werd opgeleid door [[Albert van Ouwater]]. Zijn vroege werken tonen ook de invloed van [[Geertgen tot Sint Jans]] in [[Haarlem]] en de ruimtelijke compositie van zijn vroege werken verwijst naar [[Dirk Bouts]], eveneens uit Haarlem.<ref name=jenni/>
 
Gerard David werd op 14 januari 1484 te Brugge ingeschreven als meester in het gilde van de beeldenmakers en zadelmakers, waaronder ook de schilders ressorteerden. Het is best mogelijk dat hij, voor hij zich in Brugge vestigde, een tijd verbleef in het atelier van Dirk Bouts in [[Leuven]], dat na diens dood in 1475 werd verder gezet door zijn zoons [[Dirk Bouts de Jongere]] en [[Albert Bouts]]. Zelfs indien David Dirk Bouts niet persoonlijk zou gekend hebben, was hij toch heel vertrouwd met diens werk. Kenmerken van de stijl van Bouts zijn volgens Jennifer Meagher van het Metropolitan Museum of Art terug te vinden in zijn werken tot 1500 en zelfs nog later.
 
David was gehuwd met Cornelia Knoop de, dochter van Jacob Knoop de Jongere, die belangrijke functies bekleedde in het gilde van de goudsmeden. Ze hadden een dochter Barbara, maar in de aktes en documenten is nog geen informatie teruggevonden over de datum van het huwelijk<ref>Thomas Kren, Scot McKendrick, Illuminating the Renaissance: The Triumph of Flemish Manuscript Painting in Europe, 2003, The J. Paul Getty Museum, Los Angeles, p. 344.</ref><ref>Op de website van het Musée des Beaux-Arts geeft men een datum van 1496, maar zonder enige referentie.</ref> of de geboorte van Barbara. Wel weten we dat David het altaarstuk Virgo inter Virgines (Musée des Beaux Arts, Rouen), waar hijzelf en zijn echtgenote als schenkers werden geschilderd aan de rand van de compositie, schilderde omstreeks 1506.
 
In 1488 wordtwerd David door de gildeleden verkozen tot ''tweede vinder''<ref>Assistent bestuurslid van de deken van het gilde.</ref>. In 1495 en 1499 wordtwerd hij ''eerste vinder''. Na de dood van Hans Memling in 1494 werd David op 12 oktober 1501 benoemd tot deken van het gilde en iswas hij een van de leidende kunstenaars in Brugge, getuige daarvan zijn de verschillende opdrachten voor het schepencollege. David probeertprobeerde zich op te werken als de opvolger van Memling en het zal dus wel geen toeval geweest zijn dat hij in 1494 verhuisde naar een huis over de ''Vlamingenbrug'' (nu de St. Jorisstraat), waar voordien Memling gevestigd was. Hij kreeg talrijke opdrachten van Italiaanse en Spaanse diplomaten, bankiers en handelaars die zich in Brugge hadden gevestigd. Een van die opdrachten was van de [[Republiek Genua|Genuese]] bankier en diplomaat Vincenzo Sauli die een [[polyptiek]] bestelde voor het hoogaltaar van de kerk van het San Gerolame della Cervara -klooster bij Genua in 1506. Voor dit werk zou David naar Genua gereisd zijn om ter plaatse na te gaan waar het werk zou geplaatst worden.<ref name=mieke/> Van 1507 tot 1514 was David lid van de ''[[Broederschap van Onze-Lieve-Vrouwe van den drogen boom]]'' wat betekent dat hij was opgeklommen tot de stedelijke elite.
 
Na de opstand van Brugge tegen [[Keizer Maximiliaan I|Maximiliaan]] van OostenriijkOostenrijk]] in 1488 werd de stad zwaar gestraft door de [[Huis Habsburg|Habsburger]]. Het vertrek van de handelslui naar [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] leidde tot de achteruitgang van Brugge en de opkomst van Antwerpen als internationaal handelscentrum. In 1515 liet Gerard David zich dan ook inschrijven in het [[Sint-Lucasgilde]] te [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] om ook in die handelsmetropool zijn werk te kunnen verkopen, maar hij blijftbleef in Brugge gevestigd enwaar overlijdthij daar op 13 augustusook 1523overleed. Hij werd begraven onder de toren van de [[Onze-Lieve-Vrouwekerk (Brugge)|Onze-Lieve-Vrouwekerk]].<ref name=mieke>Mieke Parez, Biografie van Gerard David in [http://vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be/nl/biografieen/gerard-david Vlaamse Kunst Collectie]</ref>
 
