Leerlooien: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k superscript "o"→graadteken) (jaren XX zonder apostrof, zie http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/439 |
|||
Regel 6:
De HH. Crispijn en Crispinianus zijn de [[beschermheilige]]n van de [[Schoenmaker (beroep)|schoenmaker]]s en leerlooiers.
== Traditioneel leerlooien ==
Als eerste werden de huiden van het dier gevild. Een runderhuid weegt ongeveer 30 kg. Bij het villen bleven resten vlees op de huid achter. Was het leer bedoeld als materiaal voor schoeisel, dan werden de huiden eerst ''onthaard''. Ze werden daartoe geweekt in kalkrijk water en daarna gesmart door ze over het ''smartblok'' te hangen om te broeien. Daarna werden de haren er af geschraapt. Op de binnenkant van de huid zaten er nog veel grote resten vlees aan die huid. Die resten werden er met een scherp mes afgesneden. Dat noemt men [[vlezen]]. De vlezer stond hierbij diep gebogen over een iets bolle stenen tafel.
Regel 15:
Voordat de huiden droog waren, werden ze eerst nog gekrabd, geschuurd en gewalst. Dit was allemaal ter afwerking. Het schuren en krabben zorgden ervoor dat het leer ging glanzen. Door het walsen werd het leer platter en gladder. Wanneer deze stappen doorlopen waren was het leer zo goed als klaar.
== Technische ontwikkeling van het looien ==
Reeds vanaf 1700 vond er wetenschappelijk onderzoek naar het leerlooien plaats. Naast het traditionele looimiddel [[Eek (eik)|run]], uit eikenschors bereid, werden uit de koloniën ook nieuwe plantaardige looistoffen geïntroduceerd, zoals [[mimosa]] ([[1822]]) en [[quebracho (boom)|quebracho]] ([[1867]]). Deze versnelden niet alleen het looiproces, maar waren vaak ook goedkoper dan de eikenschors die schaars aan het worden was. Omstreeks [[1840]] verschenen de eerste eenvoudige machines, zoals beweegbare looikuipen. Dit betrof de methode van Durio, waarbij in plaats van kuipen ronddraaiende vaten (''walkvaten'') werden gebruikt. Er werden geconcentreerde looiextracten toegevoegd en de temperatuur werd op 40
Naast plantaardige werden ook minerale looistoffen gebruikt, met name aluin en andere aluminiumzouten.
Tussen [[1884]] en [[1893]] werden door de Amerikanen Shulz en Dennis de eerste synthetische looistoffen ontwikkeld op basis van [[chroom (element)|chroom]] (bijvoorbeeld: natrium- en kaliumbichromaat). Voor de vervaardiging van glacéleer werden ook eierdooiers gebruikt. Omstreeks [[1903]] werd de chroomlooiing in Nederland ingevoerd. Omstreeks 1950 hadden de synthetische looimiddelen de plantaardige goeddeels verdrongen.
De industrialisering van het looiproces had omstreeks 1900 plaats. Voordien werd het leerlooien vooral ambachtelijk bedreven. In 1915 werden er in Nederland niettemin nog 497 leerlooierijen en stoom-lederfabrieken geteld, waarvan 389 (78%) in [[Noord-Brabant]]. De meeste hiervan waren ambachtelijk en mogelijk toen al kwijnend.
Ondertussen begonnen andere materialen, zoals kunststoffen, met het gebruik van leder te concurreren. Voorts ontwikkelde zich geleidelijk een leerlooierij-industrie in lage-lonenlanden. Veel leerlooierij-activiteit verdween naar deze landen. Toen in de jaren
== Afwerking van het leder ==
Na het looien wordt het leder afgewerkt. De methode van afwerking verschilt afhankelijk van de soort leder. Naast persen en invetten, bleken en drogen wordt ook gelakt en geperst. Verder behoren soms het splitten en het nalooien tot de bewerkingen. De klassieke methode bestond onder meer uit oliën met traan en persen met een wals. Overleer werd gerekt en ingesmeerd met een mengsel van [[traan (olie)|traan]] en [[rundvet]], waardoor het waterafstotend werd.
Ook de lederbewerking was aan ontwikkelingen onderhevig. Om te beginnen moest chroomgelooid leder geneutraliseerd worden met [[Borax (mineraal)|borax]] of [[natriumwaterstofcarbonaat]]. Vanaf omstreeks [[1850]] werden synthetische kleurstoffen ontwikkeld en in [[1907]] kwamen enzymatische [[beitsen]] op de markt, waardoor het onhygiënische gebruik van hondenuitwerpselen en vogelmest overbodig werd. Er worden tegenwoordig vaak ook bestrijdingsmiddelen aan het leder toegevoegd, die bacteriegroei tegengaan of schimmelwerend zijn.
== Soorten leder ==
Niet al het leer was uiteindelijk hetzelfde. Van de zeer mooie huiden wordt meubelleder gemaakt. Veel leer werd gebruikt voor het maken van schoenen. Van rundsleder dat gelooid werd als zoolleder werden de zolen en binnenzolen gemaakt. Van mooi kalfsleder en fijn rundsleder werden de schachten (het bovendeel van de schoen) gemaakt. Door de verschillende wijzen van looien bereikte men verschillende soorten leder. Door toevoeging van chemicaliën bepaalt men ook de technische eigenschappen die het leder later zal hebben.
Regel 41:
* '''Overleer''', wordt bereid door de gelooide huiden op te spannen en gedurende twee weken in vers stromend water te houden. Hierna werden de huiden gedurende een week gekalkt in een kalkkuip, en daarna werden ze ontkalkt in vuil water. Vervolgens werden de huiden ''geschaafd'' en daarna nog bewerkt in een kuip. Hierna werd het leer benut voor schoenen of zadels.
== Leerlooierijen ==
In Nederland waren er veel leerlooierijen in [[Noord-Brabant]]. Ze ontstonden daar door gunstige natuurlijke omstandigheden, zoals de aanwezigheid van zuiver stromend water en voldoende [[Zomereik#Hakhout|eikenschors]] en huiden. Aanvankelijk bracht de armoede de boeren ertoe om nevenwerkzaamheden te verrichten, waar leerlooien toe behoorde. Later ontstonden er leerlooierijen op industriële basis, vooral in [[Dongen (plaats)|Dongen]] maar ook in vele andere plaatsen. Op basis hiervan ontstond dan weer een uitgebreide schoenenindustrie, die vooral bekend is van de [[Langstraat (streek)|Langstraat]]. In Nederlands Leder en Schoenen Museum in Waalwijk wordt deze geschiedenis in woord en beeld levendig gehouden gecompleteerd met een historische looierij en schoenfabriek. De weinige overgebleven leerlooierijen zijn sterk geautomatiseerd en maken ook veel meer gebruik van chemische hulpstoffen dan bij het traditionele proces.
| |||