David werd na zijn dood blijkbaar snel vergeten in Brugge. In 1769 wordtwerd het werk door Descamps opgemerkt bij zijn bezoek aan het Brugse staduis<ref>J. B. Descamps, Voyage pittoresque de la Fandre et du Brabant, Parijs, 1769, p. 306.</ref> Hij schrijftschreef het werk toe aan Antoon Claiessens en het zal tot 1863 duren eer het werk door [[James Weale]] terug aan Gerard David werd toegeschreven.
 
==Werken==
[[Bestand:Gerard David - Christ Nailed to the Cross - Google Art Project.jpg|{{largethumb}}|Gerard David, Christus wordt aan het kruis genageld, ca. 1480, National Gallery, Washington.]]
=== Vroege periode ===
Wanneer David zich in Brugge vestigtvestigde, iswas hij al een vrij meester, hij heefthad met andere woorden zijn volledige opleiding doorlopen. Hij kwam ongetwijfeld naar Brugge om een graantje mee te pikken van de bloeiende kunstnijverheid in een van de belangrijke steden van de hertogen van Bourgondië en de handelsmetropool die kunstenaars uit alle windstreken aantrok. David had zich naast de invloeden van zijn tijd in Haarlem, die sterk aanwezig zijn, ook de stijl en technieken van Dirk Bouts eigen gemaakt. In zijn vroege werken zijn dikwijls verwijzingen terug te vinden naar bekende miniaturen zoals een aantal figuren in de Kruisiging van de Thyssen Bornemisza Collectie die sterk doen denken aan figuren op een miniatuur met de kruisiging in de [[Miniaturen in het Getijdenboek van Katharina van Kleef|Getijden van Catharina van Kleef]] f66v.
 
Eenmaal in Brugge bestudeertbestudeerde hij het werk van Hans Memling, toen de toonaangevende schilder in Brugge en van de andere Vlaamse Primitieven, maar zelfs daarvoor waren er al referenties naar werken vavan de gebroeders vanVan Eyck en Hugo van der Goes
 
====Nativiteit voor 1480 ====
Een van de vroege werken toegeschreven aan David is een paneeltje met de voorstelling van de [http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/436100 geboorte van Christus] dat bewaard wordt in het [[Metropolitan Museum of Art]] in [[New York City|New York]] en deel uitmaakt van de Friedsam Collection. Het is een werk, olie op paneel, van voor 1480 dus voor Gerard David zich in Brugge had gevestigd. Het bestaat uit slechts één paneeltje van 47&nbsp;op&nbsp;34&nbsp;cm dat de geboorte van Christus en de aanbidding van de herders voorstelt. De naïeve personages en de poppen-hoofden van Maria en de engelen doen denken aan de Noord-Nederlandse voorbeelden die Gerard moet gekend hebben van zijn opleiding, maar de compositie met de mooie landschappen en de eenvoudige architectuur, die schatplichtig is aan het werk van Dirk Bouts, doen al aan zijn later werk denken.<ref>Maryan W. Ainsworth, 1998, p.&nbsp;131.</ref> Een kopie van dit werk is terug te vinden in een [http://www.moleiro.com/fr/livres-d-heures/le-breviaire-disabelle-la-catholique/miniatura/872 miniatuur met het kerstgebeuren] in het [[Breviarium van Isabella van Castilië]] op f29r waarvan wordt aangenomen dat ze ook door David werd geschilderd in de 1480er jaren.<ref>Hans J. Van Miegroet, Gerard David, Antwerpen 1989, Mercatorfonds, pp.327-328.</ref>
 
==== ''Triptiek met Johannes en Franciscus'' ====
Van de periode omstreeks zijn vestiging in Brugge kennen we twee panelen van een [[Triptiek (schilderij)|triptiek]] die [[Johannes de Doper]] en [[Franciscus van Assisi|Franciscus]] die de [[Stigmata (religie)|Stigmata]] ontvangt voorstellen.[http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/32.100.40bc] Ze maken eveneens deel uit van de hoger genoemde Friedsam Collection.<ref>De paneeltjes werden in het begin van de 20e eeuw toegevoegd aan de hierboven behandelde nativiteit, maar maakten er oorspronkelijk geen deel van uit.</ref> De combinatie van deze twee heiligen was vrij uitzonderlijk voor Vlaanderen. Deze paneeltjes (ca. 45&nbsp;x&nbsp;15&nbsp;cm) tonen duidelijk de invloed van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck.<ref name=mieke/> De figuren zijn gracieuzer geworden en het gelaat wordt veel beter uitgewerkt. Het landschap is aangepast aan de heilige, met Sint-Jan in de wildernis en Sint Franciscus in een Italiaans heuvellandschap met zijn abdij op de achtergrond.
 
==== ''Kruisiging'' ====
In de Kruisiging, bewaard in het Rogers Fund van het Metropolitan Museum of Art [http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/09.157] is deze stijlevolutie nog beter te herkennen. De jonge David is hier duidelijk beïnvloedtbeïnvloed door Hans Memling in de personages, maar wat het landschap betreft neemt hij met zijn naturalistische voorstelling reeds duidelijk afstand van zijn voorbeeld.<ref name=jenni/>
 
=== Mature periode ===
In de laatste decade van de 15e eeuw en het begin van de 16e krijgtkreeg David de eerste grote opdrachten zoals onder meer: ''[[Het Oordeel van Cambyses]]'' (1498; [[Groeningemuseum]], Brugge), ''Bruiloft te Kana'' (ca. 1503; Musée du [[Louvre]], Parijs) en de ''Virgo inter virgines'' (1509; Musée des Beaux-Arts, [[Rouen]]). David probeertprobeerde de plaats die opengevallen iswas door het overlijden van Hans Memling in te nemen en de leidende schilder banvan Brugge te worden. Zijn kunst is geëvolueerd weg van het Noord-Nederlandse idioom en heeft duidelijk aansluiting gevonden bij de Vlaamse Primitieven hoewel hij duidelijk zijn eigen weg gaatging. Het palet van David is duidelijk gewijzigd, het is geëvolueerd naar meer harmonische tinten in verzadigde kleuren ten overstaan van de zeer heldere kleuren uit zijn beginperiode. Ook de tekenstijl was duidelijk gewijzigd, de lijnen worden vloeiender en eleganter, de figuren minder houterig.
 
[[Bestand:David Diptych The Judgment of Cambyses.jpg|{{largethumb}}|Gerard david, Het Oordeel van Cambyses ca.1498, Groeningemuseum in Brugge]]
==== [[''Het Oordeel van Cambyses]]'' ====
David kreeg van de stad Brugge de opdracht voor het tweeluik ''[[Het Oordeel van Cambyses]]'' dat zich nu bevindt in het Groeningemuseum in Brugge.[http://vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be/nl/collectie/oordeel-van-cambyses] Soms wordt beweerd dat dit werk moest dienen om de bestraffing van corrupte schepenen van de stad Brugge te illustreren. Dit verhaal steunt op een thesis van Weale, de man die David uit de vergeethoek haalde onder meer door zijn studie van de Brugse archieven.<ref>W. H. James Weale, Gérard David, in Le Beffroie (Brugge), I, 186, pp. 223-224.</ref> Maar dit verhaal is vrij onwaarschijnlijk omdat hetzelfde thema werd geschilderd door [[Rogier van der Weyden]] voor het Brusselse stadhuis en door Dirk Bouts voor het Leuvense. Trouwens, toen het paneel besteld werd waren de in 1488 afgestelde schepenen al lang in eer hersteld en terug aan de macht. Het is dus weinig waarschijnlijk dat ze een werk zouden besteld hebben voor de schepenzaal, waarin hun houding werd gelaakt. De bestraffing van Sisamnes door [[Cambyses II|Cambyses]] was op het einde van de 15e eeuw reeds vrij bekend en wordt in de 16e eeuw een populair thema.<ref>M. Baes-Dondeyne, D. De Vos, De Vlaamse Primitieven, Corpus van de vijftiende-eeuwse schilderkunst in de zuidelijke Nederlanden, Groeningemuseum Brugge, Brussel 1981, pp.108-109.</ref> Na de reiniging en restauratie van het werk in 1979 toonde het paneel terug het levendige oorspronkelijke maar wat koele coloriet dat typisch is voor Gerard David in zijn vroegere werken. Op de achtergrond van het werk ziet men [[putto|putti]] die bloemenslingers dragen en twee medaillons die beroemde [[camee]]ën van de [[Medici]] afbeelden. Dit deed Weale er toe besluiten dat David [[Florence (stad)|Florence]] was geweest wat achteraf niet correct bleek te zijn. David heeft zich waarschijnlijk gebaseerd op bronzen kopieën van de cameeën die in zijn tijd hier beschikbaar waren. Het toont wel dat David de Italiaanse kunst kende.
 
[[Bestand:Gerard David - Triptych of Jan Des Trompes - WGA6031.jpg|{{largethumb}}|Gerard David, Altaarstuk van St.-Jan de Doper (1502-1508), Groeningemuseum in Brugge]]
 
==== ''Altaarstuk van St.-Jan de Doper'' ====
Dit werk was een bestelling daterend van 1502 van Jan des Trompes<ref>Jan des Trompes was baljuw geweest in Oostende, schepen in Brugge en ontvanger-generaal van Vlaanderen.</ref> en werd door zijn erfgenamen in 1520 geschonken aan de ''Broederschap van de beëdigde klerken van de vierschaar'' voor het altaar van hun kapel op de Burg in de Sint Basiliuskerk, beter gekend als de [[Basiliek van het Heilig Bloed|Heilige Bloedkapel]]. Het wordt nu bewaard in het Groeningemuseum in Brugge.<ref>Zie het [http://vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be/nl/collectie/doopsel-van-christus-0 Doopsel van Christus] on line</ref> Het middenpaneel toont de doop van Christus in de Jordaan volgens de klassieke Vlaamse iconografie, met links en rechts in de achtergrond taferelen uit het leven van St. Jan. Op het linkerpaneel ziet men de schenker, Jan des Trompes, geknield met achter hem zijn patroonheilige Johannes de Evangelist. Naast Jan des Trompes zien we zijn zoon Filips. Op het rechterluik is Isabella van der Meersch, de eerste vrouw van Jan des Trompes en de moeder van Filips afgebeeld met haar dochters Adewijc, Anna, Joanna en Agnes. Achter Isabella (Elisabeth) zien we haar patrones [[Elisabeth van Thüringen]]. De tweede echtgenote van Jan des Trompes, Magdalena Cordier werd geschilderd op de buitenzijde van het rechter paneel samen met haar patroonheilige [[Maria Magdalena]]. Op de buitenzijde van de linkervleugel staat een tronende Madonna met Kind.
 
Regel 47:
[[Bestand:David Triptych with the Nativity.jpg|{{largethumb}}|Gerard David, Geboorte van Christus met de schenkers (ca. 1510-1515), Jules Bache Collection van het Metropolitan Museum of Art]]
 
==== ''Geboorte van Christus met de schenkers'' ====
Een van de mooiste voorbeelden van de voorstelling van het landschap perfect geïntegreerd met het thema van het werk is de triptiek van de Geboorte van Christus met de schenkers en de heilige Hiëronymus en Leonardus<ref>Zie de [http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/49.7.20a-c Geboortetriptiek] on line.</ref> in de Jules Bache Collection van het Metropolitan Museum of Art. De landschappen op de buitenzijde van de zijpanelen van dit werk dat ontstond tussen 1510 en 1515 bevinden zich als ''Twee landschappen'' in het [[Mauritshuis]] in [[Den Haag]]. Hierop schilderde David een woudscène zonder menselijke aanwezigheid in het landschap, wat een radicale innovatie was voor die tijd.<ref name=jenni/>
 
[[Bestand:Gerard david, nozze di cana, 1495-1500 ca..JPG|{{largethumb}}|Gerard David, Builoft te Kana, Musée du Louvre, Parijs]]
 
==== ''Bruiloft te Kana'' ====
Dit werk werd waarschijnlijk begonnen tussen 1500 en 1503 hoewel de datum nog steeds ter discussie staat. Het wordt toegeschreven aan David maar de kunsthistorici zijn van mening dat een assistent van David meewerkte aan het paneel. Het schilderij wordt momenteel bewaard in het Louvre in Parijs. Naast de datum van ontstaan is er ook discussie over de opdrachtgever. Sommigen denken aan Jan van der Straeten<ref>W. H. James Weale, Gérard David in Le Beffroi, Brugge, III, 1886-1870, pp.4-346.</ref> anderen denken aan Jan van Sedano.<ref>[[Georges Hulin de Loo]], Brugge 1902, Exposition de tableaux flamands des XIVe, XVe et XVIe siècles. Catalogue critique, Gent, 1902 N°126.</ref> Die laatste toewijzing wordt door het Louvre overgenomen bij de beschrijving van het werk. Dit werk toont de evolutie van de voorstelling van religieuze taferelen in het werk van David. Het is uiteraard een religieus werk, maar het zou even goed een voorstelling van een burgerlijk huwelijksfeest kunnen zijn, een soort groepsportret van de deelnemers ware het niet voor de vrome schenkers die links en rechts geknield zijn weergegeven.
 
Regel 77:
Die vrije markt voor luxegoederen evolueerde vrij snel. In 1482 ontstond in Brugge het ''pandt'',<ref>Jean C. Wilson, The participation of painters in the Bruges ''pandt'' market, 1512-1550, Burlington Magazine 125 nr. 965 (augustus 1983), pp. 476-479.</ref> een soort kunstgalerij ''avant la lettre'' waar handelaars en ambachtslui zoals kunstschilders en edelsmeden een plaats huurden om hun producten ter verkoop aan te bieden. Ook in Antwerpen was er vanaf 1484 een dergelijke kunstmarkt. Er is geen documentair bewijs dat David via deze kanalen zou verkocht hebben, maar het is wel in het kader van deze open markt dat een aantal van de latere werken van David zoals ''De vlucht naar Egypte'' en de ''Madonna met de paplepel'' moeten gezien worden. Voor dat laatste werk zou David bijvoorbeeld gebruik maken van kartons met ponsgaatjes erin om het ontwerp in stippellijn aan te brengen op het geprepareerde paneel. Zijn opvolger Adriaen Isenbrandt gebruikte deze techniek om talloze kopieën van werken van David met als thema de ''Maagd met Kind'' te produceren waaronder een aantal kopieën van de ''Rust tijdens de vlucht naar Egypte''.
 
==== ''Rust tijdens de vlucht naar Egypte''====
<gallery>
Bestand:Gerard David - The rest on the flight into Egypt (National Gallery of Art).jpg|Gerard David, Rust tijdens de vlucht naar Egypte, National Gallery of Art, Washington D.C.
Regel 87:
Het schilderij, olie op paneel, dat bewaard wordt in de [[National Gallery of Art]] te [[Washington D.C.]] is op basis van de [[ondertekening]]en en stijlkenmerken waarschijnlijk het origineel gemaakt door Gerard David omstreeks 1510. Van dit werk werden minstens tien kopieën gemaakt, voornamelijk door het atelier van Isenbrandt.<ref name="Maryan W. Ainsworth, 1998, p.257"/> In het Metropolitan Museum of Art wordt een tweede versie van het werk bewaard (ca. 1520), eveneens toegeschreven aan David zelf. Dit werk toont dezelfde ondertekening als dat in Washington maar met kleine correcties aan de figuren en de drapering van de mantel van Maria, ook de achtergrond is aangepast. We zien in beide werken ook de eerder genoemde verschuiving van religieus naar seculier in die zin dat het schilderij perfect een afbeelding zou kunnen zijn van om het even welke moeder die haar kind aan het voeden is of met haar kind aan het spelen is. In het latere werk van het Metropolitan Museum zien we de evolutie van Davids kennis van de Italiaanse renaissance in de piramidale vorm van de groep van Madonna en Kind, het gebruik van de [[sfumato]] techniek voor de gezichten en het gebruik van de [[Clair-obscur (schilderkunst)|chiaroscuro]] compositie in de plaatsing van de groep tegen de donkere achtergrond van het woud om de volumes te benadrukken.
 
==== De ''Madonna met de paplepel''====
Met dit werk speelt David volop in op de trend van secularisering van de populaire religieuze afbeeldingen van het ''Maagd met Kind'' type en hij gebruikt daarbij de intussen in Vlaanderen populair geworden Italiaanse modellen en technieken.
 
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_David"